Από το παράρτημα στο σημαντικό βιβλίο (πρώτη έκδοση 1992, εκδ. ΛΕΒΙΑΘΑΝ) Β’ άρθρο
“ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ”
Μελέτες για τον Max Horkheimer και τον T.W. Adorno
Με το δεύτερο σημαντικό άρθρο μας παρουσιάζεται η κοινωνικοοικονομική εξέλιξη της Γερμανίας.
Κατά την περίοδο 1933 – 39, που σημαδεύτηκε από μια αυξανόμενη “πολιτικοποίηση”, με τον Χίτλερ και το κόμμα του να θεωρούν την οικονομία σαν έναν απλό πολιτικό χώρο στον οποίο υπέταξαν ολοκληρωτικά τη γερμανική οικονομία με τον στρατάρχη Γκαίρινγκ να μεταβάλει σε πολεμική την οικονομία της χώρας τους. Για να εγκαινιάσει (1933 – 36) ένα είδος “ένοπλης ειρήνης” με το κόμμα να ελέγχει την εξουσία, διά μέσου της γραφειοκρατίας και των στρατιωτικών που αποτελούσαν την παραδοσιακή δύναμη εξουσίας, με κεντρικό στόχο τη σταθεροποίηση της ναζιστικής εξουσίας.
ΠΑΛΙ ΥΠΕΡ-ΕΞΟΠΛΙΖΟΝΤΑΙ ΜΙΚΡΕΣ ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ
Οπου, το κόμμα πέτυχε να εντάξει στα συμφέροντά του τη στρατιωτική κάστα, χάρη στην πολιτική των εξοπλισμών, ενώ στις Ηνωμένες Πολιτείες από την αρχή της πρώτης περιόδου Roosevelt (1933) με δύο σχέδια του περίφημου New Deal, συνδυάστηκαν οι σχέσεις ανάμεσα στην πολιτική εξουσία και στην οικονομική. Με γενικό απολογισμό ότι, συνολικά, το New Deal αποτελεί μια μεγάλη εμπειρία “πολιτικής” αναδιοργάνωσης της οικονομίας και της κοινωνίας.
Πάντως, όπως αναφέρεται στο παράρτημα «τόσο στη ναζιστική Γερμανία όσο και στις Δημοκρατικές Η.Π.Α., το πολιτικό (τόσο για το καλό όσο και για το κακό) επανέκτησε μια παλαιά λειτουργία να είναι το κέντρο των αποφάσεων».
Τώρα, μετά 85 χρόνια περίπου από το 1930, επικράτησε το “λιγότερο κράτος” της οικονομικής υπερχρέωσης κρατών (ακόμα και των Η.Π.Α. και της Γερμανίας) με υπερκυριαρχία των σκοτεινών συμφερόντων της υπερεκμετάλλευσης των λαών. Και ιδιαίτερα της χώρας μας που εδώ και χρόνια ο λαός μας βρίσκεται σε εξαθλίωση και συνεχή κρίση. Με διαρκείς πάλι υπερεξοπλισμών μεγάλων ανταγωνιστικών δυνάμεων.
ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΗΜΕΡΑ ΩΣ ΟΝΤΟΤΗΤΑ
Το άτομο, ως κοινωνική οντότητα και υπόσταση δεν υπάρχει πια στις σύγχρονες ισοπεδωτικές του ατόμου λειτουργίες.
Ο μεγάλος, όμως, φιλόσοφος της περίφημης σχολής της Φρανκφούρτης T.W. Adorno, που πέθανε πριν 46 χρόνια, στις 6 Αυγούστου 1969, σημαδιακή ημέρα της ρίψης της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα, σ’ ένα χαρακτηριστικό απόσπασμά του, στο έργο του “Αισθητική Θεωρία” έγραψε: «Η εξατομίκευση είναι με την καρτερία και την ενοχή τις οποίες συνεπάγεται ένας κοινωνικός νόμος και η απόκτηση της κοινωνικής εμπειρίας δεν είναι δυνατή παρά μόνο ξεκινώντας από το επίπεδο του ατόμου».
Κι όμως, το άτομο δεν υπάρχει σήμερα, γιατί ξεκινά αντίστροφα μέσα από την ψυχαντίληψη του συνόλου, της μάζας μέσα στην οποία εγκατοικεί.
ΤΟ ΕΓΩ ΟΦΕΙΛΕΙ ΝΑ ΘΥΣΙΑΣΤΕΙ ΣΤΗ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑ
Με τους κανόνες, τους προσανατολισμούς και τους αποπροσανατολισμούς από τους οποίους κατευθύνεται, συναγελάζεται και λειτουργεί το άτομο. Με τις μαζικές ιδεολογίες και παραλογίες να αρνούνται την ιδιαιτερότητα και τη μοναδικότητά των και όπως τονίσαμε και στο προχθεσινό κείμενό μας, να του υπόσχονται απελευθέρωση… Με το “ΕΓΩ” να οφείλει να θυσιαστεί για να συμμετάσχει στη χάρη της συλλογικότητας, στην εποχή της ισχύος και της ανάδειξης της απατηλής νέας ασφάλειας, που πληρώνεται με τη θυσία της αυτόνομης σκέψης. Για να πει κριτικά, γι’ αυτό το λάθος ο Γερμανός συγγραφέας Herman Hesse, ως εχθρός του φασισμού και υπερασπιστής αυτονομίας του ανθρώπου ότι: «Όσο περισσότερα άτομα είναι ικανά να παρατηρούν την παγκόσμια σκηνή με ηρεμία και κριτική απόσταση τόσο περισσότερο μειώνεται…»
ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Η ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΜΕΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
«…ο κίνδυνος να διαπράξουν οι μάζες μεγάλα λάθη. Και πριν απ’ όλα το λάθος του πολέμου». Αλλά στον Adorno έτσι και στον Hermann Hesse η κριτική έγινε δυνατή μόνο εξαιτίας της σθεναράς αντίστασης του ατόμου ή του έργου τέχνης απέναντι σ’ οποιαδήποτε κυρίαρχη ή “επαναστατική”. Με την αρχή που εποπτεύει τον ατομικισμό να γεννά την άρνησή της επειδή τα ναρκισσιστικά άτομα αναγνωρίζουν μόνο τα πραγματικά του συμφέροντα και επομένως είναι τα πρώτα που συνθηκολογούν μπροστά στον ιδεολογικό χειρισμό και στην τρομοκρατία.
…Για να γίνει, τελικά, η χειραγωγημένη κοινωνία ένα ολοκληρωτικό σύστημα, παρωδία, του Χεγκελιανού συστήματος όπου κάθε συστηματοποιημένη σκέψη, Χεγκελιανή, Μαρξική, Λουκατσική, περνά από την κριτική για ν’ αποκαλυφθεί αυτό που παραμένει ασυμφιλίωτο. Εξω από το σύστημα, αλλά και στην εποχή της ολοκληρωτικής αντικειμενοποίησης, ο ατομικισμός είναι…
ΥΠΟΤΑΓΜΕΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
…η ιδεολογία που βλέπουμε καλύτερα.
Ομως αυτός ο κόσμος είναι ψεύτικος, χειραγωγημένος από τα μονοπωλιακά συμφέροντα, όπου αυτά συνδέονται με τους διάφορους ιστορικούς χρόνους.
Κι ένας από αυτούς είναι ο μοιραίος καιρός που αναφέρεται στις ιστορικές σημειώσεις για τη Γερμανία και τις Η.Π.Α. στα χρόνια του ’30.
Με πρώτη ανάλυση (στο παράρτημα) την εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία κατά την περίοδο 1933 – 1939. Μία περίοδο που σημαδεύτηκε από μία αυξανόμενη πολιτικοποίηση. Τότε ο Χίτλερ και το κόμμα του θεωρούσαν πάντα την οικονομία σαν έναν απλό πολιτικό χώρο στον οποίο αναγνωρίζονταν και στη συνέχεια ανατρέπονταν δεδομένα, συσχετισμοί δυνάμεων μεταξύ των κυρίαρχων ομάδων.
ΜΕ “ΕΝΟΠΛΗ ΕΙΡΗΝΗ” Ο ΧΙΤΛΕΡ ΕΦΕΡΕ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
Ετσι, στην αρχική φάση του καθεστώτος (1933 – 36), ανάμεσα στην οικονομία και στην πολιτική, εγκαινιάζεται ένα είδος “ένοπλης ειρήνης”, μίας ισορροπίας με μη εμπόλεμη κατάσταση που τη χαρακτήριζε η αμοιβαιότητα.
Με το κόμμα να ελέγχει την πολιτική εξουσία, διά μέσου της γραφειοκρατίας και των στρατιωτικών, που αποτελούσαν την παραδοσιακή δύναμη εξουσίας, ενώ η μεγάλη εργοδοσία διαφυλάσσει κάποια περιθώρια κίνησης στο οικονομικό πεδίο.
Αλλά στα τέλη του 1936 εφαρμόζεται μία διαδικασία καρτελοποίησης της οικονομίας και ορθολογικοποίησης της οργανωτικής δομής που έρχεται σαν αποτέλεσμα μιας μεσολάβησης, μεταξύ του κόμματος και των κυρίαρχων οικονομικών κύκλων, με επιτήρηση από το Υπουργείο Οικονομικών μιας πολύπλοκης δομής. Ομως, η επιδείνωση του ισοζυγίου πληρωμών Οκτωβρίου 1935 – 36…
ΜΕ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΗ ΜΑΝΙΑ ΕΞΟΠΛΙΣΜΩΝ
…παράλληλα με τροποποίηση που επήλθε στον πολιτικό συσχετισμό δυνάμεων ανάμεσα στις ομάδες της χιτλερικής εθνικοσοσιαλιστικής εξουσίας, επιβλήθηκε μια αληθινά οικονομική δικτατορία στην οικονομία από τον αρχηγό του κόμματος τον Στρατάρχη Γκαίρινγκ. Με τετραετές σχέδιο που πραγματοποίησε τον έλεγχο του κόμματος στο κράτος τότε, προσφέρθηκε στην εργοδοσία μια ρωμαλέα οικονομική επέκταση που προωθήθηκε από μια μανιακή πολιτική εξοπλισμών. Ετσι ο έλεγχος του κόμματος στο κράτος έγινε το κλειδί για τη σταθεροποίηση της ναζιστικής ηγεσίας. Με τη ναζιστική Γερμανία, τότε, να αποτελέσει παραδειγματική περίπτωση ελλειμματικών δαπανών.
Παράλληλα, με κρατική αναδιοργάνωση του εξωτερικού εμπορίου και της κυκλοφορίας του νομίσματος, οδήγησαν σ’ έναν ακόμη πιο αυστηρό έλεγχο της οικονομίας…
Με νικηφόρα σύγκρουση του κόμματος με το μεγάλο κεφάλαιο με βάση το σχέδιο Γκαίρινγκ. Για να πετύχει το κόμμα να εντάξει στα συμφέροντά του στρατιωτική κάστα, χάρη στην πολιτική των εξοπλισμών, με το κράτος να γίνει η έδρα της κομματικής ναζιστικής οργάνωσης και χώρος όλων των πολιτικών αποφάσεων που όριζαν αυτό που πρέπει να θεωρείται δημόσιο και αυτό που έπρεπε να θεωρείται ιδιωτικό, το εργαλείο, δηλαδή για την επίτευξη οργάνωση που θα επετύγχανε την ενσωμάτωση και ολοκλήρωση της κοινωνίας, που τελικά οδήγησε στην παγκόσμια καταστροφή. Από την οποία ξανα-αναδύθηκε μια νέα ισχυρή οικονομικά Γερμανία, που ξανα-επικυριαρχεί, με έναν επικίνδυνο οικονομικό πόλεμο να ξανα-επιβάλει τη δική της υπεροχή…
ΟΙ ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΝEW DEAL
Η εμπειρία των Η.Π.Α., από την αρχή της περιόδου Roosevelt (1933) ως τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, αποτελεί την έκφραση μιας αξιοθαύμαστης χαρακτηριστικής ικανότητας της άρχουσας τάξης να συνδυάζει τις σχέσεις ανάμεσα στην πολιτική εξουσία και στην οικονομική. Για να φτάσει με το New Deal του 1933, να δημιουργήσει σοβαρές επιτεύξεις, ενώ, με το δεύτερο New Deal ο Roosevelt έδωσε βάρος στον αλληλοσυσχετισμό κράτους και κοινωνίας.
Η δεύτερη αυτή φάση του New Deal αποτέλεσε ένα ποιοτικό άλμα στην καπιταλιστική κοινωνική οργάνωση, αλλά με την κατάσταση ανάγκης, όμως ο πόλεμος αλλοίωσε τις προηγούμενες σχέσεις, ευνοώντας μια οργάνωση κατ’ ανάγκη πολιτική.
Ετσι, στη δεκαετία ’30 – ’40 τόσο στη Ναζιστική Γερμανία όσο και στις Δημοκρατικές Η.Π.Α., το πολιτικό επανέκτησε μια παλαιά λειτουργία ισχύος ως κέντρο των αποφάσεων. Με τον Καπιταλισμό να πολιτικοποιηθεί δείχνοντας δύναμη, αλλά, ίσως και τα όριά του…
ΜΕΣΩ ΘΕΣΜΩΝ ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ
Με τους μεταπολεμικούς χρόνους να ανατρέπουν -κυρίως με τον Νεοφιλελευθερισμό- την κρατική υπερκυριαρχία με το σύνθημα “Λιγότερο Κράτος”. Το οποίο όμως έφθασε σε καταστάσεις μέγιστης εκμετάλλευσης των λαών (και ιδιαίτερα της χώρας μας) με κυρίαρχα τα σκοτεινά συμφέροντα που κυβερνούν, πια τα κράτη.
Μέσα στην εμπορευματική κυριαρχία μιας κοινωνίας που τη χαρακτηρίζει η κυριότητα, υποκείμενη σε φυγόκεντρες δυνάμεις αντιτιθέμενων ανταγωνιστικών συμφερόντων. Για να δείξει ο Horkheimer ότι: «η πολιτική εξουσία και η ηθική και η θρησκεία -της προτεσταντικής οικονομικής αντίληψης- λειτουργούν για να εγγυηθούν την υποταγή των μαζών».
Με τον πουριτανισμό ως αρχή της συσσώρευσης και της παραγωγής να αποτελεί αξία καθ’ εαυτή με τον άνθρωπο να σχηματίζεται ως εργαλείο στους οικονομικούς εκμεταλλευτικούς ανορθολογισμούς.
