Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι SALIX alba (Ιτέα η λευκή). Ανήκει στην οικογένεια Ιτεοειδών η οποία περιλαμβάνει 400 περίπου είδη του γένους αυτού. Είναι γνωστή με το όνομα Ιτιά παντού, αλλά την αποκαλούν και Ιτιά του νερού (Κέρκυρα), Σκλίαρος (Σίφνο) και Ετιά (Κρήτη, Κύθηρα).
Ανάμεσα στα είδη, που χρησιμοποιούνται για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες, μπορούμε να αναφέρουμε τις Salix alba (Ιτιά η λευκή, Ασημοϊτιά), S. fragilis (Ιτιά η εύθραυστη, σπαζοϊτιά), S. nigra (Ιτιά η μελανή), S. purpurea (Ιτιά η πορφυρή, κοκκινοιτιά). Η Ασημοϊτιά είναι ένα από τα είδη που υπάρχουν στον τόπο μας. Είναι ένα ψηλό, όμορφο φυλλοβόλο δέντρο. Ο φλοιός της είναι φημισμένος μια και είναι πηγή ακετυλοσαλικυλικού οξέος (ασπιρίνη) και σαν ασπιρίνη, έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Όμως δεν παρουσιάζει τις παρενέργειες που έχει η ασπιρίνη στο στομάχι. Και αυτό γιατί ο φλοιός της Ιτιάς δεν περιέχει την ίδια ακριβώς χημική ουσία που περιέχεται στην ασπιρίνη. Περιέχει σαλικίνη, η οποία μετατρέπεται από τον πεπτικό μεταβολισμό σε σαλικυλικό οξύ, το οποίο είναι η ουσία που ευθύνεται για την αντιφλεγμονώδη δράση του φλοιού της Ιτιάς. Τα επίπεδα της σαλικίνης σε κάθε είδος ιτιάς διαφέρουν.
Είναι δέντρο με κλάδους ανορθωμένους, φύλλα στενά, μακρουλά, με πολύ λεπτή οδόντωση, πολλές φορές ασύμμετρα στην άκρη. Φτάνει σε ύψος τα 25 μέτρα. Ο κορμός είναι κοντός και παχύς με βαθιά σκισίματα στο φλοιό του. Τα άνθη της είναι χνοώδη και εμφανίζονται την άνοιξη μαζί με τα νέα φύλλα. Φύεται σε όλη την Ελλάδα, την ορεινή και χαμηλότερη ζώνη, στα χωριά, στις όχθες ρυακιών, παραπόταμων και ποταμών, σε υγρούς τόπους και κοντά σε λίμνες.
Ιστορικά στοιχεία
Η Ιατρική της Αρχαίας Ελλάδας χρησιμοποιούσε τον φλοιό της Ιτιάς για τις αντιπυρετικές του ιδιότητες. Ο Όμηρος την ονόμαζε ωλεσίκαρπον, γιατί απέβαλε τα άνθη της, επομένως και τον καρπό της. Ο Θεόφραστος αναφέρει ότι με την βοήθεια των ράβδων Ιτιάς μάντευαν οι μάντεις των Σκύθων και χρησίμευαν για την κατασκευή ασπίδων, κανίστρων κ.α. . Ο Διοσκουρίδης αναφέρει ότι το αφέψημα των φύλλων της Ιτιάς είναι κατάλληλο για τη θεραπεία της στειρότητας των γυναικών και ότι βοηθά στο μαλάκωμα των πόνων και το κατέβασμα του πυρετού.
Στην παραδοσιακή ιατρική η Ιτιά χρησιμοποιούταν ευρέως για πυρετούς. Ήταν ένα από τα πρώτα βότανα που διερευνήθηκαν επιστημονικά.
Τον 19ο αιώνα, ο Γάλλος χημικός Leroux εξήγαγε ένα ενεργό συστατικό που το ονόμασε σαλικίνη. Το 1852, η ουσία αυτή παραγότανε συνθετικά και το 1899 μπήκε στην παραγωγή το ακετυλοσαλικυλικό οξύ, με την ονομασία ασπιρίνη. Αυτή ήταν και το πρώτο φάρμακο της σύγχρονης γενιάς από φάρμακα με φυτική προέλευση.
Στο παρελθόν, τα φύλλα ήταν δημοφιλές σπιτικό γιατρικό. Έπαιρναν το τσάι από τα φύλλα της Ιτιάς για πυρετούς και κολικούς και συνιστούσαν το έγχυμα για την πιτυρίδα.
Στην Κρήτη τοποθετούσαν τα κοπανισμένα φύλλα σε πληγές φουστρουλιασμένες (άτονα έλκη), ως επουλωτικό. Τους ώριμους βλαστούς που ήταν εύκαμπτοι αλλά δύσθραυστοι τους χρησιμοποιούσαν ως δεματικά. Με τους βλαστούς έφτιαχναν και ωραία καλαθάκια ιδιαίτερου σχήματος για το μάζεμα της ελιάς. Τα παλιά κλαδιά τα χρησιμοποιούσαν για λαβές μαχαιριών, δρεπανιών και για σκελετούς νερόμυλων. Ιδιαίτερα το ξύλο της Ιτιάς το χρησιμοποιούσαν για την κατασκευή ζυγών, που συνδέουν τα βόδια όταν αροτριούν επειδή είναι ελαφρό και λυγάει εύκολα ενώ ταυτόχρονα έχει αντοχή ώστε να μην σπάει και πληγώσει τα ζώα.
Συστατικά – χαρακτήρας
Η Ιτιά είναι δροσερή, ξηρή και ελαφρώς πικρή.
Περιέχει γλυκοσίδια, το σαλικοσίδιο σαλικίνη, τη σαλικορτίνη, τανίνη, ιτεΰλικό οξύ, ιτεϊνη.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Ανθίζει Απρίλιο και Μάιο. Τα χρησιμοποιούμενα μέρη είναι ο φλοιός και τα φύλλα. Ο φλοιός πρέπει να συλλέγεται από κλαδιά ηλικίας 2-4 ετών και πριν την άνθηση του δέντρου, να ξηραίνεται γρήγορα και να φυλάσσεται σε μέρος που να μην προσβάλλεται από αέρα και υγρασία.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Δρα ως τονωτικό, αντιπυρετικό, αντιρρευματικό. Σήμερα στη βοτανοθεραπεία χρησιμοποιείται κύρια ο φλοιός. Γενικά πρέπει να πούμε ότι τα ποσοστά σαλικίνης της Ιτιάς είναι χαμηλά και δεν μπορούν να θεωρηθούν υποκατάστατα της ασπιρίνης. Μπορούν όμως να ανακουφίσουν σημαντικά, από πόνους των μυών και των αρθρώσεων με ήπιο τρόπο, ενώ είναι ωφέλιμα σε περιπτώσεις εμπύρετων νοσημάτων όπως το κρυολόγημα και η γρίπη.
Οι ενδείξεις κατά συνέπεια του φλοιού της Ιτιάς είναι σε αρθρίτιδα, διάρροια, κρυολόγημα ή γρίπη, ουρική αρθρίτιδα, πόνοι κατά την εμμηνορρυσία, ρευματικοί και γενικά μυϊκοί πόνοι, πόνοι στη μέση.
Ο φλοιός του δέντρου θεωρείται δραστικό τονωτικό και στυπτικό φάρμακο που μπορεί αξιόλογα να αντικαταστήσει την κίνα και για τον λόγο αυτό χρησιμοποιείται με επιτυχία κατά των διαλειπόντων πυρετών.
Συνίσταται κατά των ατονιών του πεπτικού συστήματος, των νευρώσεων, των αιμορραγιών και προπαντός κατά της λευκόρροιας. Χρησιμοποιείται ακόμη σε λουτρά κατά της ατονίας των παιδιών και ακόμη σαν φάρμακο ανθελμινθικό και αντιπυρετικό.
Εξωτερικά ο φλοιός χρησιμοποιείται κατά των χρονιών και ατονικών ελκών και κατά της γαγγραίνης σε σκόνη ή αφέψημα.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως αφέψημα. Ρίχνουμε σε 6 γραμμάρια βοτάνου ενάμιση φλιτζάνι νερό και το σιγοβράζουμε για 10 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε μισό το πρωί και μισό το βράδυ.
Το αφέψημα αυτό το χρησιμοποιούμε και εξωτερικώς σε πλύσεις, κλύσματα, γαργαρισμούς, καταπλάσματα κ.λ.π.
Προφυλάξεις
Πρέπει επίσης να τονίσουμε ότι ο φλοιός της Ιτιάς δεν αποτελεί υποκατάστατο της ασπιρίνης. Αν παίρνετε ασπιρίνη για τις αντιθρομβωτικές της ιδιότητες, είναι σημαντικό να εξακολουθήσετε να την παίρνετε γιατί η Ιτιά δεν διαθέτει αυτή την ιδιότητα.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
