Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χανιά: μεγάλο εκδοτικό έργο, μεγάλη προσφορά στην Κρήτη

Τα τελευταία χρόνια το Ι.Α.Κ. στα Χανιά προσπαθεί με μεγάλη επιτυχία να αναδείξει τους θησαυρούς του και δη το έργο του Παύλου Βλαστού που κατέχει κατόπιν σχετικής δωρεάς εδώ και πολλά χρόνια πριν. Ο Παύλος Βλαστός, ένας ανήσυχος άνθρωπος, λαογράφος και συλλογέας του πνευματικού θησαυρού της Κρήτης, παροιμιών, τραγουδιών, εθίμων, λέξεων και ό,τι άλλο θεωρούσε διασωστέο στη μνήμη μέσω της καταγραφής, ήταν Ρεθεμνιώτης από το Βυζάρι Αμαρίου. Το Ι.Α.Κ. για πολλά χρόνια είχε καλά φυλαγμένο το Αρχείο του Παύλου Βλαστού, όμως τώρα τελευταία με την ανάληψη της Διεύθυνσής του από τον εκλεκτό φίλο και συνάδελφο Κώστα Φουρναράκη μπόρεσε να προβεί σε σημαντικότατες εκδόσεις του έργου του Βλαστού καθιστώντας το γνωστό στο ευρύ κοινό της Κρήτης και όχι μόνο.
Πρόσφατα ήλθε στα χέρια μου το νέο βιβλίο με τίτλο “Θούρια στην Κρήτη του 19ου αι.” από τη συλλογή του Π. Βλαστού. Εκδόθηκε το 2015. Μια καλαίσθητη έκδοση, στακωμένη με συνοδευτικό έναν πολύ όμορφο ψηφιακό δίσκο με ορισμένα εκ των θουρίων τραγουδισμένα αισθαντικά από τη χορωδία και την ορχήστρα της ΑΕΑΗΚ υπό τη διεύθυνση του Ανδρέα Αθ. Γιακουμάκη. Το βιβλίο εξέδωσε το Ι.Α.Κ. με εκδοτική φροντίδα του Κ. Φουρναράκη. Τα θούρια συνοδεύονται και από απόδοσή τους στο πεντάγραμμο για όποιον θέλει και μπορεί να τα αποδώσει με κάποιο όργανο. Αυτό έγινε με πολλή προσπάθεια εφόσον ο Βλαστός δεν γνώριζε νότες, αλλά βυζαντινή μουσική και είχε αποδώσει τα θούρια σε αυτήν. Ετσι η έκδοση αυτή προσαρμόζεται στη σημερινή ανάγκη να γνωρίσει ο μη μυημένος στη βυζαντινή μουσική τα θούρια στην κλίμακα του πενταγράμμου.
Από ιστορικής απόψεως θα επεσήμανα ότι το βιβλίο αυτό αποτυπώνει την καθημερινότητα του Κρητικού επαναστάτη του 19ου αι., καθημερινότητα αναφορικά με το πως αναπτέρωνε το ηθικό του με τα θούρια ως άλλος Σπαρτιάτης και αρχαίος Ελληνας πολεμιστής στις μάχες που έδινε καθημερινά με τους Τούρκους. Τα θούρια δεν έχουν τίποτε να ζηλέψουν από ευρωπαϊκά αντίστοιχα. Αποτυπώνουν το πως λόγια τραγούδια – ποιήματα όπως ο Υμνος της Κρήτης του Παράσχου και άλλα έγιναν κτήμα του απλού αγράμματου Κρητικού επαναστάτη και ρίζωσαν μέχρι και σήμερα στη συνείδηση των Κρητικών. Αυτή, λοιπόν, την αξία και μοναδικότητα διέσωσε ο Βλαστός και έκανε κτήμα όλων μας το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης.
Ενα άλλο σημαντικό έργο του Βλαστού “Τα άσματα λαϊκά Κρητών ή συλλογή κρητικής ποιήσεως ποικίλης”, τόμος Α, εκδόθηκε προ δύο ετών το 2013 από το Ι.Α.Κ. και πάλι. Η μοναδικότητα σε αυτό έγκειται ότι η έκδοση είναι εκδ. του χειρογράφου του Βλαστού όπως εκείνος το έγραψε με τα δικά του γράμματα δίνοντας έτσι ένα ρομαντικό τόνο στην έκδοση με τα καλλιγραφικά πλην σε κάποια σημεία δυσνόητα γράμματα του Βλαστού. Το βιβλίο επιμελήθηκε και πάλι ο Κ. Φουρναράκης με σχόλια και κατατοπιστική εισαγωγή. Η αξία του έργου, εκτός των προαναφερθέντων στοιχείων, έγκειται στο ότι αποτυπώνει την καθημερινή ζωή στην Κρήτη, τον καημό των ανθρώπων, τα βάσανα και τις χαρές, τα πειράγματα και όσα και σήμερα απαρτίζουν τη ζωή των ανθρώπων σε δύσκολους καιρούς όπως ο 19ος αι., αλλά και κάθε εποχή που όμως δεν είναι σαν τη σημερινή που πλέον δεν παράγει λαϊκή ποίηση, δημοτικό τραγούδι δυστυχώς λόγω της παγκοσμιοποίησης και της αλλοτρίωσης των ηθών και εθίμων και φυγής από την παράδοση.
Ενα άλλο βιβλίο με τίτλο “Βουκολικόν” του Π. Βλαστού είχε εκδώσει το Ι.Α.Κ. το 2012 με εισαγωγή και επιμέλεια και γλωσσάριο του Κ. Φουρναράκη. Πρόκειται για ένα ποίημα γραμμένο στην κρητική ιδιόλεκτο, άγνωστο στους λαογράφους και φιλολόγους εδώ και πολλά χρόνια. Ίσως είναι έργο του ίδιου του Βλαστού σύμφωνα με κάποιους ερευνητές ή αγνώστου. Πρόκειται για ποίημα 2.496 στίχων σε ιαμβικό ενδεκασύλλαβο. Ανήκει το Δ’ τεύχος του 17ου τόμου του Αρχείου Βλαστού που φυλάσσεται στο Ι.Α.Κ. Εκτός του μύθου περί τον βοσκό Ροδάρη και τους καημούς του αναφαίνεται και η διαπλοκή λαογραφίας και ηθογραφίας της Κρήτης μέσα από την αφήγηση σκηνών της κρητικής υπαίθρου, εθίμων και αξιών αυτής. Το ποίημα αποτελείται από τρεις έμμετρες διηγήσεις που ενώθηκαν σε μια, αλλά τελειώνουν απότομα, ίσως γιατί ο Βλαστός δεν είχε καταλήξει πως θα τελειώσει το ποίημα.
Και οι τρεις αυτές εκδόσεις δείχνουν πόσο παραγωγικό και όχι μόνο μουσειακό είναι ένα Ιστορικό Αρχείο. Μπορεί να αναδείξει τον πλούτο που κατέχει και να τον κάνει κοινωνό σε όλους μας. Η εποχή που τα Αρχεία είναι απλά χώροι φύλαξης ιστορικών εγράφων και κειμηλίων παρήλθε. Η εποχή μας απαιτεί να είναι παραγωγικά και Αρχεία προσφοράς στην τοπική κι ευρύτερη κοινωνία και το Ι.Α.Κ. επιτελεί αυτό το έργο και καθήκον με ελάχιστους πόρους, στριμωγμένο σε ακατάλληλο κτίριο που δεν μπορεί να στεγάσει το μοναδικό πλούτο που έχει. Επιβάλλεται, λοιπόν, η στήριξή του από όλους μας, το Δήμο και την Περιφ. Ενότητα Χανίων και όλους τους απλούς πολίτες. Το Ι.Α.Κ. το αξίζει γιατί ανταποδίδει στην κοινωνία εις το πολλαπλούν αυτό το λίγο που του παρέχει. Θέλω να συγχαρώ το Δ/ντή του Ι.Α.Κ. Κώστα Φουρναράκη διότι φυλάττει Θερμοπύλας εκεί που ετάχθη σε πολλά επίπεδα. Εύχομαι και σε άλλες εκδόσεις του Ι.Α.Κ.
*σχολικός σύμβουλος Φιλολόγων