»Στον απόηχο των τελετών για την επέτειο της Μάχης της Κρήτης – Ερωτήµατα και Απαντήσεις
Στις 20 Μaΐου του 1941 η Κρήτη έκλεισε την τριλογία της ελληνικής άρνησης στο φασισµό.
Το πρώτο ΟΧΙ, στην Ιταλική εισβολή από την Αλβανία στις 28 Οκτωβρίου 1940. Το δεύτερο ΟΧΙ, στη Γερµανική εισβολή από τα βόρεια σύνορα στις 6 Απριλίου 1941 και το τρίτο ΟΧΙ, ενάµισι µήνα µετά, στις 20 Μαΐου στη Γερµανική εισβολή από τον αέρα µε τη µάχη της Κρήτης. Η Μάχη της Κρήτης καταγράφηκε µε εκατοντάδες συγγράµµατα ξένα και ελληνικά, ως επική µάχη. Μάχη επώνυµη από τον τόπο που έγινε. Μόνο οι πιο µεγάλες ή οι ιδιαίτερα χαρακτηριστικές µάχες όπως η Μάχη της Κρήτης έµειναν στην ιστορία µε το τοπωνύµιο της περιοχής που πραγµατοποιήθηκαν.
Στη µάχη απόκρουσης των Γερµανών συµµετείχαν πολυάριθµα συµµαχικά και ελληνικά στρατεύµατα, αλλά και ένας τρίτος, νέος παράγων που µπήκε στο σκηνικό της εµπόλεµης Ευρώπης: Οι ανοργάνωτοι µαχητές πολίτες.
Η στρατιωτική κατάσταση στην Κρήτη πριν την επίθεση.
Τα Ελληνικά στρατεύµατα στο νησί
Από το 1936, η ηγεσία της χώρας, υπεύθυνη για την άµυνα της, ήταν ο Βασιλιάς Γεώργιος Β’ και ο πρωθυπουργός δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς.
Όµως την ευθύνη της άµυνας της Κρήτης, την είχαν παραδώσει µήνες πριν τη µάχη, αποκλειστικά σε Βρετανική διοίκηση, µε µικρές συµµαχικές στρατιωτικές δυνάµεις να αντικαθιστούν την V Μεραρχία Κρητών, που είχε αναχωρήσει για το αλβανικό µέτωπο και παρέµενε εγκλωβισµένη στην κατεχόµενη Ελλάδα.
• Μόλις είχαν σταλεί 10.500 νεοσύλλεκτοι στρατιώτες, εντελώς ανεκπαίδευτοι, -περίπου 1 στους τρεις δεν είχε όπλο- και οι ένοπλοι, από λίγα φυσίγγια. Να σηµειώσουµε ότι αυτοί οι νέοι, βοµβαρδιζόταν µε προκηρύξεις από Γερµανικά αεροπλάνα, µε απειλές ότι αν πολεµήσουν, θα τιµωρήσουν τις οικογένειές τους πίσω στην Ελλάδα µε σκληρά αντίποινα, πράγµα που επηρέαζε το ηθικό τους.
• Είχαν φτάσει επίσης 300 πρωτοετείς ευέλπιδες ενθουσιώδεις µεν να αγωνιστούν πλην,
µε ανεπαρκή εκπαίδευση και λίγα πυροµαχικά και,
• Υπήρχε επίσης η αστυνοµική δύναµη του νησιού και 950 περίπου νέοι δόκιµοι Χωροφύλακες.
• Η δύναµη των ένστολων έκλεινε µε µια ολιγάριθµη δύναµη στρατού ως προσωπικό
λειτουργίας των κέντρων κατάταξης επιστράτευσης.
Οι παραπάνω δυνάµεις στο νησί, δεν συνιστούσαν αξιόµαχο Ελληνικό στρατό
Τα Συµµαχικά στρατεύµατα
Η δύναµη του συµµαχικού στρατού: Βρετανοί και διάφοροι αποικιακοί όπως Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί, Κύπριοι Παλαιστίνιοι κα, έφθασε τελικά περί τους 32 χιλ, µετά την εκκένωση των συµµαχικών στρατευµάτων από την ηπειρωτική Ελλάδα το τρίτο 10ήµερο του Απριλίου 1941.
Όµως οι πραγµατικά αξιόµαχοι ήταν λιγότεροι από 10 χιλ. Αρκετοί από τους λοιπούς δεν είχαν καν όπλα.
Ο συµµαχικός στρατός, ενώ είχε αναλάβει την ευθύνη για την αµυντική προετοιµασία του νησιού από 6µήνου, οι εργασίες στην ουσία καρκινοβατούσαν.
Ανώτατος διοικητής Ελληνικών και συµµαχικών στρατευµάτων, ο Νεοζηλανδός στρατηγός Freyberg, µε ένα αδύνατο επιτελείο συµµάχων αξιωµατικών στο στρατηγείο του και χωρίς Έλληνες επιχειρησιακούς επιτελείς συµβούλους.
Το αδύνατο υπόβαθρο των
συµµαχικών στρατευµάτων
Οι βρετανοί τα χρόνια πριν τον πόλεµο, είχαν παραµελήσει το στρατό ξηράς γιατί ακολουθώντας ενδοτική και κατευναστική πολιτική απέναντι στη φασιστική Γερµανία του Χίτλερ, είχαν την αυταπάτη ότι θα ‘’εξηµερώσουν και θα ελέγξουν το θηρίο’’ και ότι δεν θα συγκρουστούν πλέον µε τους Γερµανούς στο έδαφος, όπως στον Α΄ Παγκόσµιο Πόλεµο.
Το Μάιο του 1940, µεγάλο µέρος του στρατού τους ηττήθηκε, µαζί µε το σύµµαχο τους Γαλλικό στρατό που αµυνόταν στη Βόρεια Γαλλία, απέναντι στη Γερµανική κεραυνοβόλο επίθεση, το γνωστό Blitzkrieg.
Οπισθοχωρώντας, οι πάνω από 250 χιλ Βρετανοί στρατιώτες, πέρασαν κακήν κακώς το στενό της Μάγχης από την γνωστή ακτή της ∆ουνκέρκης (εικόνα 1), εγκαταλείποντας σχεδόν όλα τα όπλα τους πίσω στη Γαλλία. Την αναπλήρωση των όπλων, δυσκόλεψε ακόµη περισσότερο η καταστροφή µεγάλου αριθµού εργοστασίων πολεµικού υλικού στην Νότια Αγγλία, από Γερµανικούς βοµβαρδισµούς.
Όµως οι Βρετανοί, έχοντας τον ισχυρότερο στόλο και ισχυρή αεροπορία, παρά τις ελλείψεις του στρατού, µπήκαν στον πόλεµο εφαρµόζοντας το εξής δόγµα:
Όπου απειλούνταν από τους Γερµανούς σύµµαχοι ή φιλικές χώρες ή και άλλες, ήταν παρόντες.
Η εµπλοκή τους είχε δύο επιδιώξεις: Πρώτη, να έχουν µια ανοιχτή πόρτα για πολιτική παρουσία και επιρροή σ’ αυτές τις χώρες την επόµενη µέρα του πολέµου και, δεύτερη, να συγκρούονται µε τις δυνάµεις του ναζισµού, στοχεύοντας στη µέγιστη φθορά και στην εκτροπή από τα σχέδια του και τελικά στην ήττα του.
Όµως, πριν από κάθε σύγκρουση χάραζαν πάντα µια ‘’κόκκινη γραµµή’’. Όταν το κόστος τους σε απώλειες ξεπερνούσε ένα όριο ή όταν ολοκλήρωναν δικούς τους προκαθορισµένους στρατηγικούς στόχους, εγκατέλειπαν και έφευγαν.
Το είχαν εφαρµόσει ένα χρόνο πριν το 1940 στη Νορβηγία και στη Γαλλία, αλλά και στην Ελλάδα µέσα στο 1941.
Έχοντας αυτό ως δεδοµένο συµπεραίνουµε ότι θα είχαν χαράξει κόκκινη γραµµή και για την εµπλοκή τους στην Κρήτη.
Η αναζήτηση ή η εκτίµηση της κόκκινης γραµµής, ήταν κρίσιµη υποχρέωση και ευθύνη της κάθε κυβέρνησης, ώστε να καθορίσει η ίδια τη στρατηγική και τις υποχρεώσεις της για την οργάνωση της άµυνας της χώρας, τόσο για το χρόνο που θα συµπολεµούσαν µε τους Βρετανούς πριν από την κόκκινη γραµµή τους, όσο και για τον αγώνα µετά την αποχώρηση τους.
∆εν έχει καταγραφεί αν η Ελληνική κυβέρνηση όταν παρέδωσε την άµυνα της Κρήτης στους Βρετανούς, ασχολήθηκε µε το κρίσιµο αυτό θέµα δεδοµένου ότι δεν υπήρχε Στρατηγικό Σχέδιο προετοιµασίας και άµυνας του νησιού εκ µέρους του Ελληνικού Γενικού Επιτελείου Στρατού.
Η ∆ιάταξη των Γερµανών
Οι Γερµανοί, είχαν σηµειώσει πάνω στο χάρτη τους κύριους στόχους για την Κρήτη: Τα Χανιά και το λιµάνι της Σούδας, το αεροδρόµιο του Μάλεµε, και το λιµάνι Καστελίου στην Κίσσαµο, απέναντι στα οποία συγκέντρωσαν και τον κύριο όγκο των δυνάµεων επίθεσης. Στόχοι φυσικά ήταν και τα Α/∆ Ρεθύµνου και Ηρακλείου.
Οι Γερµανοί διέθεταν περίπου τις µισές δυνάµεις σε σύγκριση µε τα Ελληνοσυµµαχικά στρατεύµατα, αλλά ποιοτικά πολύ ανώτερες σε εκπαίδευση και εξοπλισµό.
Οι Κρητικοί απέναντι
στην επερχόµενη εισβολή
Οι εµπειροπόλεµοι και µπαρουτοκαπνισµένοι Κρητικοί της Β’ σειράς εφεδρείας 35-40 ετών και παλαιότεροι, οι οποίοι είχαν πολεµήσει στους Βαλκανικούς πολέµους και στη µικρασιατική εκστρατεία και έχοντας αφοπλιστεί πρόσφατα από τη κυβέρνηση Μεταξά, ήταν µαζί µε τον υπόλοιπο πληθυσµό ιδιαίτερα ανήσυχοι.
Ένιωθαν ανασφάλεια γιατί ήταν θεατές µιας εικόνας λειψής αµυντικής προετοιµασίας του νησιού από συµµαχικές δυνάµεις.
Ένιωθαν ανασφάλεια, γιατί έβλεπαν πλήρη απουσία της Ελληνικής κυβέρνησης, η οποία αφού παρέδωσε την ευθύνη στους Βρετανούς, όχι µόνον δεν ασχολήθηκε στη συνέχεια µε την αµυντική προετοιµασία, αλλά αρνούνταν να δώσει όπλα και να συγκροτήσει ένοπλη πολιτοφυλακή.
Και ακόµη χειρότερα, γιατί αγνόησε την πρόταση του ίδιου του Τσώρτσιλ µήνες πριν, να οργανώσει εφεδρική Μεραρχία Κρητών µε επιστράτευση β΄ σειράς εφεδρείας, η οποία να ενταχθεί στις αµυντικές δυνάµεις του νησιού. (Προφανής στόχος των Βρετανών, να εξοικονοµήσουν δικές τους δυνάµεις για άλλα µέτωπα).
Για όλους αυτούς τους λόγους, οι Κρητικοί συνέχιζαν να απαιτούν όπλα. ∆εν υπήρχε ανταπόκριση και κατέληγαν σε κάποιες αρπαγές οπλισµού από αποθήκες.
Το πολιτικό κλίµα της εποχής, στην Κρήτη
Ο Βασιλιάς βαρυνόταν στη συνείδηση της πλειονότητας των Κρητικών:
• Για τον έντονο αντιβενιζελικό του αγώνα,
• Γιατί προώθησε και στήριξε τη µισητή δικτατορία του Μεταξά η οποία τους αφόπλισε, µε το υποκριτικό πρόσχηµα τις ανάγκες του στρατού στην Αλβανία αλλά και,
• Επειδή µετά το θάνατο του Μεταξά στο τέλος Ιανουαρίου του 1941, απέρριψε σύσταση των Βρετανών να συγκροτηθεί κυβέρνηση ευρείας αποδοχής µε τη συµµετοχή και βενιζελικών πολιτικών. Αντίθετα διατήρησε αυτούσια την κυβέρνηση της δικτατορίας Μεταξά, µε πρωθυπουργό τον Αλ. Κορυζή. Ο τελευταίος, αυτοκτόνησε στις 18 Απριλίου 1941.
Το ακανθώδες θέµα της Πολιτοφυλακής
Τον ∆εκέµβριο του 1940 το Ελληνικό Γεν. Επιτ. Στρατού, µε την υποστήριξη του Βρετανού στρατιωτικού διοικητή, άρχισε να σχεδιάζει τη συγκρότηση ένοπλης πολιτοφυλακής 3 χιλ. ανδρών. Το θέµα σερνόταν µέχρι το Φεβρουάριο, µέχρι που ο αριθµός τους µειώθηκε σε 1500.
Τέλος Μαρτίου αρχές Απριλίου 1941, ο Υπουργός Στρατιωτικών παγώνει εντελώς το θέµα της πολιτοφυλακής και ζητά την επιστροφή πίσω στην Αθήνα, ακόµη και των λίγων όπλων και διακριτικών που είχαν προλάβει να διανεµηθούν.
Ήταν ακριβώς οι ηµέρες που η Γερµανική επίθεση ήταν έξω από τα βόρεια σύνορα και είχε αρχίσει να σχεδιάζεται το δροµολόγιο µετακίνησης της ηγεσίας της χώρας από την Αθήνα στη Μέση Ανατολή.
‘’Κόκκινο’’ σηµείο στο Χάρτη του δροµολογίου η Κρήτη, η οποία σηµειώθηκε ως ενδιάµεσος σταθµός στο δροµολόγιο του Βασιλιά και της Κυβέρνησης.
Ο βασιλιάς και οι υπουργοί γνώριζαν ότι η πλειονότητα των Κρητικών δεν ήταν ευνοϊκά διακείµενοι, για τους λόγους που προαναφέρθηκαν.
Είναι προφανές, ότι µε την απλή υποψία κάποιων ενδεχόµενων αντιδράσεων – για τις οποίες δεν υπήρχε απολύτως καµία πληροφορία – δεν ήθελαν όταν θα έφθαναν στην Κρήτη, να υπάρχουν όπλα στα χέρια των Κρητικών, ενώ γνώριζαν ότι στην Κρήτη δεν υπήρχε ούτε αξιόµαχος ελληνικός στρατός αλλά και από τους συµµάχους, ούτε οι µισοί δεν ήταν αξιόµαχοι..
Τελικά ο Βασιλιάς µε τον µόλις δυο ηµερών κρητικό πρωθυπουργό Εµµ. Τσουδερό, αντί να µεταβούν από την Αθήνα κατ’ ευθείαν στη Μέση Ανατολή που ήταν ο τελικός προορισµός και από εκεί να λειτουργούν ως εξόριστη κυβέρνηση της Ελλάδας όπως ήταν ο σχεδιασµός, έφτασαν στην Κρήτη στις 23 Απριλίου και παρέµειναν για 27 ηµέρες. ∆ιάστηµα κρίσιµο που ενώ η γερµανική επίθεση ήταν επικείµενη, εµπόδισαν για τους λόγους που προαναφέρθηκαν, να δοθούν όπλα και να συγκροτηθούν µονάδες άµυνας µε εµπειροπόλεµους Κρητικούς,
Στις 25 Απριλίου οι Βρετανοί υπέκλεψαν το πλήρες σχέδιο των Γερµανών για επίθεση στην Κρήτη µε µαζικές αεροπορικές δυνάµεις και σήµαναν άµεσα γενικό συναγερµό προετοιµασίας. (οι πρώτες αόριστες πληροφορίες για µεγάλη αεροκίνητη Γερµανική επίθεση σε κάποιο µεγάλο νησί υπήρχαν από τις 15 Απριλίου).
Σύµφωνα µε τις πληροφορίες, η επίθεση θα γινόταν από 17 έως 20 Μαΐου από την αιχµή του δόρατος των Γερµανικών αεροπορικών δυνάµεων, την 7η Μεραρχία Αλεξιπτωτιστών µε χιλιάδες αλεξιπτωτιστές. Επρόκειτο για τη δύναµη η οποία είχε γίνει τον προηγούµενο χρόνο το φόβητρο των Βρετανών, από τη δράση της από τη Νορβηγία µέχρι την Ολλανδία και αλλού.
Αµέσως ο Τσώρτσιλ διέταξε να καταστραφεί πάση θυσία αυτή η δύναµη, για να εξαλειφθεί ως απειλή και για άλλες περιοχές στο µέλλον. Σίγουρα θα είχε κατά νουν ότι και οι Κρητικοί, θα βοηθούσαν σ’ αυτό, γιατί γνώριζε ότι θα πολεµούσαν για τον τόπο τους και τη λευτεριά τους κι ας µην τους έδινε όπλα η κυβέρνηση. Οι ετοιµασίες των συµµάχων, για τις λίγες ηµέρες που απέµεναν, συνεχίστηκαν εντατικά.
Οι κρητικοί συνεχίζουν να ζητούν όπλα. Η κυβέρνηση τους παραπέµπει στους Βρεττανούς. Οι Βρετανοί απαντούν ότι δεν έχουν διαθέσιµα όπλα και τους έστελναν πίσω στην Ελληνική κυβέρνηση και τούµπαλιν. Το αν είχαν ή όχι οι Βρετανοί κάποια όπλα να δώσουν ή κωλυσιεργούσαν µε βάση τις απαιτήσεις του Βασιλιά, θα φανεί στη συνέχεια.
Τη νύχτα της 19/20 Μαΐου ο Βασιλιάς και οι κυβερνητικοί, χωρίς κανένα ουσιαστικό θετικό έργο για την άµυνα της Κρήτης, αναχωρούν από τα Χανιά για τη Μέση Ανατολή µέσω Αγ. Ρουµέλης Σφακίων.
Το χάραµα της 20 Μαΐου 1941, βρίσκει τα Χανιά:
Χωρίς τον Βασιλιά και την κυβέρνηση που είχαν αναχωρήσει και τους Βρετανούς να µοιράζουν όπλα στους πολίτες, από αποθήκες τους στη Σούδα, (από εκείνα που έλεγαν µέχρι µια ηµέρα πριν ότι… δεν έχουν)
H πιστοποίηση της ελλειµµατικής αµυντικής οργάνωσης
Ισχυρά αξιόπιστες πηγές, επιβεβαιώνουν το µοιραίο έλλειµµα αµυντικής οργάνωσης της Κρήτης:
Ο Γερµανός στρατηγός Ringel, επικεφαλής των χερσαίων επιχειρήσεων, δήλωσε: «Η επίµονη άµυνα του εχθρού θα µπορούσε να είχε οδηγήσει στην ήττα µας, αν είχε κάνει χρήση όλων των διαθέσιµων δυνάµεων και πόρων του». (σ.σ. Επισηµαίνει ότι έµειναν αναξιοποίητες διαθέσιµες δυνάµεις που δεν ήταν βέβαια άλλοι από τους εµπειροπόλεµους Κρητικούς)
Ο ∆ιοικητής των αλεξιπτωτιστών πτέραρχος Στούντεντ δήλωσε: «Εάν ο εχθρός είχεν επιχειρήσει µίαν καθολικήν προσπάθειαν τη νύκτα της 20ης προς την 21ην, ή την 22α, τότε τα κουρασµένα υπόλοιπα του Συντάγµατος Εφόδου, δυνατόν να είχαν σαρωθεί.
(σ.σ. Το αν υπήρχε και ποια ήταν η καταλληλότερη δύναµη γι’ αυτή την κρίσιµη νυχτερινή ενέργεια, θα αναλυθεί στη συνέχεια).
Από την επίσηµη Ιστορία του Ελληνικού Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άµυνας
’Ή ύπαρξις συγκεκροτηµένης Ελληνικής δυνάµεως θα συνέβαλλε άποφασιστικώς είς τήν άµυναν τής Κρήτης’’. (σ.σ. Το ΓΕΕΘΑ πιστοποιεί, ότι δεν υπήρχε συγκροτηµένη Ελληνική δύναµη στο νησί).
Ερώτηση στο ChatGPT AI (τεχνητή νοηµοσύνη) και απάντηση.
Ερώτηση: Ποιοι ήταν οι πολιτικοί λόγοι που η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Κορυζή ενώ ήταν επικείµενη γερµανική επίθεση στο νησί, ακύρωσε τον Μάρτιο 1941 αποφάσεις, για ένοπλη πολιτοφυλακή στην Κρήτη; Είχε σχέση η ακύρωση της απόφασης, µε την παρουσία του Βασιλιά Γεωργίου και µεταξικών υπουργών στην Κρήτη τον Μάιο 1941;
Απάντηση: …..Συνοψίζοντας, η ακύρωση της απόφασης για οργάνωση ένοπλης πολιτοφυλακής στην Κρήτη από την κυβέρνηση Κορυζή, µπορεί να επηρεάστηκε από εσωτερικές πολιτικές δυναµικές και εκτιµήσεις, συµπεριλαµβανοµένης της παρουσίας του Βασιλιά και υπουργών της κυβέρνησης Μεταξά στην Κρήτη.
Στο Β’ µέρος αναλύονται: ο ‘’Κρητικός’’ παράγων ξάφνιασµα στον πόλεµο, συνοπτική περιγραφή των επιχειρήσεων, η τελετή από τον Χίτλερ για την ‘’πύρρεια νίκη’’, οι δικαιολογίες Τσώρτσιλ για την απώλεια της Κρήτης και ∆ιαπιστώσεις – Συµπεράσµατα γιατί ‘’κράτησε’’ όλη η υπόλοιπη Κρήτη 6 ηµέρες και τι έλλειπε από το Μάλεµε για να µην γίνει ‘’κερκόπορτα’’ κατάληψης της Κρήτης.
*Ο Στέφανος Ανδριάνης είναι αντισ/γος ε.α, πολιτ. µηχανικός
Προσωπική ιστοσελίδα: www.aksiokratia.gr
Υ.Γ 1. Το παρόν είναι αποσπάσµατα από οµιλία του παρουσίασα στις 14 Μαΐου 2024 στην Ορθόδοξη Ακαδηµία Κρήτης, στο πλαίσιο των ιστορικών συναντήσεων 2024, που διοργάνωσε ο ∆ήµος Πλατανιά µε την Ορθόδοξη Ακαδηµία Κρήτης.
Υ.Γ 2 Το παρόν δεν διεκδικεί τίτλους λεπτοµερούς επιστηµονικού ιστορικού πονήµατος. Προσπάθησα µέσα από στρατιωτικές αξιολογήσεις και συσχετίσεις, από καταγεγραµµένα ιστορικά γεγονότα, να δώσω ακόµη µια απάντηση στο ερώτηµα αν ήταν δυνατό να µην κατακτηθεί η Κρήτη από τους Γερµανούς.
Κύριες Πηγές
Alan Clark. The Fall of Crete
Antony Beevor, ΚΡΗΤΗ, Η ΜΑΧΗ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
McD. G. Stewart Η Μάχη της Κρήτης
Γενικό Επιτ. Εθνικής Άµυνας Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ (Μάϊος 1941)
Γενικό Επιτελείο Στρατού: Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Β’ΠΠ, Η Μάχη της Κρήτης
Γεώργιος Συλαµιανάκης Η Μάχη της Κρήτης 1941
Γιάννης Στρατηγάκης Σελίδες Κρητικής ∆όξης
Ιωσήφ Μιχ. Παπαγιαννάκης Μάχη της Κρήτης: έπος και τραγωδία
Ηλίας Α. Φιλιππίδης Κρήτη 1941: η παράδοσή της από τον Τσόρτσιλ στο Χίτλερ
Κωνσταντίνος Μπριλάκης Η Μάχη της Κρήτης
Σπύρος Λιναρδάτος Ο Πόλεµος 1940-41 και η Μάχη της Κρήτης
Στέλιος ∆ηµητρακάκης Η Μάχη της Κρήτης
Στρατιωτική Ιστορία
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ Μάχη της Κρήτης
