Ιστορικό Αρχείο Κρήτης: Τι κάνουν για τα Αρχεία στις άλλες πόλεις και τι (∆ΕΝ) κάνουµε εµείς στα Χανιά

Από τη δεκαετία του 1920, ο Ιδρυτής του ΙΑΚ οραµατιζόταν να στεγαστεί το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης σε ένα ευρύχωρο και αντάξιο της ιστορίας και του πολιτισµού της Κρήτης κτήριο.
Έφερνε, µάλιστα, ως παράδειγµα για µίµηση στους Χανιώτες το λαµπρό κτήριο του Αρχείου της Ύδρας που κατασκευάστηκε µε χορηγία του εφοπλιστή Γκίκα Ν. Κουλούρα.
Είχε γράψει τότε ο Ν. Ι. Παπαδάκης σε εφηµερίδα των Χανίων τα εξής:
«Η Μικρόνησος αύτη (η Ύδρα) µε τας µεγάλας επί της Ιστορίας ενεργείας, ‘ουκ εά µε καθεύδειν’ (δεν µε αφήνει να κοιµηθώ)[…] Το µεγαλοπρεπές Μέγαρον (της Ύδρας) δεν έγινε δια να χρησιµεύση ως απλούν αρχειοφυλακείον των ολίγων αρχείων, τα οποία µόλις θα επήρκουν να πληρωθεί µικρά βιβλιοθήκη, µικροτέρα ίσως του ενός µέτρου κατά το ύψος. Το ευρύχωρον αυτό Μέγαρον έγινε για να χρησιµεύση ως Ναός […] έγινεν ως µνηµείον ευγνωµοσύνης, προς προγονικήν φιλοπατρίαν και προγονικήν εύκλειαν».
Ας κάνουµε, λοιπόν, µια περιήγηση σε µερικές πόλεις της Ελλάδας για να δούµε πώς έχει αντιµετωπιστεί σε αυτές το θέµα της στέγασης των Αρχείων και κατ’ επέκταση τι κάνουν για την ιστορία, τον πολιτισµό και την παιδεία του Τόπου τους:
Τα ΓΑΚ- Αρχεία Νοµού Μεσσηνίας στεγάζονται από το 2017 σε τριώροφο νεοκλασικό, συνολικού εµβαδού 1.048 τ.µ, ιδιοκτησίας του ∆ήµου Καλαµάτας, που ανακατασκευάσθηκε πλήρως και παραχωρήθηκε δωρεάν από τον ∆ήµο στο Αρχείο για σαράντα χρόνια. Το εµβληµατικό αυτό κτήριο, στο ιστορικό κέντρο της πόλης, κτίστηκε τη δεκαετία του 1880.
Στα ΓΑΚ- Αρχεία Νοµού Λακωνίας παραχωρήθηκε το παλαιό Πρωτοδικείο της Σπάρτης µετά από συντονισµένες ενέργειες των Βουλευτών, της Περιφερειακής Ενότητας και ∆ήµου Λακωνίας. Πρόκειται για ένα ευρύχωρο ιστορικό κτήριο της εποχής του Όθωνα, που εκτείνεται σε ένα οικοδοµικό τετράγωνο περίπου.
Στην Ερµούπολη της Σύρου τα ΓΑΚ- Αρχεία Ν. Κυκλάδων βρήκαν στέγη σε νεοκλασικό διώροφο κτήριο του ∆ήµου, στην κεντρική πλατεία της Ερµούπολης, το οποίο, µε απόφαση του ∆ηµοτικού Συµβουλίου Ερµούπολης, παραχωρήθηκε στο Αρχείο για 99 χρόνια.
Τα ΓΑΚ-Αρχείο Νοµού Αιτωλοακαρνανίας µε έδρα το Μεσολόγγι από το 2000, απέκτησαν µόνιµη στέγη σε τµήµα του πρώην Στρατοπέδου «Καψάλη», εντός της πόλης, το οποίο παραχωρήθηκε για 30 χρόνια µε Απόφαση του ∆ηµοτικού Συµβουλίου. Οι εργασίες αποκατάστασης του κτηρίου χρηµατοδοτήθηκαν από το Υπουργείο Παιδείας και εκτελέστηκαν µε την επίβλεψη των Τεχνικών Υπηρεσιών του ∆ήµου.
Στη Βέροια τα ΓΑΚ -Αρχεία Ν. Ηµαθίας στεγάζονται σε ιστορικό τριώροφο κτήριο που κατασκευάστηκε το 1882 από κάποιον Εβραίο γι’ αυτό είναι γνωστό σαν «Το Σπίτι του Ραββίνου», ιδιοκτησίας σήµερα του ∆ήµου Βέροιας. Το διάστηµα 1998 έως 2002 ανακαινίσθηκε µε δαπάνη του Υπουργείου Παιδείας και του ∆ήµου Βέροιας, και παραχωρήθηκε Αρχείο.
Το ΓΑΚ- Αρχεία της Σάµου στεγάζονται από το 2000 στις Παλαιές ∆ικαστικές Φυλακές, µέσα στην πόλη της Σάµου, αφού παραχωρήθηκαν στα ΓΑΚ. Πρόκειται για ένα µεγάλο οκταγωνικό περίκλειστο συγκρότηµα κτηρίων εµβαδού 1.200 τ. µ., µε εσωτερικό αίθριο, εκκλησάκι, χώρους αποθήκευσης αρχείων, αναγνωστήριο, αίθουσα εκδηλώσεων κλπ. Στο κτηριακό αυτό συγκρότηµα ο επισκέπτης εισέρχεται από µία κεντρική πύλη.
Το Ιστορικό Αρχείο ∆ωδεκανήσου στη Ρόδο στεγάζεται στο µεσαιωνικό κτηριακό συγκρότηµα της «Καστελλανίας» το οποίο παραχωρήθηκε από τη Στρατιωτική ∆ιοίκηση Ρόδου και διατηρεί επίσης χώρους αποθήκευσης αρχείων στο κτήριο του Μεσαιωνικού Ναυαρχείου.
Στη Θεσσαλονίκη, το Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας βρήκε µόνιµη στέγη, από το 1994, στο ευρύχωρο νεοκλασικό κτήριο του Ρώσικου Νοσοκοµείου (1907-1910), στο οποίο από το 1939 στέγαζε το ∆ηµόσιο Μαιευτήριο Θεσσαλονίκης. Το εµβληµατικό αυτό κτήριο βρίσκεται σε οικόπεδο 6 στρεµµάτων και παραχωρήθηκε στο Ιστορικό Αρχείο της Μακεδονίας από την Κτηµατική Υπηρεσία του ∆ηµοσίου.
Στα Ιωάννινα, το Ιστορικό Αρχείο Ηπείρου στεγάζεται στο µεγαλόπρεπο Σουφαρί Σεράι, εντός της πόλης των Ιωαννίνων, το οποίο κτίσθηκε το 1818 από τον Αλή Πασά. Πρόκειται για ένα ογκώδες ορθογώνιο διώροφο αρχιτεκτόνηµα, 2.500 τετραγωνικών µέτρων µε 52 παράθυρα στον πρώτο όροφο. Το κτήριο παραχωρήθηκε από τον Ελληνικό Στρατό στο Υπουργείο Πολιτισµού και από το 2005, µετά την αποκατάσταση του, δόθηκε στο Ιστορικό Αρχείο Ηπείρου.
Στα Επτάνησα υπάρχει µεγάλος αρχειακός πλούτος από την εποχή της Ενετοκρατίας. Τα ΓΑΚ- Αρχεία Ν. Κέρκυρας στεγάζονται από το 1996 στο επιβλητικό και ευρύχωρο κτήριο των Αγγλικών Στρατώνων, στο Παλαιό Φρούριο εντός της πόλης της Κέρκυρας. Στον πρώτο όροφο του κτηριακού συγκροτήµατος βρίσκονται τα γραφεία του προσωπικού, το κεντρικό αναγνωστήριο- αίθουσα διαλέξεων, το ληξιαρχείο, η βιβλιοθήκη, το µόνιµο εκθετήριο. Στο ισόγειο βρίσκονται τα εργαστήρια συντήρησης- βιβλιοδεσίας και µικροφωτογράφισης, ο χώρος φύλαξης των προσωπικών αντικειµένων των ερευνητών και αρχειοστάσια. Όλος ο χώρος του υπογείου διατίθεται για τη φύλαξη των παλαιών και την εισαγωγή των νέων αρχείων.
Αυτά λοιπόν κάνουν, θεσµικοί φορείς και αρµόδιοι, σε µερικές πόλεις της Ελλάδας για τα Αρχεία τους, τα περισσότερα από τα οποία, δεν έχουν ιστορία 100 χρόνων, αλλά ιδρύθηκαν µετά το 1991. Είναι καιρός και στα Χανιά να δείξουµε εµπράκτως ότι η σχέση µας µε την Ιστορία και την Παιδεία δεν περιορίζεται στο φαίνεσθαι, ούτε αρκείται σε µεγάλα λόγια για τη σπουδαιότητα των ιστορικών αρχείων και σε κενές περιεχοµένου υποσχέσεις.

* Ο Κωνσταντίνος Φουρναράκης είναι προϊστάµενος του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης