» Mártin Kohan (μτφρ. Έφη Γιαννοπούλου, εκδόσεις Κίχλη)
Το περίμενα το βιβλίο αυτό, το περίμενα καιρό, επτά χρόνια τουλάχιστον, μπορεί και οχτώ, και δεν επεδίωξα να αναζητήσω άλλες πληροφορίες σχετικά με αυτό πέραν του παράδοξου τίτλου του, Ciencias morales, του ονόματος του συγγραφέα, Μαρτίν Κόαν, και της χώρας προέλευσης, Αργεντινή, καθώς ήταν αρκετή και μόνο η αναφορά σε αυτό εκ μέρους της Έφης Γιαννοπούλου, όταν σε κάποια συνέντευξη σ’ ένα αργεντίνικο μπλογκ, της ζήτησαν να ξεχωρίσει κάποιες από τις μεταφράσεις της και εκείνη, δίπλα σε αγαπημένα ονόματα συγγραφέων, όπως ο Μαρίας ή ο Πάουλς για παράδειγμα, πρόσθεσε και αυτό. Δεν επεδίωξα να αναζητήσω άλλες πληροφορίες σχετικά με αυτό, ίσως από οκνηρία, θα ισχυριστεί κανείς, ίσως όμως και επειδή υποσυνείδητα ήθελα να αποφύγω την περαιτέρω σκιαγράφηση του ήδη σχηματισμένου ορίζοντα προσδοκιών, γιατί, συμβαίνει συχνά, σχεδόν πάντα δηλαδή, οι προσδοκίες, αυθαίρετες και υποκειμενικές, να υπονομεύσουν την ανάγνωση που θα ακολουθήσει.
Ο πατέρας εξαφανίστηκε πριν από κάποια χρόνια. Η οικογένεια Κορνέχο ζει τώρα πια σ’ ένα προάστιο του Μπουένος Άιρες. Ο γιος, Φρανσίσκο, επιστρατεύτηκε. Η μητέρα, όλο αγωνία, έχει συνεχώς την προσοχή της στραμμένη στα νέα που μεταδίδει το ραδιόφωνο και η τηλεόραση, οι λακωνικές κάρτες που φτάνουν με το ταχυδρομείο δεν αρκούν για να την ηρεμήσουν, ούτε τα σύντομα τηλεφωνήματα του γιου της, των οποίων τη διάρκεια εκμεταλλεύεται για να φορτώσει τον Φρανσίσκο με τις γνώριμες μητρικές έγνοιες· να ντύνεται, να τρώει, να προσέχει. Την ίδια στιγμή η κόρη, Μαρία Τερέσα, που στο σπίτι τη φωνάζουν Μαρίτα, βρίσκει δουλειά ως επιμελήτρια στο Εθνικό Κολέγιο του Μπουένος Άιρες, που κάποτε, όχι πολλά χρόνια πριν, ήταν κολέγιο αρρένων. Η καθημερινότητα στο κολέγιο διέπεται από αυστηρή πειθαρχία, η παραμικρή λεπτομέρεια υπόκειται σε κάποιο άρθρο του κανονισμού και δουλειά των επιμελητών είναι η διασφάλιση της τήρησής του από πλευράς μαθητών, από την οποία εξαρτάται η διατήρηση της φήμης του κολεγίου, με το λαμπρό παρελθόν και τους σπουδαίους αποφοίτους. Προϊστάμενος των επιμελητών είναι ο κύριος Μπιασούττο, που χαίρει της εκτίμησης της διεύθυνσης και των αρχών, τόσο για τον άμεμπτο χαρακτήρα του όσο και για τη συνεισφορά του στη σύνταξη των περιβόητων μαύρων λιστών κατά το πρόσφατο παρελθόν.
Οι Ηθικές επιστήμες είναι ένα πολιτικό μυθιστόρημα. Η επιλογή του Κόαν να προτάξει αφηγηματικά την καθημερινότητα της Μαρία Τερέσα στο κολέγιο είναι ευφυής και απόλυτα λειτουργική ως προς την πραγματική στόχευση του μυθιστορήματος. Η αναλογία ανάμεσα στη ζωή στο κολέγιο και την Αργεντινή κατά τη δεδομένη χρονική στιγμή, καίτοι δεν δείχνεται ευθέως, είναι προφανής. Ο φόβος και η απόλυτη υποταγή στον νόμο κυριαρχούν, η εικόνα της απόλυτης πειθαρχίας και της εύρυθμης λειτουργίας δείχνει να επικρατεί, όμως αυτό δεν είναι τελικά παρά η επιφάνεια της πραγματικότητας, το φαίνεσθαι. Το κολέγιο άλλο δεν αποτελεί παρά μια μικρογραφία τόσο της κοινωνίας όσο και του στρατού στον οποίο ο αδερφός της υπηρετεί. Η ιστορία της Μαρία Τερέσα στο κολέγιο αποτελεί τη βιτρίνα του μυθιστορήματος, την οποία με περισσή φροντίδα επιμελείται ο συγγραφέας για να δελεάσει τον αναγνώστη ώστε να προχωρήσει στο εσωτερικό. Το εύρημα αυτό ο συγγραφέας το υποστηρίζει απόλυτα με την υπονομευτική σοβαρότητα της γλώσσας που χρησιμοποιεί. Και είναι υπονομευτική η γλώσσα του αφηγητή γιατί παραμένει άτεγκτη και ψυχρή σε πλήρη αντίστιξη με τα όσα περιγράφει, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την παρουσία της επιμελήτριας κρυμμένης στις τουαλέτες των αγοριών στην προσπάθειά της να πιάσει επ’ αυτοφώρω τυχόν επίδοξους καπνιστές, περιστατικό το οποίο θα μπορούσε να είναι κωμικό, όμως δεν είναι, όχι μόνο τουλάχιστον, αλλά μοιάζει με τέτοιο εξαιτίας της γλώσσας αλλά και των λεπτομερειών που υποσκάπτουν τη σοβαρότητα με την οποία η Μαρία Τερέσα ασκεί το καθήκον της επιθυμώντας να ευχαριστήσει τους ανωτέρους της. Η στεγνή και κάπως παλιακή γλώσσα, αλλά και η συναισθηματική απόσταση του παντογνώστη αφηγητή από την ιστορία, δημιουργούν μια ιλαροτραγική ατμόσφαιρα, λειτουργώντας ως ευθύ πολιτικό σχόλιο απέναντι στο καθεστώς των στρατιωτικών. Κατά την ανάγνωση σκεφτόμουν πως αν έπρεπε να εντοπίσει κανείς τον παντογνώστη αφηγητή ανάμεσα στους χαρακτήρες της ιστορίας, τότε αυτός δεν θα ήταν άλλος από τον Φρανσίσκο, και αυτό γιατί εκείνος βιώνει με απόλυτη επίγνωση της αναλωσιμότητάς του την παρουσία του στον στρατό και την επικείμενη μάχη, χωρίς να δελεάζεται στιγμή από τη φαινομενική και μόνο ισχύ που η θέση του του προσφέρει ή την πιθανή δόξα μιας πράξης ηρωικής, μάρτυρας καθώς είναι μιας κατάστασης παράλογης και τραγικής.
Είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Κόαν επιλέγει να αφηγηθεί την ιστορία της Αργεντινής λίγο πριν τον Πόλεμο των Φώκλαντ που κάνει το μυθιστόρημα αυτό ξεχωριστό, ενώ την ίδια στιγμή του επιτρέπει να αποτινάξει από πάνω του τους χωροχρονικούς περιορισμούς στους οποίους η αφήγησή του υπόκειται, καθιστώντας την ιστορία αυτή οικεία στον αναγνώστη ακόμα και μακριά από την Αργεντινή. Ο Κόαν καταφεύγει στον σαρκασμό για να αποτυπώσει την οδυνηρή και σκληρή περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας που τελείωσε με την ήττα των Αργεντινών στα Φώκλαντ, το κάνει αυτό, όμως, με ακρίβεια και προσοχή καθώς διαπραγματεύεται ένα τραυματικό και επώδυνο συλλογικό βίωμα, με τις ισορροπίες να είναι λεπτές.
Η μετάφραση της Έφης Γιαννοπούλου και η προσεχτική γλωσσική επιμέλεια αναδεικνύουν το υπέροχο αυτό μυθιστόρημα.
