Ιστορικό Αφιέρωμα: Η μεγάλη και άγονη εξόρμηση στην Άγκυρα

(100 χρόνια μετά την Ελληνική Eπανάσταση, η ελληνική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία επιχειρεί την κατάλυση του τουρκικού εθνικιστικού κράτους)

Μετά την αποβίβαση των ελληνικών στρατευμάτων, το Μάη του 1919 ,στη Σμύρνη με την έγκρισην των Συμμαχικών Δυνάμεων, κυρίως Αγγλίας αλλά και Γαλλίας , ο τουρκικός εθνικισμός εντάθηκε με το ασυγκράτητο πανηγυρικό κλίμα που επικράτησε στους μικρασιάτες Έλληνες, που γιόρταζαν το χαρμόσυνο αυτό γεγονός ,συνυφασμένο με το πολυπόθητο όνειρό τους να γίνει η ιωνική γη, ξανά ελληνική. Πράγμα που μεγιστοποιήθηκε, μετά ένα έτος αργότερα, με την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών.28/7/1920 και τη δημιουργία “της Ελλάδας των δύο Ηπείρων και των πέντε Θαλασσών”.
Αυτός ο τουρκικός εθνικισμός που έμεινε εμβρόντητος και κατάπληκτος, όταν έγινε γνωστή η απόπειρα δολοφονία του Βενιζέλου στο Παρίσι απο κάποιους αντιβενιζελικούς κύκλους, την επόμενη της υπογραφής της μεγαλειώδους για τον ελληνισμό Συνθήκης , αυτός ο τουρκικός εθνικισμός που πανηγύρισε έξαλλα με τον επικεφαλής του,τον Κεμάλ,όταν έχασε τις νοεμβριανές εκλογές του 1920 ο Βενιζέλος, τότε που έγραψαν οι τουρκικές εφημερίδες ΄΄η πτώση του Βενιζέλου στην Ελλάδα θα σημάνει και πτώση των Ελλήνων στην Μικρά Ασία”,αυτός ο τουρκικός εθνικισμός από τους Έλληνες ιθύνοντες αλλά και από τον λαό δεν εκλήφθηκε καθόλου σοβαρά…..

Όσο κυριαρχούσε το άστρο του Βενιζέλου στην πολιτική σκηνή, τόσο εξέπεμπε λάμψη , ολκή, πίστη και δύναμη στους Έλληνες πατριώτες, μιας και κατά κύριο λόγο κινούσε κατά τον καλύτερο δυνατόν τρόπο αλλά και υλοποιούσε τη Μεγάλη Ιδεα.
Η επιτυχία, του Βενιζέλου βασιζόταν σε ΟΡΑΜΑ και στη διαμόρφωση πρόσφορων συνθηκών υποστήριξής του, δηλαδή επί προκειμένου στη Μεγάλη Ιδέα, με πολιτική υψηλού ρίσκου και συγκρότηση αξιόμαχων ενόπλων δυνάμεων.
Στην περίπτωση της Μικράς Ασίας ο Βενιζέλος δημιουργούσε προοπτικές ενσάρκωση μια μεγάλης εθνικής πολιτικής, χρησιμοποιώντας μεθόδους βαθμιδωτής κατάκτησης του επιδιωκόμενου σκοπού, που φάνταζαν για τους επικριτές του ότι άλλοτε καθιστούσε τον εαυτόν του, δορυφόρημα των Συμμάχων και άλλοτε ότι ασκούσε πολιτική ενδοτισμού . Ουσιαστικά, όμως, σαν μεγάλος πολιτικός μέτρ, άσκουσε ρεαλιστική πολιτική έχοντας πλήρη συνείδηση ποιό είναι το εφικτό και ποιό το ανέφικτο και σε ποιό βάθμο συντελείται ή μη, η κάθε μορφή κατάκτησής του.
Η Ελλάδα μετά τις μοιραίες νοεμβριανές εκλογές του 1920 θα χάσει τον Αρχιτέκτονά της για την αποπεράτωση του μεγαλοεπίβολου οικοδομήματός της , ενώ παράλληλα θα αναφανούν και θα δρομολογηθούν καταστάσεις που θα αποβούν επιζήμιες και εχθρικές για το εθνικό συμφέρον, όπως η επαναφορά του Βασιλιά Κωνσταντίνου, με νόθο δημοψήφισμα, (Δεκεμβριος1920), αλλά και πλήθος καθοριστικών μεταβολών στο στράτευμα, που θα αφορούν μέχρι και στην εξολοκλήρου αλλαγή της ηγεσίας του.
Πάντως είναι αληθές ότι με την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών, μια ιδιαίτερης “εύθραστης” συνθήκης- κατά τα λεχθέντα και Γάλλου διπλωμάτη” πιο εύθραστης και από τις διάσημες πορσελάνες της ομώνυμη πόλης, της Λιμόζ” – παρίστατο η ανάγκη εφαρμογής της και εν ανάγκη η επιβολή της, κάτι που και ο Βενιζέλος το γνώριζε και ήταν προετοιμασμένος γι αυτό.

Το βενιζελικό επιτελείο στελεχωμένο με αξιωματικούς εμπειροπόλεμους, όπως το Σμυρναίο αρχιστράτηγο Λεωνίδα Παρασκευόπουλο, τον αντιστράτηγο Κων/νο Νίδερ,τον επιτελάρχη Στρατιάς Σμύρνης Θεόδωρο Πάγκαλο ,τον υποστράτηγο Αλέξανδρο Μαζαράκη, το μέραρχο Αλεξ, Οθωναίο αλλά και τον ένδοξο “μαύρο καβαλλάρη’,’ Νικ. Πλαστήρα, ήταν καλά προετοιμασμένο και αποφασισμένο να πολεμήσει για την παγίωση αυτής της ιδιαίτερη για την Ελλάδα επωφελής Συνθήκης.
Η διαπίστωση της ανάγκης κατάληψης της γραμμής Εσκί Σεχήρ – Κιουτάχειας-Αφιόν Κραχισάρ, αλλά και η τυχόν προέλαση του ελληνικού στρατού μέχρι την Άγκυρα, προέκυψε από τη στιγμή που ο Κεμάλ κήρυξε ανταρτοπόλεμο προβάλλοντας τον εαυτόν του ως τον πραγματικόν εκπρόσωπo του τουρκικού κράτους,και μη αναγνωρίζοντας τη συνθήκη των Σεβρών, που υπεγράφη από τον κατ άπολυτο όμηρο της Αντάτ, Σουλτάνο Μεχμέτ ΣΤ’.
Έτσι απο τον Αύγουστο του 1920 είχαμε σχέδια προώθηση του ελληνικού στρατού νότια από τη Φιλαδέλφεια μέχρι την περιοχή του Ουσάκ αλλά και βόρεια μέχρι την Προύσα, πράγμα που υποδήλωνε ότι άνοιγε ο δρόμος για μακρυνές επιχειρήσεις.

ΑΝΑΤΡΟΠΗ – ΟΙ ΜΟΙΡΑΙΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ
ΤΟΥ 1920 ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΥΣ

1 από 3

Στις 4/17 Αυγούστου ο Βενιζέλος επέστρεψε στην Ελλάδα και έγινε ενθουσιωδώς δεκτός και για το διπλωματικό θρίαμβο που είχε επιτελέσει στις Σέβρες, αλλά και εκ του γεγονότος της διάσωσής του, μετά τη δολοφονική απόπειρα που είχε συντελεστεί σε βάρος του στο σταθμό της Λυών, στο Παρίσι.
Στα μέσα του Σεπτέμβρη μάλιστα του 1920,ο Έλληνας πρωθυπουργός ,σε ειδική εκδήλωση στο Παναθηναϊκό στάδιο, θα τιμηθεί” ως άξιον τέκνον της πατρίδος” και στη συνέχεια με τη διάλυση της χαρακτηριζόμενης “βουλής των Λαζάρων “ θα προκηρύξει εκλογές για τις 25 Οκτωβρίου /7 Νοεμβρίου του 1920 με την αισιοδοξία και την πεποίθηση ότι όλα θα πάνε περίφημα.
Βέβαια, κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει ότι, συν τοις άλλοις, και το επιπρόσθετο ενός αστάθμητου παράγοντα θα συντελούσε να αλλάξει η τύχη ενός Έθνους, όπως ο Ουίνστον Τσώρτσιλ χαρακτηριστικά μεταγενέστερα σχολίασε: “το δάγκωμα μιας μαϊμούς, θα προκαλέσει σηψαιμία και θα σκοτώσει το βασιλιά της Ελλάδας, Αλέξανδρο, φέρνοντας τα πάνω κάτω για το μέλλον της χώρας”.
Μετά το θάνατο του βασιλιά ορίζεται από την κυβέρνηση προσωρινός αντιβασιλέας ο Παύλος Κουντουριώτης, ενώ στις επικείμενες εκλογές που αναβάλλονται για μια εβδομάδα, και ορίζονται 1 Νοεμβρίου 1920, τίθεται και θέμα πολιτειακό με κύρια συνθήματα της “Ηνωμένης Αντιπολίτευσης”, δηλαδή της φιλοβασιλικής παράταξης, “΄Ελιά, ελιά και Κώτσο Βασιλιά” καθώς και “Οίκαδε”, δηλαδή επιστροφή των στρατευμένων παιδιών στο σπίτι, με λήξη του πολέμου.
Ο δημαγωγικός τόνος της αντιπολίτευσης ,το θέμα το πολιτειακό που τίθεται, μαζί με ένα καταστροφικό για τους Φιλελεύθερους εκλογικό σύστημα που υιοθετήθηκε, θα δώσουν ανέλπιστα την νίκη στους πολιτικούς αντιπάλους του Βενιζέλου. Η νέα κυβέρνηση που σχηματίζεται, τις 4 Νοεμβρίου με πρωθυπουργό το γηραλέο Δημήτριο Ράλλη, συνεργάζεται με τη νέα Αντιβασιλέα Βασιλομήτωρ Όλγα, που προσωρινά κατέχει το θρόνο μέχρι τις 6 Δεκεμβρίου, αφού μετέπειτα, κατόπιν διενεργηθέντος νόθου δημοψηφίσματος, θα επιστρέψει ο Βασιλιάς Κων/νος, παμψηφεί, στο Παλάτι .
Οι νικητές των εκλογών δεν ήταν δυνατό βέβαια να αφήσουν ηγετικές θέσεις του στρατού στα χέρια βενιζελικών αξιωματικών. Πρώτος υποβάλλει την παραίτησή του ο αρχιστράτηγος Λεωνίδας Παρασκευόπουλος, και ακολουθούν ο αντιστράτηγος Δ.Ιωάννου , ο υποστράτηγος Αλ.Μαζαράκης ,ο υποστράτηγος Επ. Ζυμβρακάκης, ο συνταγματάρχης Γ.Κονδύλης.Οι παραιτήσεις των οποίων γίνονται αποδεκτές.
Από το βενιζελικό επιτελείο μετρημένοι στα δάκτυλα είναι οι παραμείναντες, μεταξύ αυτών οι πιο γνωστοί είναι ο ύπατος Αρμοστής Σμύρνης , Αριστείδης Στεργιάδης και ο Νικ. Πλαστήρας, συνταγματάρχης του 5/42 τάγματος Ευζώνων.
Μάλιστα στο μεν πρώτο εστάλη επιστολή από τον πρωθυπουργό που έγραφε τα παρακάτω:
Ύπατον Αρμοστή Σμύρνης
Επί του υμετέρου τηλεγραφήματος,ευχαριστώ υμάς θερμώς και εξ ονόματος της κυβερνήσεως. Παρακαλώ δε υμάς θερμώς όπως παραμένοντες εις την θέσιν σας κατά τας εκτάκτους αυτάς περιστάσεις, μη στερήσετε το έθνος των πολυτίμων υμών υπηρεσιών.

Ο Πρόεδρος του υπουργικού Συμβουλίου Δ. Ράλλης
Στην περίπτωση του Νικ. Πλαστήρα στασίασε όλο το τάγμα 5/42, όταν ακούσθηκε το θέμα παραίτησή του, και τον κράτησε με αυτό τον τρόπο στις τάξεις του. Άλλωστε ο Πλαστήρας δεν ήταν στην Ανώτατη ηγεσία του στρατεύματος και λίγο προβλημάτισε την κυβέρνηση’
Το αποτέλεσμα των εκλογών του 20 , συν τοις άλλοις, έπληξε και τις σχέσεις της Ελλάδας με το συμμαχικό παράγοντα, ιδιαίτερα μετά το δημοψήφισμα τις 6 Δεκεμβρίου και της επανόδου του “γερμανόφιλου” βασιλιά Κων /νου.
Αλλά το κυριότερο “οι Λαϊκοί” δεν εφάρμοσαν το πρόγραμμα που προεκλογικά διακήρυτταν. Εξαπάτησαν με τις προσδοκίες που δημιούργησαν και υφάρπαξαν την ψήφο του λαού.
Παρά ταύτα, η εκλογική τους νίκη δε θα ερχόταν, εάν δεν είχαν την ατυχή έμπνευση η κυβέρνηση των Φιλελευθέρων να διενεργήσει τις εκλογές με ένα απόλυτα διευρυμένο πλειοψηφικό σύστημα, που κέρδιζε τις εκλογές αυτός που συγκέντρωνε τις περισσότερες έδρες στην Επικράτεια και όχι αυτός που έπαιρνε τις περισσότερες ψήφους. Το αποτέλεσμα άδικο, οι ελάχιστες μεγάλες περιφέρειες έκριναν το νικητή και ακόμη το τραγικότερο, ο μέχρι τότε πρωθυπουργός τη Ελλάδος και πραγματοποιός της Μεγάλης Ιδεας και αρχηγός του κόμματος των Φιλελευθέρων δεν εκλέχτηκε ούτε βουλευτής.!
Δεν είχε πλέον θέση στο ελληνικό κοινοβούλιο, ο Ελευθέριος Βενιζέλος!
Πολύ ανορθόδοξα πράγματα! Και διπλή ατυχία για το ΕΘΝΟΣ!
(Σαν να μου φαίνεται ότι τους τρεις τελευταίους μήνες του 1920, ο Θεός της Ελλάδος είχε πάει για διακοπές!)
Η συνθήκη των Σεβρών έπαψε πλέον να θεωρείται δεδομένη . Η Ελλάδα με τις νέες καταστάσεις έπαυσε να ναι σύμμαχος – εντολοδόχος επί των εδαφών της Μικρά Ασίας για τις Μεγάλες Δυνάμεις. Ενώ από η οικονομικής άποψη έγινε άρση του θεωρητικού δανεισμού από τη Γαλλία , Αγγλία και Η.Π.Α .Κάτι που θα πλήξει την οικονομία της εμπόλεμης Ελλάδας, εξαναγκάζοντας τους ιθύνοντες αργότερα να προβούν,μάταια, σε εσωτερικό δανεισμό.

1921 “Η ΗΝΩΜΕΝΗ ΑΝΤΙΠΟΛΙΤΕΥΣΗ”
ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ «ΕΑΝ ΠΑΡΑΣΤΗ ΑΝΑΓΚΗΝ ΕΠΙΔΡΟΜΗΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΓΚΥΡΑΝ…»

Το 1921 φαντάζει με την είσοδο του ελπιδοφόρο για την κυβέρνηση της Ηνωμένης Αντιπολίτευσης, που φαίνεται αποφασισμένη να δράση με ένα τρόπο εντελώς διάφορον των όσων έχει προεξαγγείλει και υποσχεθεί στο ελληνικό λαό , αντί απεμπλοκής από το μέτωπο δημιουργεί νέα σχέδια επιχειρήσεων πολέμου, κάτι που εξερεθίζει και προκαλεί και τις Μεγάλες Δυνάμεις.
Στις 24 με 29 Ιανουαρίου γίνεται σύσκεψη κορυφής των Συμμάχων στο Παρίσι, όπου διαφαίνεται η αναθεωρητική στάση της Γαλλίας Ο νέος Γάλλος υπουργός Εξωτερικών Αριστίντ Μπριάν εμφαντικά τονίζει “Οι Σύμμαχοι μετά την επάνοδο του γερμανόφιλου Κωνσταντίνου στην Ελλάδα είναι πιά υποχρεωμένοι να αναθεωρήσουν τις αποφάσεις τους”, και όταν κάνουν λόγω για αναθεώρηση εννοούν εγκατάλειψη των ελληνικών συμφερόντων και αναζήτηση άλλης πολιτικής.

Ο πρωθυπουργός Ράλλης, έχοντας συνείδηση της πολιτικής του ευθύνης, ωθείται σε παραίτηση ενώπιον του αδιεξόδου στο οποίο έχουν περιέλθει τα πράγματα στην διεθνή σκηνή για το ελληνικό θέμα και αναλαμβάνει νέος πρωθυπουργός ο Νικ. Καλογερόπουλος, μέχρι τότε υπουργός Οικονομικών, που είχε σπουδάσει στη Γαλλία και λογαριαζόταν πάντα γαλλόφιλος, με προοπτική να επηρεάσει την γαλλική κυβέρνηση στη νέα επικείμενη συμμαχική Διάσκεψη, αυτή τη φορά στο Λονδίνο, όπου αναζητείται λύση για το Μικρασιατικό. Η ελληνική αντιπροσωπεία, στην οποία συμμετέχει και ο Δ. Γούναρης, ως υπουργός Εθνικής Άμυνας, στο Λονδίνο εμφανίζεται ανυποχώρητη μιας και η τουρκική αδιαλλαξία είναι μεγάλη.Στο δίλημμα , που εξετάζεται εγκατάλειψη της Σμύρνης με αντάλλαγμα την Ανατολική Θράκη ή εξακολούθηση του αγώνα μέχρι τελικής νίκης, προκρίνεται η δεύτερη λύση, μιας και η Αγγλία φαίνεται να συμπαρασύρει την ελληνική κυβέρνηση προς αυτήν την κατεύθυνση. Δυστυχώς στη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου είναι εμφανής η απουσία του Ελευθερίου Βενιζέλου, μιας και ο άβουλος πρωθυπουργός Νικόλαος Καλογερόπουλος αλλά και ο κομπορρήμων και υπερφίαλος Δημήτριος Γούναρης αποδεικνύονται ακατάλληλοι να συλλάβουν τα μυνήματα των καιρών, αλλά και να πάρουν τις σωστές αποφάσεις στις εθνικά κρίσιμες εκείνες στιγμές. Ο Ι. Μεταξάς στο ημερολόγιό του χαρακτηριστικά θα γράψει για τον Δ .Γούναρη “δεν είναι καθόλου καλός πολιτικός. Είναι άνευ σθένους, άνευ αυτοβουλίας, άνευ αποφασιστικότητας.. Τα λάθη του,πηγάζουν από την εγωκεντρική του διάθεση, να φανή σε όλα ανώτερος από τον πολιτικό του αντίπαλο Βενιζέλο, θα οδηγήσουν σε μια ανεπανόρθωτη καταστροφή για τη νεώτερη Ελλάδα.”.
Είναι αλήθεια ότι ο Δ. Γούναρης, αυτάρεσκος και μεγαλόστομος, ήταν πρόθυμος να παίρνει τις επιθυμίες του για πραγματικότητα.
Ουσιαστικά ο Δ. Γούναρης, αν και υπουργός Στρατιωτικών, υποκαθιστά τον πρωθυπουργό Ν.Καλογερόπουλο,είναι αυτός που αποφασίζει, και κάτω από αυτό το πνεύμα συντάσσεται το τηλεγράφημα που αποστέλει στον ύπατο Αρμοστή Σμύρνης , Αριστείδη Στεργιάδη, δηλώνοντάς του τις προθέσεις της ελληνικής κυβέρνησης για την εαρινή προέλαση που μέλλεται να επιχειρήσει ο ελληνικός στρατός στην μικρασιατική ενδοχώρα”.
“Σημερινή κατάστασις εδώ επιβάλλει αμέσως έναρξιν επιχειρήσεων προς κατάληψιν Εσκί Σεχήρ-Κιουτάχειας.Μεγίστη και άμεσος εξυπηρέτησις εθνικών συμφερόντων από εκτέλεσιν επιχειρήσεων.
Δια περαιτέρω συνέχισιν επιχειρήσεων καλούμεν αμέσως, άμα ενάρξει επιχειρήσεων ,τρείς ηλικίας
Προς καθοδήγησιν υμών ποιούμεθα υμίν ιδιαιτέρως εμπιστευτικήν ανακοίνωσιν ότι έναρξις επιχειρήσεων υποδεικνύεται αρμοδίως, (από τον Λόυντ Τζώρτζ ),ως ουσιώδες επιχείρημα υπέρ ημετέρας υποθέσεως.”
Νικόλαος Καλογερόπουλος και Δημ. Γούναρης

Η ΕΑΡΙΝΗ ΕΠΙΘΕΣΗ- ΚΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ

Η προέλαση θα άρχιζε στις 10/23 Μαρτίου.
Στις επιχειρήσεις θα λάμβαναν μέρος το Γ΄Σώμα Στρατού με διοικητή τον Αρ. Βλαχόπουλο, έχοντας στη διάθεσή του 4 μεραρχίες για κατάληψη Εσκί Σεχήρ
Το Α΄Σώμα Στρατού με διοικητή τον στρατηγό Αλ.Κοντούλη έχοντας στη διάθεση του 2 μεραρχίες με αρχικό σχεδιασμό να κινηθεί για Κιουτάχεια προκειμένου να την καταλάβει , αλλά τελικά θα κινηθεί προς Αφιόν Καραχισάρ.
Ο Αρχιστράτηγος Αν. Παπούλας στην ημερήσια διαταγή αναφέρει:
Στρατιώται,
Θα επιτεθώμεν!Ο προ ημών εχθρός είναι εκείνος που νικάτε και καταδιώκετε, αφ ής επατήσατε τα πόδια επί της ακτής της ελληνικής Ιωνίας…..
Θα καταφέρατε κατ’ αυτού το τελευταίο κτύπημα και κατά την νέαν αυτήν προ την πατρίδα υπηρεσίαν σας, θα σας παρακολουθούν του Έθνους ολοκλήρου αι ευχαί, η ευγνωμοσύνη και ο θαυμασμός …
Στρατιώται !
Υπερήφανος ότι ηγούμαι τοιούτων ανδρών και με τη βοήθεια του Θεού καλώ ημάς επί την νέαν νίκην”.
. Αν . Παπούλας

Aπό την αντίπαλη πλευρά ο Κεμάλ, με αρχιστράτηγο τον Ισμέτ Ινονού, έχοντας υπόψιν την ανάπτυξη του ελληνικού στρατού με αφετηρία την Προύσα έδωσέ βαρύτητα στο βόρειο μέτωπο Εσκί Σεχήρ ενισχύοντάς το με εφεδρικές δυνάμεις, ενώ για την περιοχή της Κιουτάχειας και του Αφιόν Καραχισάρ έδωσε πολύ δευτερεύουσα σημασία για την αντιμετώπιση του Α’ Σώματος του ελληνικού στρατού, το οποίο προέλαυνε από το Ουσάκ για κατάληψη του Αφιόν Καραχισάρ .
Το αποτέλεσμα ο ελληνικός στρατός στο κεντρικό τμήμα και στο νότιο να μην αντιμετωπίζει κανένα πρόβλημα , πέραν των αψιμαχιών και του αντάρτικου που εφάρμοζαν οι Τούρκοι, οι οποίοι χτυπούσαν και έφευγαν, δίνοντας μάλιστα και την ευκαιρία στον ελληνικό στρατό να τους καταδιώκει και να παρασύρονται ολοένα οι ελληνικές δυνάμεις στο εσωτερικό της περιοχής Ικονίου, κάτι που διεύρυνε το ελληνικό μέτωπο και δοκίμαζε τη συμπαγή ενότητά του. Αντίθετα στο βόρειο μέτωπο ο πολυπρόσωπος τουρκικός στρατος, με αρχιστράτηγο τον Ισμέτ, όχι μόνο αντιστεκόταν σθεναρά και κατάφερνε οδυνηρά πλήγματα στην περιοχή Ιν Ονού ,αλλά και καταλάμβανε θέσεις εκτοπίζοντας τις ελληνικές δυνάμεις χωρίς όμως να τις καταδιώκει.
Η δύσκολη θέση στην οποία είχε περιέλθει το Γ’Σώμα Στρατού στις βόρειες περιοχές και ο κίνδυνος διεμβολισμού του ελληνικού μετώπου αντιμετωπίσθηκε από τον αρχηγό του Α΄Σώματος Στρατού Αλ. Κοντούλη και τους άντρες του με επιτυχία στη κομβική θέση Τουλού Μπουνάρ Με τη συμβολή μάλιστα του Συντάγματος Ευζώνων 5/42 που ηγείτο ο Πλαστήρας, οι τουρκικές δυνάμεις αποσύρθηκαν για να σωθούν,αλλά με σημαντικές απώλειες.
Πραγματικά η εαρινή επίθεση έδειξε μια ανεδαφική αντιμετώπιση του αντιπάλου από ελληνικής πλευράς και το αρχικό σχέδιο Σαρρηγιάννη που απέβλεπε στη νικηφόρα πορεία και ταχεία σύγκλιση σε σχήμα τανάλια προς εγκλωβισμό των Τουρκικών δυνάμεων δεν λειτούργησε.Ειδικά στο βόρειο μέτωπο όχι μόνο δεν είχε νικηφόρα πορεία αλλά απέτυχε να διαλύσει τις τουρκικές δυνάμεις και δεν κατόρθωσε να αποκόψει τίς σιδηροδρομικές επικοινωνίες τους.
Είναι γνωστό το διθυραμβικό τηλεγράφημα του Κεμάλ προς τον Ισμέτ,”Σπανίως υπήρξαν στρατιωτικοί ηγέτες εις την ιστορίαν, οι οποίοι επωμίσθηκαν τόσο δύσκολον έργο, όπως εσείς εις τας μάχας του Ιν Ονού”.
Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι ο Ισμέτ στη συνέχεια θα πάρει την προσωνυμία Ινονού , από την ομώνυμη τοποθεσία που οι Τούρκοι σημείωσαν την πρώτη μεγάλη πολεμική επιτυχία σε βάρος των Ελλήνων, και όπου ο ίδιος ήταν ο μεγάλος πρωταγωνιστής.
Τα γεγονότα αυτά έκαναν τον Αρχιστράτηγο Αν. Παπούλα την 24 Μαρτίου να στέλνει τηλεγράφημα στην ελληνική κυβέρνηση και να τονίζει: “ότι ο εχθρός έκαμε αισθητάς προόδους οργανώσεως και ηυξήθη αριμθητικώς εις 40.000 άνδρες, μονίμως, στελεχωμένους και αυξάνεται διαρκώς.”

Ο ΓΟΥΝΑΡΗΣ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΣ- ΕΜΜΟΝΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΕΛΑΣΗ
Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΣΤΟ ΜΕΤΩΠΟ

Στις 26 Μαρτίου/8 Απριλίου 1921 έχουμε την παραίτηση του Καλογερόπουλου από λόγους ευθιξίας μιας και οι αντικειμενικοί σκοποί της Στρατιάς, τον Μαρτιο του 1921 δεν είχαν επιτευχθεί, αλλά και η γαλλόφιλη πολιτική του είχε αποτύχει και πρωθυπουργός αναλαμβάνει ο Δημ. Γούναρης με υπουργούς Εξωτερικών τον Γεώργιο Μπαλτατζή και Στρατιωτικών τον Νικ. Θεοτόκη.
Η πολιτική που χαράσει ο Γούναρης στο μικρασιατικό είναι συνέπεια του ματαιόδοξου χαρακτήρα του, χαρακτηριστικά στους συνεργάτες του έλεγε: “να ξεπεράσουμε τη δόξα του Βενιζέλου”.
Ο εγωκεντρισμός του τον οδηγεί στην αυταπάτη ότι η Ελλάδα μπορεί να θριαμβεύσει απέναντι των Τούρκων και μόνη της. Αγνοεί την ιταλική στάση που βοηθά τον εχθρό και υποτιμά τη μεταστροφή της γαλλικής πολιτικής υπέρ του Κεμάλ, όπως και τη δεδηλωμένη φιλοκεμαλική στάση των Μπολσεβίκων. Ο Γούναρης διαπράττει το ένα λάθος μετά το άλλο, δεν λαμβάνει υπόψη τις αντιρρήσεις του Ιωάννη Μεταξά για την μικρασιατική εκστρατεία, αλλά ούτε την εμπιστευτική έκθεση του αρχηγού της Επιτελικής Υπηρεσίας του Στρατού Κων\νου Γουβέλη που με οξύ τρόπο καταδικάζει κάθε σχέδιο προέλασης των ελληνικών δυνάμεων στη μικρασιατική ενδοχώρα “Μόνο άφρων , θα ετόλμων να είπω , θα ήτο δυνατόν να συλλάβει τοιούτον σχέδιον.”
Στις 15/28 Απριλίου 1921 αποφασίζει ο Γούναρης να ταξιδέψει στη Σμύρνη με τον υπουργό Στρατιωτικών του Νικ. Θεοτόκη και το Βίκτωρα Δουσμάνη υποστράτηγο και αρχηγό της επιτελικής υπηρεσίας καθώς και τον απόστρατο στρατηγό Ξενοφώντα Στρατηγό. Προκειμένου να συσκεφθούν με ντόπιους παράγοντες και να προετοιμασθεί το έδαφος για τη “μεγάλη προέλαση”.
Είναι ξεκάθαρο ότι το μικρασιατικό μέτωπο χρήζει και υλικής υποστήριξης αλλά και ψυχολογικής.
Μετά την παρέλευση ενός δεκαπενθήμερου, στις 29 Μαϊου/11 Ιουνίου 1921, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος καταφθάνει και αυτός στη Σμύρνη συνοδευόμενος από το διάδοχο Γεώργιο , τον πρίγκιπα Ανδρέα,τον πρίγκιπα Νικόλαο και τον πρίγκιπα Χριστόφορο, τον πρωθυπουργό Δ. Γούναρη, που υποχρεώνεται σε δεύτερο ταξίδι μέσα σε 15 μερες στην ίδια περιοχή, και πολλούς επιτελικούς αξιωματικούς και υπασπιστές.. Ο λαός της Ιωνίας, παρότι είχε βενιζελικά αισθήματα, υποδέχθηκε το βασιλιά Κων/νο “μετά φανών και λαμπάδων” ως πάλαι ποτέ βαλκανιονίκη και στρατηλάτη και τώρα εκ νέου αγωνιστή της νίκης.
Ο βασιλιάς και η κουστωδία του εγκαταστάθηκε στο Κορδελιό, σε ωραίες επαύλεις όπου στις 3/16 Ιουνίου θα συνερχόταν πολεμικό συμβούλιο για να παρθούν αποφάσεις περί της καταστάσεως και των επιχειρήσεων του στρατού στη Μικρά Ασία.
Στο συμβούλιο προέδρευε ο βασιλιάς Κων /νος και κατά πρώτον ορίστηκε ο ρόλος του παρατηρητή, στο διάδοχο Γεώργιο , ενώ στον πρίγκιπα Ανδρέα του ανατέθηκε η διοίκηση του Β΄ Σώματος Στρατού.
Το σχέδιο της Στρατιάς για τη μεγάλη θερινή επίθεση του 1921 είχε σαν σκοπό σε πρώτη φάση την κατάληψη της σιδηροδρομικής γραμμής Αφιόν Καραχισάρ- Κιουτάχεια-Εσκί Σεχήρ και συντριβεί των τουρκικών δυνάμεων. Μέρα επίθεση ορίζεται 29 Ιουνίου /12 Ιουλίου.
Η κατάληψη Αφιόν Καραχισάρ και της Κιουτάχειας συντελείται σε διάστημα έξι μερών στις 5/18 Ιουλίου και στη συνέχεια επιχειρείται η κατάληψη του Εσκί Σεχήρ με σκοπό και την αιχμαλωσία του κύριου όγκου των τουρκικών δυνάμεων. Πράγμα που γίνεται αντιληπτό από τον Κεμάλ και θεωρεί “ως σωτήριο σχέδιο” την εγκατάληψη της περιοχής με υποχωρητικό ελιγμό 300 χιλιόμετρα στα μετόπισθεν,ως τα ανατολικά του Σαγγαρίου ποταμού,σχηματίζοντας νέα αμυντική γραμμή στα υψίπεδα της Άγκυρας.Μέσα στο σχέδιο αυτό του Κεμάλ κυρίαρχη σημασία έχει η εξουθένωση του ελληνικού στρατού παρασύροντάς τον μακριά από τις βάσεις ανεφοδιασμού του, στα βάθη της Μικράς Ασίας.
Μετά την κατάληψη και του Εσκί Σεχίρ στις 9/22 Ίουλίου και παρά το δεδομένο ότι ο τουρκικός στρατός είχε ηττηθεί, σε καμιά περίπτωση όμως δεν ειχε συντριβεί, ούτε εγκλωβισθεί με βάσει το ελληνικό Σχέδιο, αντίθετα είχε συντεταγμένα συμπτυχθεί και είχε διασώσει ταυτόχρονα όλο το υλικό του.

Η ΣΥΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟΥ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΙΟΥΤΑΧΕΙΑ (ΙΟΥΛΙΟΣ 1921)

Το δεύτερο μεγάλο πολεμικό συμβούλιο ,για αντιμετώπιση της νέας προκύψασας κατάστασης, θα πραγματοποιηθεί στην Κιουτάχεια ,το τελευταίο δεκαήμερο του Ιουλίου του 21. Προεδρεύει ο Βασιλιάς Κων/νός και συμμετέχουν ο πρωθυπουργός Δ. Γούναρης, ο Υπουργός Στρατιωτικών Ν. Θεοτόκης, ο διοικητής της Στρατιάς Αν. Παπούλας, ο αρχηγός της επιτελικής υπηρεσίας αντιστράτηγος Β. Δουσμάνης , ο αρχηγός του Επιτελείου Σμύρνης συνταγματάρχης Κων. Πάλλης και ο απόστρατος στρατηγός και χρηματίσας βουλευτής των βασιλοφρόνων Ξεν.Στρατηγός, παρουσία με σκιώδη ρόλο.
Αφού συνοψίσθηκαν τα όσα είχαν συμβεί, απεφασίσθει προέλαση μέχρι την Άγκυρα ,με νέες ενισχύσεις της Στρατιάς και χρονοδιάγραμμα πεδίου δράσεως.
Χαρακτηριστικά το υπόμνημα που ενεκρίθη επι μέρους αναφέρει:
Περί επιχειρήσεως της Στρατιάς προς Άγκυραν
“Η επομένη περίοδος, σκοπόν έχει την διάλυσιν των κεμαλικών δυνάμεων.Προς επίτευξιν τούτου, η Στρατιά πρέπει να εκτελέση επιδρομήν προς Άγκυραν, να συντρίψη, αν τας συναντήση ,τας εχθρικάς δυνάμεις , να διαλύση τον εν Αγκύρα , εχθρικόν εφοδιασμόν και αν κατόπιν τούτου ο εχθρός δεν υποκύψη, επειδή η εν Αγκύρα παραμονή είναι μειονεκτική, να επιστρέψη εις Δορύλαιον (Εσκί Σεχήρ) , καταστρέφουσα ριζικώς την σιδηροδρομικήν γραμμήν….
Η επιχείρησις προς Άγκυραν παρουσιάζει δυσχέρειας ως εκ της μακράς αποστάσεως(Δορύλαιον-Άγκυρα) 265 χιλιόμετρα, της καταστάσεως των οδών , του εκτός των γεφύρων αδιάβατου των ποταμών Σαγγαρίου και Πουρσάκ και της κατά τον Σεπτέμβριον επερχομένης εποχής των βροχών. Ως εκ των άνω μειονεκτημάτων η κυρία δυσχέρεια θα ήταν,η του ανεφοδιασμού…..”
Εν Κιουταχεία τη 15/(28) Ιουλίου 1921
Αναστάσιος Παπούλας
Αντιστράτηγος
Αργότερα, σχολιάζοντας στα Απομνημονεύματά του ένας βενιζελικός Αντιστράτηγος ,ο Αλέξανδρος Μαζαράκης θα επισημάνει για το ανορθόδοξο του εγχειρήματος και το απερίσκεπτο της υπογραφής του δοικητή Αν. Παπούλα.
“Υποστήριξα πάντοτε ότι ο αρχιστράτηγος και ο αρχηγός του Επιτελείου του, λόγω των εξαιρετικών ευθυνών τας οποίας αναλαμβάνουν, της εμπιστοσύνης την οποίαν πρέπει να εμπνέουν εις το Έθνος που τους παραδίδει τα τέκνα του, την τιμήν του και την ύπαρξίν του, δεν είναι όπως όλοι οι άλλοι αξιωματικοί οι οποίοι οφείλουν να υπακούουν τυφλώς εις τας διαταγάς των ανωτέρων τους και να τας εκτελούν άνευ αντιρρήσεων …..
Εάν η κυβέρνησις διατάξη επιχειρήσεις τας οποίας ο αρχιστράτηγος θεωρεί ολέθριας, έχει το καθήκον να κάμη ό,τι δυνατόν δια να μεταβάλη τας αποφάσεις της κυβερνήσεως κι αν δεν εισακουσθή , οφείλει να παραιτηθή”.

ΕΝΔΟΞΗ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΑΓΟΝΗ ΠΟΡΕΙΑ
ΠΡΟΣ ΑΓΚΥΡΑ (ΘΕΡΟΣ 1921)

Στις 28 Ιουλίου / 10 Αυγούστου εννιά μεραρχίες πεζικού και μια ταξιαρχία ιππικού προετοιμάζοναι για τη μεγαλοεπίβολη πορεία για την Άγκυρα.
Η Στρατιά σύμφωνα με το σχέδιο θα περνούσε τις οκτώ μεραρχίες της από την Αλμυρά έρημο που είναι προέκταση της Αλμυράς λιμνης. Η Αλμυρά έρημος είναι ιδιαίτερα αφιλόξενη μιας και είναι άνυδρη και άδενδρη. Ο ιστορικός Πολύβιος την ονομάζει “Άξυλος Έρημος” μιας και δεν φυτρώνει χορτάρι ακόμη και παροχθίως του ποταμού Σαγγαρίου, που τη διασχίζει. Τη διακρίνει, όπως όλες τις ερήμους, η λειψυδρία και η υπερβολική ζέστη τη μέρα, καθώς και το υπερβολικό ψύχος τη νύκτα.Αυτό το εχθρικό έδαφος θα έπρεπε να διασχίσει η Στρατιά και μετά να αντιμετωπίσει και τις δυνάμεις του Κεμάλ καλά ταμπουρομένες στα υψίπεδα της Άγκυρας.
Στις 1/14 Αυγούστου 1921 τα τρια Σώματα στρατού Α’, Β’ και Γ’ άρχισαν ταυτόχρονα να προελαύνουν
Οι στρατιώτες ήταν εφοδιασμένοι με ψωμί ,γαλέτες και ζάχαρη δεν υπήρξε όμως πρόνοια βυτιοφόρων νερού , αλλά ούτε καύσιμης ύλης.
Στο ξεκίνημα παρά τις ελλείψεις το ηθικό του ελληνικού στρατού ήταν υψηλό ,όλοι πίστευαν ότι η συγκεκριμένη επιχείρηση ήταν η τελευταία και με το αίσιο τέλος της, σε σύντομο χρονικό διάστημα, θα επέστρεφαν οι οπλίτες, ήρωες στα σπίτιά τους.
Την ίδια ώρα ο Κεμάλ, αφήνοντας περιπολίες κατά μήκος της πορείας του ελληνικού στρατού, παρακολουθούσε αθέατα τις κινήσεις του και έθετε σε λειτουργία μεθοδικά το σχέδιό του.
Στις 6/19 Αυγούστου τα πρώτα τμήματα του ελληνικού στρατού άρχισαν να περνάνε το Σαγγάριο, κατασκευάζοντας το Μηχανικό λεμβόζευκτες γέφυρες,ενώ άρχιζε η πολυήμερη δοκιμασία στην Αλμυρά έρημο να καθιστά τη ζωή αφόρητη.Μάτια, στόματα, πνεμόνια γέμιζαν άμμο . Η δίψα πύρωνε τα σωθικά των Ελλήνων μαχητών, ενώ τα λιγοστά πηγάδια , που συνατούσαν στο πέρασμά τους, είχαν νερό που είχε μολυνθεί από τον εχθρό.. Μια κόλαση πραγματική εξελισσόταν μπροστά…..
Χαρακτηριστικά η ιστορία του Γ.Ε.Σ. αναφέρει:
Στη μαρτυρική αυτή πορεία μεγαλύτερη αντοχή έδειξαν τα μουλάρια και προπάντων οι καμήλες.Τα άλογα είχαν αποσκελετωθεί και έχαναν το βηματισμό τους . Καύσιμη ύλη δεν υπήρχε , η Στρατιά για να σιτισθεί άναβε φωτιά με τις κάσες των πυρομαχικών ή τα ξύλα των κατεστραμμένων αραμπάδων.
Αλλά όπως φαίνεται η κόλαση δεν είχε τέλος, ενώ ο στρατός διάβηκε το Σαγγάριο και ξεπερνούσε τη φονική Αλμυρά έρημο, αντίκρυσε το φοβερό θέαμα κατάξερων και μαύρων βουνών σε αλλεπάλληλες σε μεγάλο βάθος σειρές ,ήταν τα υψίπεδα που θα έπρεπε να περάσει για να φθάσει στην Άγκυρα, Ένα φυσικό φρούριο ορθωνόταν μπροστά στον ελληνικό στρατό, που η θέληση και η ιδιοφυία του Κεμάλ το είχε αριστοτεχνικά οχυρώσει.
Καμμιά υπερκέραση ή κύκλωση δεν μπορούσε να γίνει. Για να προχωρήσει ο στρατός έπρεπε να επιτεθεί κατά μέτωπο στη φοβερή αυτή φυσική και τεχνητή οχύρωση.
Και η μεγάλη πλάνη στη διοίκηση της Στρατιάς……”όλοι είχαν την εντύπωση ότι υπήρχαν απέναντι τα λείψανα της Στρατιάς του Κεμάλ”,ενώ στην πραγματικότητα ο Κεμάλ ειχε παρατάξει ισόποσες δυνάμεις και μάλιστα σε πολυ καλή εκπαίδευση,τακτικού στρατού.
Η ορμή όμως των ελληνικών στρατευμάτων είναι μοναδική, θα καταφέρει ο ελληνικός στρατός να ξεπεράσει κάθε εμπόδιο και θα καταλάβει την πρώτη κορυφή 1400 μέτρων, Μάνγκαλ Νταγ.
Η επιτυχία όμως αυτή θα χει και συνέχεια , μετά απο πολύνεκρη τριήμερη μάχη, θα καταλήφθούν από τις ελληνικές δυνάμεις το Τουρμπάν Τεπέ και οι Δίδυμοι λόφοι. Ο φόρος αίματος του στρατού μας είναι φοβερός.Το ίδιο σκηνικό θα εξελιχθεί και για την κατάληψη του ορεινού όγκου της Σαπάντζας.
Τα όρια όμως και οι αντοχές του ελληνικού στρατού θα εξαντληθούν στους διαβολικούς βράχους του Καλέ Γκρότο Οι ιαχες “στην Άγκυρα, στην Άγκυρα” καθώς και τα θανατηφόρα πυρά των τουρκικών πολυβόλων θα αποτελέσουν “το ρέκβιεμ” της τιτάνιας ελληνικής στρατιωτικης επιχείρησης για κατάληψη της Άγκυρας.
Ο τόπος γέμισε κουφάρια πολεμιστών στην υπέρτατή τους προσπάθεια να προσπελάσουν το τελευταίο εμπόδιο οι Έλληνες, και να ανοίξει ο δρόμος για την Άγκυρα , που ήταν σε απόσταση ορατή απο τις κορυφογραμμές δια γυμνού οφθαλμού.
Η κεμαλική προσταγή,ομως,είναι ρητή στην ύσταστη προσπάθεια να αναχαιτισθούν οι Έλληνες :”Όλαι αι ομάδες θα υπερασπισθούν τας θέσεις των μέχρι και του τελευταίου στρατιώτου των.Αμυνόμαστε,τώρα,προ της Άγκυρας,εν ανάγκη θα αμυνθούμε μέσα στην Άγκυρα, θα αμυνθούμε, εαν χρειαστεί, μετά από την Άγκυρα”.
“Στο Καλέ Γκρότο”, σύμφωνα με την ημερήσια διαταγή,” πρώτη ρίχτηκε σε επίθεση η V μεραρχία Κρητών,η αντίσταση των Τούρκων ήταν σθεναρή και αποφασιστική.Οι Έλληνες στρατιώτες ξετρυπώνουν μέσα από τα χαρακώματα τον εχθρό. Υπάρχουν όμως κρυψώνες του τουρκικού πυροβολικού που παραμένουν αλώβητες και θερίζουν πραγματικά τα ηρωικά παλληκάρια ,που επιχειρούν”.
Πράγματι,στο Καλέ Γκρότο θα χαθεί το άνθος των ελληνικών δυνάμεων, μπροστά σε μια λυσσαλέα άμυνα των τουρκικών δυνάμεων,σε ένα “Νυν υπέρ πάντων αγών”.
Στον αγώνα αυτό θανάτου εκτός από την V μεραρχία συμμετέχουν από την ελληνική πλευρά και η ΧΙΙΙ αλλά και η ΙV με την ΙΧ,οι μάχες είναι ομηρικές.Από την πλευρά των Τούρκων πρωταγωνιστούν οι δυνάμεις του Φαχρεντίν και του Φεβζή πασά, και όλα αυτά υπό το άγρυπνο βλέμμα του Κεμάλ που αεικίνητος δίνει εντολές και σαν μαέστρος στην πρώτη γραμμή διευθύνει τη μάχη…..
Πέρα ,όμως,από όσα συμβαίνουν στο Καλέ Γκρότο, υπάρχει και η VII μεραρχίας που ακολούθησε την δική της μοναχική πορεία παράλληλη προς τη σιδηροδρομική γραμμή Εσκί Σεχήρ -Άγκυρα και δεν ενεπλάκη με το κύριο όγκο των ελληνικών δυνάμεων, που δοκιμάσθηκαν με τις κακουχίες της Αλμυράς ερήμου.
Κύριο σκοπό της VII μεραρχίας ήταν να πλήξει τη βάση ανεφοδιασμού του εχθρού σε πυρομαχικά και εφόδια ,που ήταν στο Πολατλί. Το Πολατλί ήταν ο τελευταίος σιδηροδρομικός σταθμός από την Άγκυρα, στο μέτωπο. Η VII μεραρχία κατάφερε να εξουδετερώσει τις 4 τουρκικές μεραρχίες που υπερασπιζόταν το Πολατλί, αλλά δυστυχώς επρόκειτο για μια “πύρρειος νίκη” μια και το κόστος ήταν 17 αξιωματικοί νεκροί και 260 οπλίτες και τραυματίες 65 αξιωματικοί και 1361 οπλίτες.
Οι ηρωικές προσπάθειες όμως,των ελληνικών δυνάμεων , δεν έχουν τέλος ,αιματόβρεκτες μάχες έχουμε και στα υψώματα Αρνίζ Νταγ και Τσαρλ Νταγ
Όλα αυτά όμως απαιτούν ηράκλειες δυνάμεις αλλά και ανεξάντλητα πολεμοφόδια……
Κι όλα αυτά την ώρα που τα όρια σωματικής και ψυχικής αντοχής του στρατού μας , έχουνε εξαντληθεί..
Άλλωστε δε θα αργήσει η αναφορά του Αρχιστράτηγου. Αν,Παπούλα η οποία θα δημιουργήσει νέα δεδομένα

ΣΥΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ
Εν Στρατηγείω εν τη 22 Αυγούστου 1921
Η Στρατιά Μικράς Ασίας
προς τον υπουργόν Στρατιωτικών
Εμπιστευτικόν
……Δέον όμως να λαμβάνηται υπ’ όψιν ότι η προϊούσα ελάττωσις της μάχιμου δυνάμεως θα καταστήση ανέφικτον μετ ολίγον την εξακολούθησιν της επιθέσεως και ο στρατιώτης αντιλαμβανόμενος την έλλειψιν ισχύος δύναται να απολέση και την ηθικήν αυτού δύναμιν. Είναι ορθόν πάσι απόφασις περί περαιτέρω ενεργείας να ληφθή ταχέως ,προτού επέλθη η στιγμή της αδυναμίας…….
Μια περαιτέρω προσπάθειαν προς κατάληψιν της Άγκυρας δυνατόν να επιφέρη την επιθυμητήν τελικήν νίκη, αλλά δύναται να επιφέρη και ατύχημα, όπερ την μέχρι τούδε θετικήν επιτυχίαν να μεταβάλη εις αποτυχίαν, ήτις θα επιδράση ολεθρίως επί των πολιτικών διαπραγματεύσεων ….
Δια τούτο παρακαλώ υμάς , όπως έχη επι του ζητήματος τούτου τας διαταγάς της Κυβερνήσεως, μόνον όπως η σχετική απόφασις τη γνωσθή το ταχύτερον καθότι εν τω μεταξύ ην στρατολογίαν του αντιπάλου νέας προσκομίζει αυτώ ενισχύσεις , η οχύρωσις αυτού ενισχύεται, η δε προκεχωρημένη εποχή του έτους δυνατόν να καταστήσει μετ ΄ολίγον τας επιχειρήσεις εξαιρετικώς δυσχερείς.
Αναστάσιος Παπούλας
Αντιστράτηγος
Με το που λαμβάνει την εμπιστευτική έκθεση ο υπουργός Στρατιωτικών Ν.Θεοτόκης στην Προύσα, επικρατεί αναστάτωση μεγάλη στους ιθύνοντες , άμεσα ενημερώνει τον πρωθυπουργό Δ. Γούναρη και μάλιστα τον προσκαλεί να έλθει στην Προύσα να ληφθούν εκ νέου αποφάσεις. Ο Γούναρης αντιπροτείνει να του στείλει την έκθεση Στρατιάς με τον Ξενοφώντα Στρατηγό, που θα μπορούσε να του δώσει περισσότερες διευκρινίσεις .
Δυστυχώς η κυβέρνηση χρονοτριβεί και οι καιροί δεν μπορούν να περιμένουν , ο Αντιστράτηγος που δεν έπαιρνε απάντηση από την κυβέρνηση στέλνει στις 26 Αυγούστου /8 Σεπτεμβρίου το παρακάτω τηλεγράφημα εκ νέου στον υπουργό των Στρατιωτικών Ν. Θεοτόκη.
Αριθμός Προσ. Πρωτ.
26.8.22
ώρα12.30
Απόρρητον
Απολύτου προτεραιότητος
τηλεγραφικώς
Υπουργός στρατιωτικών

Προύσαν εν συνέχεια υπ . Αριθμο 19303/61 αναφοράς μου υποβάλλω εντύπωσιν μου ότι αγών τείνει προσλάβη, ως εξ ισοπάλων αντιμετώπισιν δυνάμεων. Χαρακτήρα αγώνος χαρακωμάτων. Ούτος έπεται επ΄ωφελεία εχθρού, διαρκώς συμπληρούντος ελλείψεις του και οχύρωσιν εδάφους. Παράτασιν επιχειρήσεων θεωρώ επικίνδυνον. Στρατός επέδωκεν ό,τι ηδύνατο.
Επίτευξιν ταχείας ανακωχής κατόπιν μέχρι σήμερον επιτυχιών θα ήτο άριστη λύσις και από ηθικής απόψεως και συμφέροντος στρατεύματος….
Αντιστράτηγος
Αναστάσιος Παπούλας
Τελικά η κυβέρνηση μετά από μεγάλη χρονοτριβή θα απαντήσει ότι το συμφέρον της Στρατιάς επιτάσσει την ευθύνη των αποφάσεων, παρέχοντα εξουσιοδότηση στον Αντισράτηγο να πράξει τα δέοντα.
Στις 26 Αυγούστου/8 Σεπτεμβρίου η Στρατιά κοινοποιεί διαταγή προς τα τρία Σώματα στρατού, όπου αναφέρεται ότι ο εχθρός κατα πληροφορίας δυνάμενας να θεωρηθώσιν ασφαλείς”εχει συγκεντρώσει σημαντικές δυνάμεις απέναντι από το Γ Σώμα Στρατού.
Μέσα σ’όλα τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η Στρατιά άρχιζαν να εκδηλώνονται και καταστάσεις ιδιαίτερα αποσυντονιστικές, όπως υπήρξε η ανυπακοή του πρίγκιπα Ανδρέα στα κελεύσματα του Αρχιστράτηγου Παπούλα και η πλήρης αυτονόμησή του.
Όλα αυτά συντελούσαν στο να αδυνατίζουν οι αντοχές των Ελλήνων και δυστυχώς αυτό ολοένα και περισσότερο γινόταν αντιληπτό από τους Τούρκους και ιδιαίτερα από τον Κεμάλ,που με μεγάλη επιδεξιότητα οργάνωνε τα σχέδιά του , αφού πρώτα καλά μελετούσε τις δυνατότητες του ελληνικού Στρατού.
Με βάση αυτό το δεδομένο θα εκδηλώσει και την μεγάλη αντεπίθεση στις 5 το πρωί της 29 Αυγούστου/10 Σεπτεμβρίου αρχικά με το σφυροκόπημα του τουρκικού πυροβολικού και στη συνέχεια με την έφοδο του τουρκικού ιππικού προς εκκαθάριση των ελληνικών θέσεων. Η προσπάθεια των Ελλήνων μαχητών μετά λιγοστά πυρομαχικά να συμπυχθούν συντεταγμένα δεν είναι αποτελεσματική’.Από ημερολόγια της εποχής έχουμε δραματικές περιγραφές:
“Πολλοί πυροβολητές αρπάζουν τα κανόνια και τα σέρνουν για να τα σώσουν και να μη πέσουν στα χέρια του εχθρού . Πολλοί καταπλακώνονται από αυτά στο έδαφος των πλαγιών μιας και το βάρος τους είναι αβάστακτο.Ακόμη και στο κομμάτι των διαταγών υπάρχει σύγχυση, άλλοτε η ελληνική στρατιά εκδίδει διαταγές για επίθεση και άλλοτε έχουμε διαταγές που δείχνουν ότι πρέπει να διατηρηθούν αλώβητοι οι διάδρομοι εξασφάλισης των μετόπισθεν .”
Τελικά στις 30 Αυγούστου/13 Σεπτεμβρίου εκδίδεται η διαταγή της Στρατιάς “απαγκιστρώσεως”, ως κύκνειον άσμα μια ηρωικής αλλά και άγονης πορείας στην οποία υποβλήθηκαν το καλοκαίρι του 1921 οι ένδοξοι μαχητές του μικρασιατικού μετώπου. Ηρωικής ,γιατί χιλιάδες νεανικά κορμιά πέσανε στο κακοτράχαλα υψίπεδα της Άγκυρας αλλά και στη διάβαση του Σαγγάριου ποταμού αλλά και της ομώνυμης μάχης που επακολούθησε για το ιδεώδες της πατρίδας αλλά και ενός ανεδαφικού Μεγαλοιδεατισμού.
Υπήρξε όμως και άγονη η μάχη του Σαγγάριου, γιατί σύρθηκε ο ελληνικός στρατός σε μια πορεία που επινόησαν άνθρωποι ματαιόδοξοι και ακατάλληλοι που βρέθηκαν τότε στην αρχή , άνθρωποι μικροί που ήρθαν να διαχειρισθούν μεγάλες υποθέσεις,
Χαρακτηριστική άποψη Έλληνα επιτελικού που επισημαινει” : Οι Κεμαλικές δυνάμεις ήθελαν πρώτα να μας εξουθενώσουν και μετά να μας εξοντώσουν “
Ο ίδιος ο Κεμάλ στη Μεγάλη τουρκική εθνοσυνέλευση διακήρυξε: Η μεγάλη μάχη του Σαγγαρίου, που κράτησε από τις 10/23Αυγούστου ως τις 31 Αυγούστου/13 Σεπτεμβρίου και κράτησε χωρίς διακοπή22 μέρες και 22 νύχτες, είναι ένα από τα μοναδικά παραδείγματα μάχης με τόση μεγάλη διάρκεια, όχι μονάχα για την ιστορία της νέας Τουρκίας αλλά και για τις σελίδες της παγκοσμίου ιστορίας”.
Πράγματι το 1921 ο ελληνικός στρατός επίτέλεσε ένα άθλο, έκανε μια μεγαλειώδη πορεία στην ενδοχώρα της Μικρά Ασίας και συγκεκριμένα στην Ανατολία.΄Εδωσε πολλές μάχες κάτω από αφιλόξενες και αντίξοοες συνθήκες, υπερέβαλλε εαυτόν, σημείωσε πολλές νίκες . Οι Έλληνες μαχητές δεν λύγισαν.Άντεξαν στο πέρασμα της Αλμυράς Ερήμου, διάβηκαν με θυσίες το φυσικό εμπόδιο του Σαγγάριου ποταμού , ξεχύθηκαν με ορμή πάνω στους οχυρωμένους γρανιτένιους λόφους της Σαπάντζας,του Τσαλ Νταγ, του Αρντίζ Νταγ, του Καλέ Γκρότο.
Οι απώλειες της ελληνικής Στρατιάς ήταν μεγάλες 23.520 άνδρες το σύνολο νεκρών, τραυματισμένων και αγνοουμένων, μόνο στην εξόρμηση του 1921. Οι Έλληνες οπλίτες έγραψαν με τον ηρωισμό τους, αλλά και με το αίμα τους αθάνατες σελίδες δόξας. Η ελληνική Στρατιά πολέμησε σε βάθος 700 χιλιομέτρων από τις ακτές του Αιγαίου, θυμίζοντάς μας σε γενναιότητα την πορεία στην Ανατολή του Μεγάλου Αλεξάνδρου 2.350 χρόνια πριν, αλλά όμως η στρατηγική της ήταν λάθος, γιατί επεδίωξε να πετύχει πράγματα που δεν είχαν τόση αξία σε σχέση με τις θυσίες στις οποίες υποβλήθηκε και έδωσε λαβή στον αντίπαλό της να την πλήξει, μάλιστα τη στιγμή που είχε εξαντλήσει τις δυνατότητές της και τη στιγμή που λειτουργούσε ο γεωπολιτικός παράγοντας σε βάρος της.
‘Όσο αφορά το συμμαχικό παράγοντα ,αντιλαμβανόμενος την τρέχουσα αδυναμία της πολιτικής ηγεσιας της Ελλάδας, έπραττε, όπως πάντα, με γνώμονα τα συμφέροντά του αλλά και το τι μπορούσε να πράξει η Ελλάδα προς την κατεύθυνση αυτή.
Και το πιο σοβαρό για το έθνος, ενώ η φρόνηση επίτασσε “ταχεία περαίωσις” της μικρασιατικής εκστρατείας μετά τις πολύνεκρες και ατελέσφορες επιχειρήσεις του 1921, δώδεκα μεραρχίες πεζικού και τάγματα ιππικού υποχώρησαν στη γραμμή βάσης,( Εσκί Σεχήρ – Κιουτάχεια -Αφιόν Καραχισάρ), προκειμένου να διαχειμάσουν και με την ελπίδα επιτυχίας να ξαναεπιχειρήσουν το καλόκαιρι του 1922.

*Ο Εμμανουήλ Θεοδωράκης είναι καθηγητής – συγγραφέας

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

ΒΑΚΑΣ ΔΗΜ. “Ο ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΗΓΕΤΗΣ”, ΑΘΗΝΑ1949
ΔΑΦΝΗΣ ΓΡ. “Η ΕΛΛΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΔΥΟ ΠΟΛΕΜΩΝ” ΙΚΑΡΟΣ, ΑΘΗΝΑ 1974.
ΔΙΕΥΘΥΝΣΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤΡΑΤΟΥ΄. Επίτομος ιστορία της εις Μικράν Ασίαν1919-1922, Αθήνα ΓΕΣ/Δ/Σ.1967.
ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ “Ο ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΗΓΕΤΗΣ”, ΑΘΗΝΑ 2008,ΕΚΔ. ΑΣΤΕΡΙΑΣ.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ τομ.ΙΔ,ΙΕ εκδοτική Αθηνών, 1980
ΚΛΕΑΝΘΗ ΦΑΝΗ “Ετσι χάσαμε την Μικρα Ασια”
ΚΑΡΓΑΚΟΣ ΣΑΡΑΝΤΟΣ “Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ” 1919-1922 “Από το έπος στην τραγωδία”
ΚΙΤΡΟΜΗΛΙΔΗΣ ΠΑΣΧ. επιμ.”Μικρασιατική καταστροφή και ελληνική κοινωνία”
ΜΑΖΑΡΑΚΗΣ ΑΙΝΙΑΝ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ(στρατηγός) Απομνημονεύματα,Αθήνα 1948
ΜΕΤΑΞΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Το προσωπικό του ημερολόγιο τομ Β’, Γ’. ΑΘΗΝΑ,Γκοβόστη, 1952
ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ(ΠΑΠΑΔΗΣ) “ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ Ο ΗΓΕΤΗΣ” ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ τομος Β’ΑΘΗΝΑ2017
ΠΟΥΡΝΑΡΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ “ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ” τόμοι 4 ΑΘΗΝΑ1960
ΡΟΔΑ ΜΙΧΑΗΛ Απομνημονεύματα”Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία”, Αθήνα 1950
ΣΒΟΛΟΠΟΥΛΟΣ Κ. “Ο Βενιζέλος και η νέα εξωτερική πολιτική” τετρ ευθύνης 1976
ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΞΕΝΟΦΩΝ”Η Ελλάς εν Μικρά Ασία”. ΑΘΗΝΑ 1925.
ΤΣΙΡΙΓΩΤΗΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ “Η ελληνική στρατηγική στη Μικρά Ασία1919-1922, εκδόσεις Ποιότητα ,ΑΘΗΝΑ 2010.
ΦΩΤΙΑΔΗΣ ΔΗΜ. “ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ,εκδόσεις Φυτράκης, 1974.
Από τις πανεπιστημιακές σημειώσεις του προσωπικού αρχείου του γράφοντος.

• Το παρόν δημοσίευμα, με συγκίνηση, αφιερωμένο στον αείμνηστο και αγαπημένο παππού μου Θεοδωράκη Εμμανουήλ του Γεωργίου και τον τραυματισθέντα και ακρωτηριασθέντα στο πόδι αδελφό του, Θεοδωράκη Ευτύχιο του Γεωργίου, που αγωνίσθηκαν στο βόρειο μέτωπο Προύσα- Εσκί Σεχήρ-Σαγγάριο –Υψίπεδα Άγκυρας -Καλέ Γκρότο.

Ο γράφων μετά τιμής