Η ιστορία µας αυτή την εβδοµάδα έχει να κάνει µε αυτά τα ιδιαίτερα τραγούδια που τα λέµε και τα ακούµε µία φορα το χρόνο.
Τα κάλαντα είναι συνυφασµένα µε τις πιο τρυφερές αναµνήσεις των παιδικών µας χρόνων. Εκτός του ότι αποτελούν ένα σηµαντικό κοµµάτι των εορτών των Χριστουγέννων είναι και το έθιµο που αφορά, όσο κανένα άλλο, στα µικρά παιδιά.
Τα κάλαντα ξεκινούν κυρίως µε χαιρετισµό, στη συνέχεια αναγγέλλουν τη µεγάλη χριστιανική εορτή που αναµένεται και καταλήγουν σε ευχές. Χαρακτηριστική είναι η καθαρεύουσα γλώσσα στην οποία ψάλλονται, αποδεικνύοντας την άµεση σύνδεσή τους µε τους Βυζαντινούς χρόνους και τις Καλένδες του Ιανουαρίου, που γιορτάζονταν µε ιδιαίτερη λαµπρότητα.
Τα κάλαντα είναι το µοναδικό έθιµο που διατηρείται ακόµη ακέραιο σε ολόκληρη τη χώρα, ηπειρωτική και νησιωτική, µε αµέτρητες παραλλαγές (έχουν καταµετρηθεί γύρω στις 30) και προσαρµογή στον τοπικό χαρακτήρα κάθε περιοχής.
Η ρίζα της λέξης κάλαντα προέρχεται από τη λατινική «calenda», που σηµαίνει αρχή του µήνα και παραπέµπει στην Πρωτοχρονιά του Ιανουαρίου, όταν, δηλαδή, ξεκίνησε να γιορτάζεται κατά τη Ρωµαϊκή εποχή (2ο π.Χ. αιώνα), ενώ έως τότε εορταζόταν τον Μάρτιο.
Οι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι σχετίζονται µε τον ύµνο που έψαλλαν τα παιδιά στην αρχαιότητα, κατά τη διάρκεια του εθίµου της «Ειρεσιώνης», σύµφωνα µε το οποίο περιέφεραν ένα κλαδί ελιάς, στολισµένο µε γιρλάντες από λευκό και κόκκινο µαλλί και κρεµασµένους τους πρώτους φθινοπωρινούς καρπούς (σύκα, καρύδια, αµύγδαλα, κάστανα και δηµητριακά), καθώς και φιάλες µε λάδι και µέλι, που αποτελούσε µέρος της γνωστής αθηναϊκής γιορτής «Πυανέψια», προς τιµήν του Απόλλωνα.
Η «Ειρεσιώνη» περιφερόταν στους δρόµους την έβδοµη ηµέρα του Πυανεψίωνος µηνός (22 Σεπτεµβρίου – 20 Οκτωβρίου) από «αµφιθαλή» παιδιά, τα οποία, δηλαδή, κατάγονταν από τους ίδιους γονείς και έψαλλαν στα σπίτια, παίρνοντας φιλοδώρηµα από το νοικοκύρη, ενώ στη συνέχεια πήγαιναν στα δικά τους για να την κρεµάσουν πάνω από την εξώπορτα, καίγοντας την παλιά, που παρέµενε επί ένα χρόνο!
Το θεοκρατικό καθεστώς του Βυζαντίου, καταδίκασε το έθιµο ως ειδωλολατρικό και απαγόρευσε την τέλεσή του. Ωστόσο, οι Έλληνες που ταξίδευαν πολύ, το µετέδωσαν στους βόρειους λαούς, οι οποίοι λόγω έλλειψης ελαιόδεντρων, στόλιζαν κλαδιά από δέντρα που φύονταν στις περιοχές τους, όπως τα έλατα.
Αιώνες αργότερα, επανεισάχθηκε στην Ελλάδα από τους Βαυαρούς που συνόδεψαν τον Όθωνα στη χώρα µας, ως δικό τους χριστουγεννιάτικο έθιµο! Έτσι λοιπόν, η ελιά της αρχαίας ελληνικής «Ειρεσιώνης» µετατράπηκε στο έλατο της νεότερης εποχής, το οποίο πρωτοστολίστηκε το 1833 στα ανάκτορα του Ναυπλίου, βάζοντας στο περιθώριο το σύµβολο της ναυτικής Ελλάδας, το καραβάκι, που είχε στο µεταξύ επικρατήσει ως έθιµο.
Στο παρελθόν, τέλος, όσοι έψελναν τα κάλαντα κρατούσαν κι ένα χάρτινο οµοίωµα καραβιού που συσχετιζόταν µε το πλοίο των Ανθεστηρίων της αρχαιότητας, το οποίο συµβόλιζε τον ερχοµό του ∆ιονύσου (θεού της βλάστησης, του οίνου, της χαράς και του κεφιού), κάνοντας επίκληση για καρποφορία και καλή σοδειά.
Οι… παράξενοι στίχοι στα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς δεν µοιάζουν να έχουν ιδιαίτερη σύνδεση µε τη γιορτή, µιας και το µόνο στοιχείο είναι ο Άγιος Βασίλης. Σύµφωνα µε το θρύλο, που ταξιδεύει πίσω στο Μεσαίωνα, πρόκειται για µια ιστορία αγάπης, όταν οι άνθρωποι των χαµηλών κοινωνικών τάξεων, δεν είχαν δικαίωµα να µιλούν στους αριστοκράτες, παρά µόνο να τους τραγουδούν κατά την διάρκεια των γιορτών: ένα φτωχό παλικάρι αποκαλεί µια νέα αριστοκράτισσα ψηλή δενδρολιβανιά, επειδή φορούσε τα ψηλά κωνικά καπέλα της εποχής και την παροµοιάζει µε τον θόλο της εκκλησίας. ∆ιερωτάται, γιατί δεν τον καταδέχεται, ενώ την θεωρεί φτιαγµένη από ζάχαρη.
Αρχιµηνιά κι Αρχιχρονιά (Πρώτη του µήνα και πρώτη του χρόνου)
– Ψηλή µου δεντρολιβανιά – (Ψηλή σαν δεντρολιβανιά)
Κι αρχή καλός µας χρόνος
– Εκκλησιά µε τ’ Άγιο Θόλος – (ψηλή σαν τον θόλο της εκκλησίας)
Άγιος Βασίλης έρχεται
– Και δε µας καταδέχεται – (Το κορίτσι δεν τον καταδέχεται)
Από την Καισαρεία
– Συ είσ’ αρχόντισσα κυρία – (Εσύ είσαι η αρχόντισσά µου)
Βαστάει πένα και χαρτί
– Ζαχαροκάντυο ζυµωτή – (Φτιαγµένη από ζάχαρη, γλυκιά µου)
Χαρτί-χαρτί και καλαµάρι (Το καλαµάρι που χρησιµοποιούσαν παλαιότερα όταν έγραφαν µε πένα ή µελάνι)
– ∆ες και µε το παλικάρι – (Κοίτα και εµένα το παλικάρι)
Και του χρόνου!
Καλές ακροάσεις µέχρι την επόµενη ιστορία µε ρεφρέν!
