…Το ΙΑΚ χρειάζεται ένα κτήριο κατά προτίμηση ιστορικό, σε κατάλληλη θέση εντός του αστικού ιστού, με την ασφάλεια που παρέχει η πόλη -και όχι οι ερημιές- με κατάλληλη διαρρύθμιση και με δυνατότητα να φιλοξενήσει το κύριο έργο του, τη φύλαξη, συντήρηση και μελέτη των ιστορικών εγγράφων, καθώς και τις μουσειακές του συλλογές…
Παίρνω αφορμή από την τελευταία πρόταση του κ. δημάρχου για τη μεταφορά του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης στο σε απόσταση 20 χιλιομέτρων από την πόλη Ιστορικό Οθωμανικό φρούριο-νεότερη φυλακή Ιτζεδίν, σε συνδυασμό με δυο άλλα μνημεία της πόλης, την πρώην ιστορική έδρα της Κρητικής Πολιτείας (Πέμπτη Μεραρχία) και το Μέγαρο Ισχακή, όπου στεγάζεται το ΙΑΚ.
Κατά κανένα τρόπο οι επί χρόνια επαναλαμβανόμενες σκέψεις μου δεν αποτελούν μομφή στον κ. δήμαρχο, ο οποίος εδώ μεταφέρει προτάσεις άλλων -ως μη όφειλαν- που θέλουν να δικαιολογήσουν την πρότασή τους-παρά τις αντιρρήσεις από το ΙΑΚ -για μια μεγάλη μελέτη αποκατάστασης του Ιτζεδίν, που θα πρέπει να προχωρήσει άμεσα -όπως και η αποκατάσταση- μετά από πολλή σκέψη όσον αφορά στη χρήση, ώστε να μην εξελιχθεί σε ένα «ωραίο φάντασμα».
Το ΙΑΚ είναι ένα πολύτιμο για την έρευνα της Ιστορίας της Κρήτης ίδρυμα, που ξεκίνησε τη λειτουργία του με τις καλύτερες προϋποθέσεις σε ένα αξιόλογο και επαρκές -τότε- μνημείο, που βρέθηκε σε λάθος πόλη. Εκτός από το κύριο αντικείμενό του, τη συγκέντρωση του πολύτιμου αρχειακού υλικού από τα γεγονότα του 19ου αιώνα και εξής, κατέχει σημαντικά ιστορικά κειμήλια και την καλύτερη συλλογή λαογραφικών αντικειμένων στο νομό, εκτεθειμένη μόνο κατά ένα μέρος πρόχειρα.
Από πολλά χρόνια το κτήριο έχει κριθεί ανεπαρκέστατο με την αύξηση του υλικού και τη φύλαξή του κάτω από τις γνωστές ΣΕ ΟΛΟΥΣ συνθήκες.
Έπρεπε να είναι πρώτο θέμα ανάμεσα στους παράγοντες των Χανιών και να έχει λυθεί από χρόνια, με δεδομένη την ύπαρξη ενός μεγάλου αριθμού από ιστορικά και μη «σχολάζοντα» κτήρια, που ρημάζουν με συχνή αναφορά σε μελέτες, που συντάσσονται, πληρώνονται και τοποθετούνται «στο ράφι».
Το ΙΑΚ χρειάζεται ένα κτήριο κατά προτίμηση ιστορικό, σε κατάλληλη θέση εντός του αστικού ιστού, με την ασφάλεια που παρέχει η πόλη -και όχι οι ερημιές- με κατάλληλη διαρρύθμιση και με δυνατότητα να φιλοξενήσει το κύριο έργο του, τη φύλαξη, συντήρηση και μελέτη των ιστορικών εγγράφων, καθώς και τις μουσειακές του συλλογές. Επομένως πρέπει να είναι σε μια θέση κεντρική και εύκολα επισκέψιμη, που και να το αναβαθμίζει και να αναβαθμίζεται και αυτή από την παρουσία του.
Όπως από παλιά έχω προτείνει, τέτοιο μνημείο είναι η πρώην Πέμπτη Μεραρχία, που αγοράστηκε με σχεδόν συμβολικό τίμημα από τον Στρατό, μαζί με το κτήριο των Οθωμανικών Στρατώνων και των Φυλακών στην κορυφή του σημαντικότερου διαχρονικά χώρου της Δυτικής Κρήτης, το λόφο Καστέλι, που προβλέπεται από τη Μελέτη Ρωμανού – Καλλιγά να γίνει -και γίνεται στην πράξη- Αρχαιολογικό Πάρκο. Με τη μεταφορά του Πολυτεχνείου Κρήτης στο Ακρωτήρι, τα τρία μνημεία εγκαταλείφθηκαν στην τύχη τους, αν και έγιναν κάποιες μελέτες και προσπάθειες για αποκατάσταση (με ένα πολύ λογικό προϋπολογισμό) που δεν ολοκληρώθηκαν. Χωρίς σοβαρά δικαιολογία το Πολυτεχνείο Κρήτης υπαναχώρησε-αν και είχε γίνει υπόδειξη-απέναντι στο αίτημα του Γενικού Γραμματέα του ΥΠΠΟ, για παραχώρηση της Μεραρχίας προκειμένου να στεγάσει το Βυζαντινό («στριμώχθηκε» τελικά στα 127 τ.μ. του ναού του San Salvatore) και Λαογραφικό Μουσείο, όπως το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης. Το ίδιο αρνητική ήταν η απάντηση στο αίτημα για μεταστέγαση του Αρχαιολογικού Μουσείου.
Δεν θα επιθυμούσα να σχολιάσω ποιος θα ήταν ο ρόλος των μνημείων και της πλατείας για την πόλη, αν προχωρούσε κάποια από τις δυο προτάσεις! Έκτοτε το μνημείο -προσφάτως και τα άλλα δυο- τα καρπώνεται αυθαίρετα η «κατάληψη» «Rosa Nera», με πληρωμένο -από ποιους;- φως και νερό. Κατά απαράδεκτο τρόπο και χωρίς διαβούλευση με την πόλη, το Ανώτατο Ίδρυμα προχώρησε στην ενοικίαση σε αλλοδαπούς ιδιώτες των τριών μνημείων και της καλύτερης πλατείας της πόλης, έναντι ευτελούς τιμήματος και με ένα υπέρογκο προϋπολογισμό αποκατάστασης της Μεραρχίας (τριπλάσιο του αρχικού).
Το θέμα έχει «κολλήσει» εδώ και κάποια χρόνια με περίεργη επιμονή των «επενδυτών» στην υλοποίηση της «επένδυσης», παρά τις προφανείς δυσκολίες στις εγκρίσεις, την καθολική αντίδραση από την πλευρά της πόλης και χωρίς το Πολυτεχνείο να υποχωρεί από τη λάθος απόφασή του.
Στο κεντρικό κτήριο της Μεραρχίας μπορεί να αναπτυχθούν οι μουσειακές συλλογές του ΙΑΚ και μια έκθεση για την Κρητική Πολιτεία (φωτογραφικό υλικό “Χρυσοστόμου”), που θα είχε μεγάλη επισκεψιμότητα και έσοδα για το ίδρυμα, όπως και μια ήπια εκμετάλλευση της πλατείας (θέμα εσόδων ενοικίου για το Πολυτεχνείο, δεν θα υπήρχε). Στον όροφο και το «υπόγειο» και στους εντελώς κατάλληλους χώρους του (και όχι τα κελιά των Φυλακών) θα στεγαστεί και θα συντηρείται και θα μελετάται το αρχειακό υλικό, κάτω από άριστες από κάθε άποψη συνθήκες.
Η πλατεία -το κύριο σημείο αναφοράς της παλιάς πόλης- θα παραμείνει δημόσιου χαρακτήρα ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ και όχι μόνο για τους πελάτες του ιδιωτικού ξενοδοχείου. Απομένει να αναθεωρήσουν κάποιοι λανθασμένες ενέργειες -δεν είναι αυτό κακό για ένα Ανώτατο Ίδρυμα-το ΥΠΠΟΑ να λάβει σοβαρά υπόψη την ιστορικότητα των μνημείων, όσον αφορά στην αλλαγή χρήσης και τις προτάσεις του ΓΠΣ και των φορέων και οι ισχυροί παράγοντες των Χανιών να καταλάβουν επιτέλους ποιο είναι το συμφέρον του τόπου και να προχωρήσουν σε άμεσες ενέργειες υλοποίησης.
Αυτό σε συνδυασμό και με τα σημαντικά έργα και προγραμματισμούς για τα γειτονικά μνημεία, που ήδη έχουν δείξει τις δυνατότητες και τον υπερτοπικό χαρακτήρα αυτής της πόλης, θα είναι η μεγαλύτερη προσφορά τους. Και οι μελετητές ας ψάξουν μια κατάλληλη χρήση για το σημαντικό μνημείο, που λέγεται Ιτζεδίν και να προχωρήσει η αποκατάσταση με σεβασμό στη νεότερη ιστορική μνήμη. Αν αυτό δεν είναι εφικτό -πρέπει να γίνει- ας εξεταστούν εναλλακτικά και οι λύσεις του Παλιού Ψυχιατρείου που ρημάζει και του παλιού Ψυγείου στην Αγορά, αλλά και της Βίλας Πωλογιώργη, ή άλλων κατάλληλων κατά προτίμηση διατηρητέων κτηρίων. Είναι μια ευκαιρία μια και ανακινήθηκε το θέμα. Ας κάνουμε κάποτε και κάτι σωστό.
*O Μιχάλης Ανδριανάκης είναι αρχαιολόγος.
