Το Ιτζεδίν μέσα από μία έρευνα του 1936

1 από 5

Για άλλη μία χρονιά φέτος και με αφορμή τη γιορτή του Αγίου Ελευθερίου, θα ανοίξει πάλι η βαριά σιδερένια πόρτα των φυλακών του Ιτζεδίν στο Καλάμι των Χανίων για να διαβούν οι πιστοί και να ανάψουν το κεράκι τους στον Αγιο προστάτη των τότε φυλακισμένων.
Ενα κεράκι που θα μοιάζει με δέηση και ευχή συνάμα για την ανάπαυση όλως εκείνων των ψυχών που βασανίστηκαν και θανατώθηκαν δικαίως ή αδίκως τα σκληρά χρόνια λειτουργίας της φυλακής. Σ’ ένα μικρό και ταπεινό εκκλησάκι που έχτισαν οι φυλακισμένοι για να εναποθέσουν τις ελπίδες τους για σωτηρία και λύτρωση.
Το φρούριο διαγράφει τη δική του πορεία στην ιστορία του τόπου από το 1646 όταν οι πρώτοι Τούρκοι, φτάνοντας στα υψώματα της περιοχής, απομάκρυναν τους Ενετούς και ύψωσαν πύργο. Το 1872, ο διοικητής της Κρήτης Ρεούφ πασάς, έχτισε στην ίδια θέση το φρούριο Ιτζεδίν. Αποτέλεσε το κυριότερο αμυντικό έργο εκείνης της εποχής στον κόλπο της Σούδας και πήρε το όνομά του από το γιο του Αβδούλ Αζίζ Ιτζεδίν. Το 1884 επί αυτοκρατορίας του Σουλτάνου Χαμίτ χτίζεται στην είσοδο του φρουριακού συγκροτήματος περίτεχνη κρήνη. Τη σχεδίασε και την κατασκεύασε ο εξαιρετικός πρωτομάστορας Γ. Γεωργαράκης, ο οποίος είχε χτίσει πολλές εκκλησίες στον Αποκόρωνα μετά το Χατί Χουμαγιούν (Διακήρυξη της ισότητας των εθνοτήτων). Χαρακτηριστική είναι η επιγραφή στα Ελληνικά πάνω στην κρήνη: «Επί αυτοκράτορος Σουλτάνου Χαμίτ οικοδομήθη υπό Γεωργαράκη αρχιτέκτονος έτει 1884 μηνί Σεπτεμβρίω».
Με τον ερχομό των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη επί Κρητικής Πολιτείας, το φρούριο ουσιαστικά παροπλίζεται και παύει να επιτελεί τον αρχικό του σκοπό. Από τότε αρχίζουν και οι παρεμβάσεις στην αρχική κτηριακή μορφή του με αποτέλεσμα να αλλάξει σημαντικά η όψη του. Γίνεται η προσθήκη του ορόφου και κατασκευάζεται ο εξωτερικός μαντρότοιχος. Κρίνεται ότι πληροί όλες τις προϋποθέσεις και έτσι μετατρέπεται σε εγκληματική φυλακή.  Αποτέλεσε ίσως τη σκληρότερη φυλακή της Ελλάδος. Εκτός από τους βαρυποινίτες του κοινού ποινικού δικαίου, “φιλοξένησε” και πολιτικούς κρατουμένους τις -δύσκολες πολιτικά- περιόδους της Ελλάδας και μάλιστα ήταν από τις πιο πολυπληθείς της χώρας.
Τον Φεβρουάριο του 1936 δημοσιεύτηκε στον τοπικό τύπο έρευνα που πραγματοποιήθηκε στον χώρο των φυλακών σε μία προσπάθεια να δουν το φως της δημοσιότητας τα προβλήματα και οι συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων. Στο σημείωμα αυτό αναδημοσιεύεται μέρος της έρευνας. Σε γλώσσα καθαρεύουσα ο δημοσιογράφος αποκαλύπτει όλες τις πτυχές της ζωής ενός κρατούμενου στην εν λόγω φυλακή. Άξια λόγου είναι και η μαρτυρία φυλακισμένου ο οποίος εκφράζει φόβους για την ίδια του τη ζωή ακόμα και μέσα στη φυλακή, κουβαλώντας στους ώμους του το βάρος μιας πολύχρονης βεντέτας.
«…Η επίσκεψις εις τα διαμερίσματα των καταδίκων κάθε άλλο παρά ευχάριστος είναι. Πρόσωπα άτονα και κιτρινισμένα, φυσιογνωμίαι ελάχιστα συμπαθείς συνωθούνται τριγύρω από τον επισκέπτην διά να διατυπώσουν τα αιώνια παράπονα των φυλακισμένων τα οποία είναι τα ίδια και απαράλλακτα πάντοτε, ώστε να είναι περιττόν να τα επαναλάβωμεν. Εκείνο μόνον που νομίζομεν υποχρέωσίν μας να τονίσωμεν, διότι το θεωρούμεν και δίκαιον και επιβεβλημένον είναι το διατυπωθέν από όλα ανεξαιρέτως τα στόματα των μη Κρητών καταδίκων. Της μεταγωγής των εις φυλακάς της περιφέρειας εξ ης κατάγονται για να είναι πλησιέστερα εις τους εδικούς των. Δεν γνωρίζουμε εάν η εδώ μεταγωγή των έγινεν εκ λόγων προνοίας, είτε εκ λόγων πειθαρχικών ή υπηρεσιακών. Πάντως το βέβαιον είναι ότι η Πολιτεία προσθέτει νέαν βαρύτατην ποινήν εις έναν οιον δήποτε κατάδικον, όταν τον απομακρύνει από την οικογένειά του και τον τόπο καταγωγής του. Διά τους βαρυποινίτας αυτούς ίσως να παραμένει μία και μοναδική ελάχιστη παραμυθία εις την δυστυχισμένην ζωήν των, το να βλέπουν κάπου – κάπου και κανένα πρόσωπον προσφιλές, το οποίον να τους εμψυχώση κατά τι και εφόσον είναι δυνατόν, να τους παρηγορήση, να τους κάμη ν’ ανθίση εις το πρόσωπον των κάποια ευχαρίστησις. Αυτό το τόσο ευσπλαχνικό και ανθρώπινον των λείπει των ξενητεμένων αυτών καταδίκων,  που φαντάζεται τις τι θα αισθάνονται και τι πίκρα και ζήλεια θα νιώθουν κατά των εντοπίων συγκαταδίκων των, όταν θα βλέπουν τη μάνα ή τη γυναίκα ή το παιδί ή την αδελφήν κατά τας ημέρας των επισκέψεων να βλέπουν τους δικούς των, κάτι να το φέρνουν, να των σκορπούν κανένα στοργικό μειδίασμα, να των κουβεντιάζουν για τα δικά των.
Την εξέτασιν αυτού του ζητήματος την συνιστώμεν ιδιαιτέρως εις τον κ. υπουργόν και τον κ. Εισαγγελέα των Εφετών. Μας φαίνεται ότι όχι μόνο φιλάνθρωπον είναι, αλλά και κατά πολύ εποικοδομητικόν της τακτοποιήσεως της υπηρεσίας των φυλακών και της πειθαρχίας εκεί μέσα. Εάν υπάρχουν κατάδικοι που μεταφέρθησαν εδώ ως απειθάρχητοι, ειμπορεί να ορισθή χρόνος δοκιμασίας των, διότι υπάρχουν εις το Ιτζεδδίν κατάδικοι εκ διαφόρων μερών που παραμένουν εκεί χρόνια και χρόνια, ξεχασμένοι φαίνεται από όλον τον κόσμον και από τους δικούς τους ακόμη. Ο επισκέπτης από όλους αυτούς τους κατάδικους ξεχωρίζει αναγκαστικώς με την πρώτη ματιά δυο γεροντάκια που εις τα πρόθυρα του τάφου των ήταν γραφτό των να εγκληματίσουν.
Τον Γεώργιον Σπ. 70 ετών κατάδικον επί αναιρέσει εις 9 ετών και πέντε μηνών ειρκτήν και τον Δημήτριον Κ. Βογ. από Μονοπάρι Ρεθύμνης 72 ετών με μίαν μακράν και κάτασπρην γενειάδα κατάδικον και αυτόν επί φόνω εις πρόσκαιρα 12ετή δεσμά, τα οποία βέβαια δεν θα προλάβη να τα διανύση ες τας φυλακάς. Ο τελευταίος μάλιστα έχει καταληφθή από έναν σοβαρόν φόβον δια την ζωήν του, που την θεωρεί κινδυνεύουσα από τους Σφακιανούς καταδίκους, διότι, λέγει, η οικογένειά του ευρίσκεται εις παλειάς και σοβαράς αντεκδικήσεις με ολόκληρα τα Σφακιά.
Το ζήτημα της τροφής των ευτυχώς, χάριν εις τας προσπαθείας του Υπουργού Γεν. διοικητού κ. Μπακοπούλου εκανονίσθη, διότι πράγματι με τας 4 δραχμάς την ημέραν, από τας οποίας πάλιν αφηρούντο αρκετά δια σαπούνι και άλλα μικροέξοδα ώστε μόλις έμεναν 2.70 διά πραγματικήν τροφήν δεν επήρκουν ούτε για τροφήν. Ετρέφοντο λοιπόν ανεπαρκέστατα και μόνον την Κυριακήν έτρωγαν λίγο κρέας. Τώρα με τον διπλασιασμόν της πιστώσεως αυτής, όλοι οι κατάδικοι αναπέμπουν ευχάς και ευλογίας δια τον κ. Μπακόπουλον, διότι ύστερα από τόσους και τόσους που ήκουσαν και αναγνώρισαν το δίκαιον αυτό παράπονον των μόνον ο κ. Μπακόπουλος κατώρθωσε και το εισήκουσε και διά του κύρους του επέτυχε να το εκπληρώσει.
Τα τρόφιμα τα προμηθεύη ορισμένος προμηθευτής κατόπιν συναγωνισμού, τα οποία εισάγει εις τας αποθήκας των φυλακών εις σχετικώς χονδρικάς ποσότητας και από εκεί παραδίδονται εις την υπηρεσίαν ζυγιζόμενα εκάστοτε. Το φαγητόν μεγειρεύουν ορισμένοι κατάδικοι έχοντες κάποιας γνώσεις του μαγειρείου όμως ειμπορούσι να έχη κάποιαν όψιν καθαριότητος και της τακτοποιήσεως, αφού από τόσους ανθρώπους ειμπορούσε και δις της εβδομάδος να σουβαντίζεται. Η καθαριότης πάντοτε επιτυγχάνεται όταν μάλιστα βοηθούν πολλά χέρια.
Εκείνο που προξενεί έκπληξιν εκ πρώτης όψεως είναι ο ελάχιστος αριθμός των καταδίκων των ασχολούμενων εις εργασίας τινάς, στοιχειωδώς έστω, τεχνικάς. Τέσσαρες έως πέντε υποδηματοποιοί και δυο ή τρεις από εκείνους που κατασκευάσουν τα ξύλινα είδη των φυλακών, άτινα βλέπουμεν πωλούμενα εις τους δρόμους, δηλ. κρεμάστρες, γουδιά, θήκες φωτογραφιών, σιγαροθήκες και τα παρόμοια.
Οταν εξεδηλώσαμεν την έκπληξίν μας εις τον διευθυντή των φυλακών δια τον μικρόν αυτόν αριθμόν ελάβομεν την απάντησιν, ότι χρειάζονται προς τούτο ειδικά διαμερίσματα, ειδικοί κανονισμοί και ειδική φύλαξις. Δηλαδή εις μίαν από τα κεντρικοτέρας και μεγαλειτέρας φυλακάς του κράτους δεν έχει ληφθή ούτε η υποτυπώδης ακόμη μέριμνα της παρορμήσεως των καταδίκων εις εργασίαν, ήτις εις όλας τα πεπολιτισμένας χώρας είναι σήμερον το συντελεστικώτερον μέσο σωφρονισμού και καλλιτερεύσεως του χαρακτήρος ενός  εγκληματήσαντος…»
Δυστυχώς σήμερα ο χώρος του φρουρίου δεν είναι επισκέψιμος για το κοινό λόγω της επικινδυνότητας των κτισμάτων. Οι πέτρινοι ψηλοί τοίχοι, σιωπηλοί, στέκουν να θυμίζουν τον πόνο και τη δυστυχία που φυλάκισαν  κάποτε στο ύψωμα του Καλαμίου. Οι πόρτες του ανοίγουν πια, μόνο μία φορά τον χρόνο, για να προσκυνήσουν οι λιγοστοί πιστοί και να ανάψουν το κεράκι τους στον Αϊ – Λευτέρη. Τα δύσκολα και σκοτεινά χρόνια πέρασαν στην ιστορία, όσοι σύνδεσαν μέρος της ζωής τους με το χώρο και βρίσκονται εν ζωή, προσπαθούν να στριμώξουν βιαστικά τη μνήμη τους κοντά στη λήθη και το φρούριο παραδόθηκε αμαχητί -με την αδιαφορία της πολιτείας- στον αδηφάγο χρόνο.
Οφείλουμε σαν λαός να προστατεύουμε την ιστορική μας μνήμη και να σεβόμαστε την πολιτιστική μας κληρονομιά. Για να μπορέσουμε να κοιτάξουμε κατάματα το μέλλον. Μήπως επιτέλους η πολιτεία πρέπει να ρίξει και προς τα εκεί το βλέμμα της;