»Στον απόηχο των τελετών για την επέτειο της Μάχης της Κρήτης – Ερωτήµατα και Απαντήσεις
Στο Α΄ Μέρος αναλύθηκαν: Η (παραµεληµένη) στρατιωτική κατάσταση στην Κρήτη πριν την επίθεση, το αδύνατο υπόβαθρο των συµµαχικών στρατευµάτων, η στάση των Κρητικών απέναντι στην επερχόµενη εισβολή, το ιδιόµορφο πολιτικό κλίµα της εποχής, το ακανθώδες θέµα της µη συγκρότησης Πολιτοφυλακής και αξιόπιστες τοποθετήσεις (Γερµανών στρατηγών και Ελληνικού Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άµυνας) για αναξιοποίητες δυνάµεις της Κρήτης και ελλειµµατική αµυντική οργάνωση του νησιού.
Ο ‘‘Κρητικός’’ παράγων ξάφνιασµα στον πόλεµο
Παρ’ όλη την απαξίωση που προηγήθηκε µε το θέµα των όπλων, οι Κρητικοί µε την εισβολή άρπαξαν ότι εύρισκαν µπροστά τους, κατάλληλο για όπλο και πολέµησαν.
Η απρόσµενη εµπλοκή τους έβαλε στην εξίσωση των πολεµικών επιχειρήσεων της Ευρώπης, ένα εντελώς νέο παράγοντα:
Τους χιλιάδες µαχητές πολίτες, οι οποίοι µε ενθουσιασµό και ορµητικότητα, άνδρες, γυναίκες ακόµη και παιδιά, µε όπλα ή άοπλοι, µε επικεφαλής παλαιούς καπετάνιους, έφεδρους και µόνιµους αξιωµατικούς, ακόµα και ιερωµένους, όρµησαν στη µάχη της απόκρουσης και πολέµησαν να µην σκλαβωθούν.
Οι Γερµανοί τους αποκάλεσαν αντάρτες, ότι δεν ήταν δηλ νόµιµα ενταγµένοι σε επίσηµο κρατικό φορέα, για να δικαιολογήσουν στη συνέχεια δήθεν ‘’νοµικά’’, τα φρικώδη αντίποινα που εφάρµοσαν κατά του άµαχου πληθυσµού. Σηµειώνω ότι µόνο το 3µηνο από Ιούνιο µέχρι Σεπτέµβρη εκτέλεσαν ως αντίποινα εκατοντάδες άµαχους πολίτες στην Κάνδανο, στον Αλικιανό στο Σκινέ στο Κοντοµαρί στον Κακόπετρο και αλλού.
Οι επιχειρήσεις του 10ηµέρου 20 έως 29 Μαΐου (σύνοψη)
Απ’ όλη την υπόλοιπη Κρήτη, στην περιοχή του Μάλεµε και στο θρυλικό ύψωµα 107, που δεσπόζει του αεροδροµίου, παίχτηκε το µεγαλύτερο δράµα των απόλυτων θυσιών και του αίµατος εκείνων που αγωνιζόταν στο έδαφος, συµµάχων και Ελλήνων, αλλά και το απόλυτο δράµα των παραλείψεων και λαθών της ανώτατης συµµαχικής στρατιωτικής ηγεσίας σε ό,τι αφορά στην επιχειρησιακή χρησιµοποίηση των δυνάµεων στο πεδίο.
Οι Γερµανοί από το πρώτο βράδυ κατάφεραν να αγκιστρωθούν βορειοδυτικά του υψώµατος 107 (όπου σήµερα είναι το Γερµανικό νεκροταφείο) στις εκβολές του Ταυρωνίτη, δίπλα στο αεροδρόµιο, έχοντας από την επόµενη το πρωί µερικό έλεγχο του αεροδροµίου. Παρά τις µεγάλες καταστροφές, µεταφορικών αεροσκαφών άρχισαν να αποβιβάζουν, ενισχύσεις και βαρύ πολεµικό υλικό.
Ο συγκεκριµένος Γερµανικός θύλακας στην άκρη του αεροδρόµιου του Μάλεµε, έγινε τελικά η ‘’κερκόπορτα’’ απ’ όπου ξεκίνησε η κατάκτηση της Κρήτης. Ο θύλακας επεκτάθηκε το κρίσιµο πρώτο τριήµερο, από σοβαρά λάθη και παραλείψεις του συµµαχικού στρατηγείου, αλλά και επειδή η Ελληνική κυβέρνηση δεν είχε οργανώσει την περίοδο πριν την εισβολή αξιόµαχη ελληνική στρατιωτική δύναµη να είναι παρούσα στο πεδίο.
Στα Χανιά, στη Σούδα και στον υπόλοιπο νοµό ο αγώνας κράτησε νικηφόρος µέχρι τις 27 Μαΐου που καταλήφθηκε η πόλη.
Στο Ρέθυµνο (εικόνα 3) δόθηκαν σκληρές µάχες µέχρι και τις 28 Μαΐου, από µαχητές πολίτες, ελληνοσυµµαχικές δυνάµεις και δυνάµεις χωροφυλακής. ∆εν καταλήφθηκε το αεροδρόµιο. Οι αλεξιπτωτιστές εξοντώθηκαν κατά πλειονότητα και οι υπόλοιποι πολιορκήθηκαν σε θύλακα ανατολικά του αεροδροµίου.
Στο Ηράκλειο έγιναν επίσης σκληρές µάχες αλλά δεν καταλήφθηκε το αεροδρόµιο. Μεγάλος αριθµός αλεξιπτωτιστών εξοντώθηκε από µαχητές πολίτες και ελληνοσυµµαχικές δυνάµεις. Όσοι διασώθηκαν πολιορκήθηκαν σε θύλακες Ανατολικά και δυτικά του αεροδροµίου. Ο αγώνας κράτησε νικηφόρος µέχρι τις 27 Μαΐου.
σ.σ. Στο Ηράκλειο, σε αντίθεση µε τα Χανιά και το Ρέθυµνο, οι σύµµαχοι ήταν πιο ‘’ελαστικοί’’ µε τα όπλα και την οργάνωση συνεργασίας µε τις οµάδες µαχητών πολιτών, ακόµη και πριν από την αναχώρηση του Βασιλιά από τα Χανιά. (Ίσως γιατί το Ηράκλειο ήταν σχετικά µακριά από τα Χανιά και την ηγεσία ης Ελλάδας).
Έχει ενδιαφέρον η θέση του τοπικού Βρετανού διοικητή ταξίαρχου Chapel, ο οποίος βρέθηκε ανάµεσα, από τη µια πλευρά στην οδηγία των ανωτέρων του που ήταν περίπου η εξής, ‘’λέγε στους Κρητικούς όταν σου ζητούν όπλα ότι δεν έχεις’’ και από την άλλη, στην εντολή που είχε να εξοντώσει όσο γίνεται περισσότερους αλεξιπτωτιστές. Τελικά λειτούργησε περισσότερο επαγγελµατικά παρά πολιτικά και έδωσε προτεραιότητα στη συνεργασία µε τους Κρητικούς, τους οποίους χρειαζόταν για την αποστολή του. Η αποτελεσµατικότητα αυτής της συνεργασίας και του συντονισµού ήταν εµφανής στην απόκρουση της ισχυρής γερµανικής επίθεσης εναντίον του αεροδροµίου και στις σκληρές και αποτελεσµατικές οδοµαχίες, για να εκκαθαριστεί η πόλη του Ηρακλείου και του λιµανιού, που είχαν καταλάβει οι Αλεξιπτωτιστές τη 2η-3η ηµέρα.
Οι συµµαχικές δυνάµεις του Ηρακλείου εκκένωσαν νύχτα 28/29 από το λιµάνι προς Μέση Ανατολή. Αξίζει να σηµειώσουµε ότι έφυγαν µε άκρα µυστικότητα. ∆εν ενηµέρωσαν καν τη διοίκηση των Ελληνικών στρατιωτικών αρχών που µέχρι πριν λίγες ώρες συµπολεµούσαν. Ακριβώς το ίδιο είχαν κάνει και µε τους Γάλλους ένα χρόνο πριν, εγκαταλείποντας τη ∆ουνκέρκη για τη Αγγλία.
Λασίθι: Έµεινε εκτός επίθεσης Γερµανών γιατί δεν διέθετε λιµάνι ή αεροδρόµιο. Το απόγευµα της 28 Μαΐου οι Ιταλοί αποβίβασαν στο λιµάνι της Σητείας µια µεραρχία µε πυροβολικό και άρµατα για να ελέγχουν το νοµό.
Αγώνας στη Θάλασσα
Τη νύχτα της 20ης αλλά και της 21 Μαΐου, ο Βρετανικός Στόλος, βύθισε µεγάλο αριθµό γερµανικών πλωτών µέσων µε µονάδες ενισχύσεων που προοριζόταν για τα Χανιά µε χιλιάδες απώλειες Γερµανών στη θάλασσα. Στη συνέχεια αναγκάστηκε να αποσυρθεί προς την Αίγυπτο, λόγω µεγάλων απωλειών από τη Γερµανική αεροπορία.
Ιστορικά τοπόσηµα της Μάχης της Κρήτης
(από ∆υτικά προς Ανατολικά)
Καστέλλι Κισσάµου, περιοχή Γωνιάς Ροδοπού (οι ευέλπιδες), Ταυρωνίτης – Μάλεµε – Πλατανιάς και η ευρύτερη περιοχή, Κάµπος Αλικιανού – Αγυιάς, Γαλατάς, Χανιά – Σούδα, Ρέθυµνο και η ευρύτερη περιοχή, Αγ. Γεώργιος – Σταυρωµένος και Λατζιµάς, Ηράκλειο και η ευρύτερη περιοχή Γιόφυρου, Καρτερού και νότια της πόλης.
Οι µαχητές κάτοικοι στα παραπάνω ιστορικά τοπόσηµα, µαζί µε µαχητές από όλα τα χωριά των επαρχιών που πρόστρεξαν µαζί τους για τον αγώνα, έδωσαν µαζί µε τους τριακόσιους ευέλπιδες, µε τις ηρωικές µονάδες της Χωροφυλακής, µε µερικά ψυχωµένα τµήµατα από µονάδες νεοσυλλέκτων και µε τους συµµάχους, σκληρές µάχες για να εξοντωθούν οι αλεξιπτωτιστές.
Ο στόχος της καταστροφής της 7ης µεραρχίας αλεξιπτωτιστών επιτεύχθηκε αλλά η Κρήτη καταλήφθηκε και οι σύµµαχοι αποχώρησαν.
Απώλειες (εικόνα 4)
Είναι προφανές ότι µετά την εντολή του Τσώρτσιλ για εξόντωση των αλεξιπτωτιστών από τις 25 Απριλίου και µετά, οι Βρετανοί χάραξαν νέα κόκκινη γραµµή αποχώρησης, µε αποδοχή µεγαλύτερου αριθµού απωλειών σε νεκρούς και αιχµαλώτους οι οποίες ήταν πράγµατι µεγάλες.
Από τα Σφακιά δεν έφυγαν όλοι όπως είχε σχεδιαστεί, λόγω εχθρικής αεροπορικής δραστηριότητας στη θάλασσα. Απ’ όσους έµειναν, άλλοι συνελήφθησαν αιχµάλωτοι και άλλοι διέρρευσαν στα Βουνά µέχρι να αποχωρήσουν ή να συλληφθούν.
Η Τελετή από τον Χίτλερ για την ‘‘πύρρειο νίκη’’
Στην τελετή βράβευσης του στρατηγού Student, και των αξιωµατικών της επιχείρησης, ο Χίτλερ στράφηκε στον Student και είπε: «Φυσικά, γνωρίζεις, στρατηγέ ότι δεν θα κάνουµε ξανά καµιά αεροπορική εισβολή. Η Κρήτη απέδειξε ότι οι µέρες των αλεξιπτωτιστών τέλειωσαν.
Οι εξηγήσεις
του Τσώρτσιλ για την απώλεια της Κρήτης
Ο Τσώρτσιλ σε απάντηση επικρίσεων από πολιτικούς αντιπάλους του για την απώλεια της Κρήτης, έστειλε γραπτή απάντηση στην επιτροπή των αρχηγών του Γενικού Επιτελείου όπου µεταξύ άλλων γράφει: Φαίνεται ότι δεν έγινε κανενός είδους αντεπίθεση στο δυτικό τοµέα 36 ώρες µετά την έναρξη της αεροπορικής ρίψης. ∆εν έγινε καµιά προσπάθεια να αποκλειστεί το αεροδρόµιο του Μάλεµε, παρόλο που ο στρατηγός Freyberg ήξερε ότι δεν θα υπήρχε αεροπορία στη µάχη.
∆ιαπιστώσεις – Συµπεράσµατα
Η Κρήτη δεν µπορούσε να καταληφθεί αποκλειστικά µε αλεξιπτωτιστές. Οι Γερµανοί δεν είχαν ανεξάντλητες εφεδρείες και η επιχείρηση µόνο µε αλεξιπτωτιστές ήταν µεγάλου ρίσκου αν όχι αδύνατη. Απαραίτητη προϋπόθεση, ήταν η αποβίβαση δυνάµεων και όπλων σε αεροδρόµιο µε µεταφορικά αεροσκάφη ή σε λιµάνι.
Στην αρχική φάση της εισβολής, οι επιτιθέµενοι ήταν εξαιρετικά ευάλωτοι και χωρίς βαρύ οπλισµό. Για την αντιµετώπιση τους δεν ήταν απολύτως απαραίτητα, πολύ βαριά όπλα και ισχυρές µονάδες τεθωρακισµένων.
Αυτό που ήταν αναγκαίο, ήταν µονάδες µε ψυχωµένους και κατάλληλα οργανωµένους µαχητές, µε όπλα και πυροµαχικά, ακόµη και εκείνα που υπήρχαν διαθέσιµα τα οποία µάλιστα αυξήθηκαν µε λάφυρα και από τους Γερµανούς.
Η µάχη στην υπόλοιπη Κρήτη κράτησε νικηφόρα 5-6 ηµέρες, µε ένα πρώτο συµπέρασµα ότι το αδύνατο σηµείο της άµυνας δεν ήταν τελικά, τα πράγµατι περιορισµένα όπλα και πυροµαχικά αλλά, κρίσιµα θέµατα οργάνωσης και επιχειρησιακής χρησιµοποίησης κατάλληλων δυνάµεων, ιδιαίτερα στο κρίσιµο αρχικό στάδιο της µάχης στο Μάλεµε.
Οι Κρητικοί ήταν τέτοιοι κατάλληλοι µαχητές και το απέδειξαν στην πράξη. Ο αποκλεισµός τους από τη στρατιωτική δοµή των δυνάµεων άµυνας, στέρησε τον αµυντικό αγώνα της Κρήτης από δυνάµεις που ήταν ικανές για αγώνα, τον οποίο οι συµµαχικές δυνάµεις δεν είχαν τη δυνατότητα να εκτελέσουν, όπως η κρίσιµη νυχτερινή αντεπίθεση την πρώτη ή τη δεύτερη νύχτα στο αεροδρόµιο του Μάλεµε (εκείνη που περίµενε, προφανώς µε τρόµο, ο Γερµανός πτέραρχος Στούντεντ).
Οι µαχητές της περιοχής Καστελίου, Κάµπου Αλικιανού και Πλατανιά ως κάτοικοι της περιοχής, γνώριζαν το πεδίο της µάχης και αυτή η γνώση είναι από τους πιο ισχυρούς πολλαπλασιαστές ισχύος για νυχτερινό αγώνα. Αυτό το πλεονέκτηµα δεν το είχαν οι σύµµαχοι γιατί είχαν έρθει πολύ πρόσφατα και δεν ήταν εξοικειωµένοι µε το έδαφος (σ.σ. δεν έκαναν καµία νυχτερινή επίθεση σ’ όλη τη διάρκεια του αγώνα) και πολύ δυσµενέστερα ήταν οι Γερµανοί που µόλις είχαν πέσει και ήταν σχεδόν στα ‘’τυφλά’’.
Αυτοί οι µαχητές τελικά αγωνίστηκαν ηρωικά και µε αυτοθυσία, αλλά ως σκόρπιες ανεξάρτητες οµάδες ελεύθερων σκοπευτών µε ανεπαρκή ή καθόλου συντονισµό µε τις συµµαχικές δυνάµεις.
Αν αυτοί οι εµπειροπόλεµοι και ψυχωµένοι µαχητές, είχαν συγκροτηθεί από την κυβέρνηση σε µονάδες, είτε πολιτοφυλακής είτε στρατιωτικές, είναι βέβαιο ότι ήταν οι µόνες ικανές να επιτεθούν τη νύχτα, να συσφίξουν ως λαβίδα και να εξαλείψουν το Γερµανικό αεροπρογεφύρωµα – θύλακα του Ταυρωνίτη-αεροδροµίου, σε συντονισµό βέβαια µε τη συµµαχική διοίκηση (εικόνα 5).
Η επιτυχής επιχείρηση νυχτερινής ανακατάληψης του αεροδροµίου του Μάλεµε, θα έκλεινε ενωρίς το µοναδικό σηµείο -κερκόπορτα- στην Κρήτη που µπορούσαν να ενισχύονται οι Γερµανοί. Κατά συνέπεια, επειδή η υπόλοιπη Κρήτη απέδειξε ότι άντεχε, θα είχε αποτραπεί η τελική επικράτησή τους. Φυσικά και η παρουσία Ελλήνων επιχειρησιακών επιτελών στο στρατηγείο του Fryberg, θα είχε ιδιαίτερη βαρύτητα σε εισηγήσεις για την καταλληλότερη δυνατή επιχειρησιακή χρησιµοποίηση των ελληνικών δυνάµεων.
Αν οι Γερµανοί αποτύγχαναν, οι µετέπειτα δυσµενείς εξελίξεις του πολέµου στα άλλα µέτωπα, έδειξαν ότι δεν είχαν δεύτερη ευκαιρία να επανέλθουν. Η επίθεσή τους -και µάλιστα καθυστερηµένα- στη Σοβιετική Ένωση µε την επιχείρηση ‘’Barbarossa’’, όπως και ο πόλεµος στη Βόρεια Αφρική είχαν ήδη απορροφήσει την προσοχή και τις δυνάµεις τους και τα περιθώρια επιστροφής στην Κρήτη ήταν ελάχιστα.
Εν κατακλείδι η ηγεσία της χώρας
Άφησε, µε ασύγγνωστη πολιτική ανευθυνότητα, λειψή (όπως επισήµαναν οι Γερµανοί στρατηγοί και το ΓΕΕΘΑ) την αµυντική ικανότητα της Κρήτης και συγκεκριµένα:
1ο. ∆εν έλεγξε την ολιγωρία των Βρετανών στην αµυντική προετοιµασία του νησιού και να επιληφθεί ώστε να συµβάλλει και να την προωθήσει.
2ο ∆εν απαίτησε να τοποθετηθούν Έλληνες επιχειρησιακοί επιτελείς αξιωµατικοί στο στρατηγείο του Freyberg ως σύµβουλοι και,
3ο Το χειρότερο µε το οποίο βαρύνονται ο Βασιλιάς και η κυβέρνηση των µεταξικών υπουργών: Με βάση πολιτικές καχυποψίες και φοβίες, στέρησαν το ηθικό και πατριωτικό δικαίωµα στους Κρητικούς, µε τα τεράστια αποθέµατα ψυχισµού (εικόνα 6), να πολεµήσουν και να αµυνθούν του πατρίου εδάφους, ως οργανωµένη δύναµη του ελληνικού κράτους.
Επίλογος
Αισθάνοµαι ότι όλοι οι µαχητές της Κρήτης αλλά και οι νεκροί σύµµαχοι είναι παρόντες σε κάθε προσκλητήριο µνήµης.
Είναι παρόντες και σε κάθε εκδήλωση τιµής και µνήµης που κάνουµε γι’ αυτούς.
Το δικαιούνται, αυτοί που χόρεψαν µε το ντουφέκι στο χέρι παλικαρίσιο χορό θανάτου, χτυπώντας απέναντι τη βαρβαρότητα και την κτηνωδία που κατέβαινε από τον ουρανό.
Τιµή και δόξα. Να φυλάξουµε τη µνήµη τους και τις παρακαταθήκες τους, χρήσιµες για την εθνική µας αυτογνωσία.
*Ο Στέφανος Ανδριάνης είναι αντισ/γος ε.α., πολιτ. µηχανικός
Προσωπική ιστοσελίδα: www.aksiokratia.gr
Υ.Γ 1. Το παρόν είναι αποσπάσµατα από οµιλία του παρουσίασα στις 14 Μαΐου 2024 στην Ορθόδοξη Ακαδηµία Κρήτης, στο πλαίσιο των ιστορικών συναντήσεων 2024, που διοργάνωσε ο ∆ήµος Πλατανιά µε την Ορθόδοξη Ακαδηµία Κρήτης.
Υ.Γ 2 Το παρόν δεν διεκδικεί τίτλους λεπτοµερούς επιστηµονικού ιστορικού πονήµατος. Προσπάθησα µέσα από στρατιωτικές αξιολογήσεις και συσχετίσεις, από καταγεγραµµένα ιστορικά γεγονότα, να δώσω ακόµη µια απάντηση στο ερώτηµα αν θα µπορούσε να µην κατακτηθεί η Κρήτη από τους Γερµανούς.
Κύριες Πηγές:
Alan Clark. The Fall of Crete
Antony Beevor, ΚΡΗΤΗ, Η ΜΑΧΗ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
McD. G. Stewart Η Μάχη της Κρήτης
Γενικό Επιτ. Εθνικής Άµυνας Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ (Μάϊος 1941)
Γενικό Επιτελείο Στρατού: Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Β’ΠΠ, Η Μάχη της Κρήτης
Γεώργιος Συλαµιανάκης Η Μάχη της Κρήτης 1941
Γιάννης Στρατηγάκης Σελίδες Κρητικής ∆όξης
Ιωσήφ Μιχ. Παπαγιαννάκης Μάχη της Κρήτης: έπος και τραγωδία
Ηλίας Α. Φιλιππίδης Κρήτη 1941: η παράδοσή της από τον Τσόρτσιλ στο Χίτλερ
Κωνσταντίνος Μπριλάκης Ο Πόλεµος 1940-41 και η Μάχη της Κρήτης
Στέλιος ∆ηµητρακάκης Η Μάχη της Κρήτης
Στρατιωτική Ιστορία ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ Μάχη της Κρήτης
