Ιστορίες με ρεφρέν: “Χαμόγελο της Τζοκόντα”

Είναι φθινόπωρο του 1963. Η 5η Λεωφόρος της Νέα Υόρκης γεµάτη κόσµο. Ανάµεσα στο πλήθος περπατά µια γυναίκα µόνη. Στην προθήκη ενός βιβλιοπωλείου η “Τζοκόντα” του Λεονάρντο ντα Βίντσι κοσµεί το εξώφυλλο ενός βιβλίου. Και ένα µουσικό θέµα του Βιβάλντι ακουσµένο πρόσφατα… Ένας κύριος, ο οποίος περπατούσε στο φόντο µιας παρέλασης, συνδυάζοντας µέσα του τα παραπάνω –«σε έναν συγκερασµό απελπισίας και αναµνήσεων», όπως αργότερα θα εξοµολογηθεί– τα µετουσίωσε σε έναν από τα πιο εµπνευσµένους δίσκους της νεότερης µουσικής ιστορίας: στο “Χαµόγελο της Τζοκόντα”. Ο κύριος του σχεδόν κινηµατογραφικού σκηνικού δεν ήταν άλλος από τον Μάνο Χατζιδάκι, ο οποίος εξοµολογείται, µεταξύ άλλων, στο σηµείωµα του δίσκου: «Σε µια παρέλαση στη Νέα Υόρκη, µε µουσικές, µε χρώµατα και µε πληµµυρισµένη από κόσµο την 5η Λεωφόρο, βρισκόµουν µια Κυριακή απόγευµα το φθινόπωρο του 1963 όταν συνάντησα µια γυναικούλα να περπατάει µοναχή µε µιαν απελπισµένη αδιαφορία για ό,τι συνέβαινε γύρω της χωρίς κανείς να την προσέχει, χωρίς κανέναν να προσέχει, µόνη, έρηµη µες στο άγνωστο πλήθος, που την σκουντούσε, την προσπερνούσε ανυποψίαστο, εχθρικό, αφήνοντας την να πνιγεί µες στη βαθιά πληµµύρα της λεωφόρου, µέσα στη θάλασσα που ακολουθούσε, µέσα στ’ αγέρι που άρχισε να φυσά. Έµεινα στυλωµένος, ο µόνος που την πρόσεξε, κι έκαµα να την πάρω από πίσω, να την ακολουθήσω και πλησιάζοντάς την να της µιλήσω, χωρίς να ξέρω τι να της πω, µα ίσαµε ν’ αποφασίσω, την έχασα από τα µάτια µου. Έτρεξα λίγο µπρος, ανασηκώθηκα στα πόδια µου για να την ξεχωρίσω, µα η µεγάλη µαύρη θάλασσα του κόσµου την είχε καταπιεί. Μέσα µου κάτι σκίρτησε οδυνηρά (…) Το θέµα είναι η γυναίκα έρηµη µες στην µεγάλη πόλη. Το κάθε τραγούδι είναι κι ένας µονόλογός της κι όλα µαζί συνθέτουν την ιστορία της. Μια ιστορία σύγχρονη και παλιά µαζί».
Σύµφωνα µε τα στοιχεία από την εξαίρετη µονογραφία “Μάνος Χατζιδάκις και λαϊκή µουσική παράδοση” (εκδ. Εµπειρία) της Ρενάτας ∆αλιανούδη, ο κύκλος των τραγουδιών έχει τη δική του ιστορία…
Το έργο, µε τίτλο “10 τραγούδια για ορχήστρα στο ίδιο κλίµα”, προοριζόταν για τη φωνή της Ζακλίν Ντανό, γράφηκε στο Παρίσι το 1962 αλλά ηχογραφήθηκε στη Νέα Υόρκη τον Απρίλιο του 1965 ως ορχηστρικό, και µάλιστα σε παραγωγή του µεγάλου Κουίνσι Τζόουνς.
Όπως πληροφορεί ο τραγουδιστής ∆ηµήτρης Λέκκας, ο δίσκος κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ µε 12 ορχηστρικά µέρη και τίτλο “Gioconda’s Smile”, ενώ το 1965 εκδόθηκε στην Ελλάδα µε τίτλο “Το χαµόγελο της Τζοκόντας” και υπότιτλο “10 τραγούδια για ορχήστρα”. Τα δύο κοµµάτια που είχαν αφαιρεθεί ήταν τα “Le Soldat” (“Ο στρατιώτης”) και “Les Athletes” (“Οι αθλητές”), ενώ πολύ αργότερα (το 1987) γράφηκαν και ελληνικοί στίχοι από τον Χατζιδάκι για το τραγούδι “Χορός µε τη σκιά µου”. Επίσης, υπάρχουν στίχοι και για το τραγούδι “Προσωπογραφία της µητέρας µου”.
«“Το Χαµόγελο της Τζοκόντα” είναι προσιτό, ευχάριστο, είναι σε όλους οικείο και παιδική µνήµη. Και κάτι ακόµη: αναδύει ένα έντονο ελληνικό άρωµα, ενώ είναι και διεθνές…», λέει ο Γιώργος Πέτρου, διακεκριµένος µαέστρος και καλλιτεχνικός διευθυντής της Καµεράτας – Ορχήστρας των Φίλων της Μουσικής.
Ο γιος του συνθέτη Γιώργος Θεοφανόπουλος – Χατζιδάκις λέει (περιοδικό “∆ίφωνο”, τεύχος 42, Μάρτιος 1999) ότι ο Μάνος Χατζιδάκις αποφασίζει το 1987 να γράψει στίχους για µερικά από τα τραγούδια του δίσκου. Ο Νίκος Γκάτσος δεν θέλει να επέµβει σε ένα έργο που το θεωρεί ολοκληρωµένο και έτσι το µόνο τραγούδι που αποκτά στίχους (από τον ίδιο το συνθέτη) είναι το “Χορός µε τη σκιά µου”. Το τραγούδι κυκλοφορεί στον οµότιτλο δίσκο της ∆ήµητρας Γαλάνη µε ζωντανές ηχογραφήσεις από τον “Σείριο” του Χατζιδάκι.
Καλές ακροάσεις µέχρι την επόµενη ιστορία µε ρεφρέν!