«Ο Φορτίνο Σαμάνο καπνίζει το τελευταίο τσιγάρο πριν από την εκτέλεσή του. Βλέπουμε έναν άνθρωπο σε ειρήνη με τον εαυτό του και με τον θάνατο».
Αυτή είναι η λεζάντα της φωτογραφίας που τραβήχτηκε το 1917 από τον βραζιλιάνο φωτογράφο Agustin Victor-Casasola.
Στην ασπρόμαυρη φωτογραφία ο φακός του Casasola απαθανατίζει τον Φορτίνο Σαμάνο, ένα πρόσωπο που στέκει ανάμεσα στην πραγματικότητα και στον μύθο.
Η επανάσταση των αγροτών του Μεξικό ξέσπασε το 1910 με πρωτεργάτες τον Εμιλιάνο Ζαπάτα και τον Φραντσίσκο Μαδέρο, που είχαν το σύνθημα “Γη και Ελευθερία”.
Οι τσιφλικάδες είχαν δημεύσει τη γη στο χωριό του Ζαπάτα όπου οι αγρότες ζούσαν εξαθλιωμένοι. Οι επαναστάτες συγκρότησαν τον απελευθερωτικό στρατό του νότου και πήραν τα όπλα απέναντι στο καθεστώς του δικτάτορα Πορφίριο Ντίαζ.
Ζητούσαν την επιστροφή των κλεμμένων εδαφών και την απαλλοτρίωση των τσιφλικιών κατά το ένα τρίτο. Ήθελαν να κατασχέσουν τη γη όσων τσιφλικάδων αντιδρούσαν στα αιτήματά τους και να τη διαχειρίζονται οι πληθυσμοί των ινδιάνων με σύστημα κοινοκτημοσύνης. Αυτό ήταν το σχέδιο “αγιάλα” που φυσικά δεν άρεσε καθόλου στους γαιοκτήμονες και στο καθεστώς που στηριζόταν στην φεουδαρχία. Η επανάσταση έπρεπε να πνιγεί στο αίμα των επαναστατών…
Η επανάσταση των αγροτών διήρκεσε πολλά χρόνια. Κατά τη διάρκειά της οι επαναστάτες κατέλαβαν την πόλη του Μεξικό και πέτυχαν να ρίξουν τη δικτατορία του Ντίαζ, με τη μαχητικότητα του Ζαπάτα, του Πάντσο Βίγια και του Πασκουάρ Ορόζκο.
Δεν μπόρεσαν όμως να εφαρμόσουν τα σχέδιά τους, κυρίως γιατί διασπάσθηκε το μέτωπο των αγροτών και των αστών που ήθελαν να ανατρέψουν τον δικτάτορα. Ο Μαδέρο δολοφονήθηκε και το 1915 ανέλαβε τα ηνία ο Καράντζα, σύμμαχος του Μαδέρο. Τον Απρίλιο του 1919 ο Ζαπάτα παγιδεύτηκε από τις δυνάμεις του Καράζντα. Ένας στρατηγός του καθεστώτος ισχυρίστηκε ότι ήθελε να τον συναντήσει για να προσχωρήσει στις τάξεις των επαναστατών. Ο Ζαπάτα ξεγελάστηκε και τον εκτέλεσαν. Όλα όμως είχαν αλλάξει. Ο αγροτικός πληθυσμός είχε αποκτήσει ταξική συνείδηση και ο Ζαπάτα έγινε θρύλος και παγκόσμιο σύμβολο αντίστασης των εξαθλιωμένων.
Για το έργο και τη θυσία του γράφτηκαν ποιήματα και τραγούδια. Η ζωή του έγινε πολλές φορές κινηματογραφικό σενάριο. Και ο αγώνας του όμως απέδωσε καρπούς, καθώς οι κυβερνήσεις του Μεξικού έλαβαν μέτρα που βελτίωσαν τη ζωή του αγροτικού πληθυσμού.
Η περηφάνια των αγωνιστών αντικατοπτρίζεται στην εικόνα του υπολοχαγού του Ζαπάτα, Σαμάνο, μπροστά από το εκτελεστικό απόσπασμα. Ο φωτογράφος δεν ήξερε τίποτα άλλο για τον μελλοθάνατο ούτε και μάθαμε κάτι παραπάνω, όσα χρόνια και αν πέρασαν. Έμεινε μόνο η εικόνα του λίγα δευτερόλεπτα πριν εκτελεστεί… Ο άνθρωπος που δεν φοβάται τον θάνατο, του χαμογελά και καπνίζει ένα τελευταίο τσιγάρο.
Αυτή η αγέρωχη στάση ενέπνευσε και τον τραγουδοποιό Θανάση Παπακωνσταντίνου να γράψει το ομώνυμο τραγούδι “Ο Φορτίνο Σαμάνο”. Ο τραγουδοποιός έχει μιλήσει για τα συναισθήματα που του προκάλεσε η φωτογραφία: «Όταν διάβασα τη λεζάντα της φωτογραφίας, ανατρίχιασα. Η στάση του Φορτίνο Σαμάνο δεν έχει καμία σχέση με τη σημερινή πραγματικότητα. Ίσως γι’ αυτό με συγκίνησε. Οι τωρινοί άνθρωποι, με τη συμβολή της τηλεόρασης, έχουμε υποστεί δύο σημαντικές ήττες: Από τη μια, έχουμε εθιστεί στον πόνο και στον θάνατο των άλλων –μέχρι και ζωντανή αναμετάδοση πολέμων έχουμε παρακολουθήσει– και από την άλλη, ακριβώς επειδή νομίζουμε ότι είμαστε πάντα στη θέση του θεατή, όταν χτυπήσει την πόρτα μας κάποια συμφορά ή ο ίδιος ο θάνατος ξαφνιαζόμαστε και τρομάζουμε».
Το τραγούδι έχει τρεις στροφές που αφηγούνται την ιστορία ο καθένας από τη μεριά του. Στην πρώτη ο στίχος μπαίνει στο μυαλό του Σαμάνο, στη δεύτερη, στη σκέψη του στρατιώτη και η τρίτη στροφή είναι το τσιγάρο. Μια ωδή σε έναν επαναστάτη που σκοτώθηκε όπως χιλιάδες άλλοι ανώνυμοι χωρικοί και θα ήταν άσημος αν δεν υπήρχε ένα διάσημο κλικ..
Καλές ακροάσεις μέχρι την επόμενη
ιστορία με ρεφρέν!
* Η Μαρία Σουρουκίδου είναι ραδιοφωνική παραγωγός
