Βιότοπος – περιγραφή:
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Hibiscus sabdariffa (Ιβίσκος η σαβδαρίφη) και ανήκει στην οικογένεια των Μαλβιδών ή Μαλαχιδών η οποία περιλαμβάνει περίπου 200 είδη δένδρων, ποωδών φυτών ή θάμνων. Το συγκεκριμένο είδος (Hibiscus sabdariffa) κατάγεται από το Σουδάν και καλλιεργείται σε Αίγυπτο, Κεϋλάνη και τις τροπικές χώρες του Μεξικού. Ο ιβίσκος είναι ιθαγενές φυτό των τροπικών χωρών. Είναι ετήσιο ή πολυετές και το ύψος του κυμαίνεται από 2-2,5 μέτρα. Είναι αγγειόσπερμο δικότυλο φυτό και η καταγωγή του είναι από την Ανατολική Ασία. Είναι θαμνώδες, με οδοντωτό γυαλιστερό φύλλωμα. Τα φύλλα του βαθιά, λοβωτά έχουν μήκος από 8 έως 15 εκατοστά, με νευρώσεις, εναλλάσσονται και έχουν μίσχους. Άνθη (διαμέτρου 8-10 εκατοστών) με πέντε πέταλα, σε σχήμα κώνου, κυρίως κόκκινα αλλά και πολλά άλλα χρώματα. Τα άνθη είναι ερμαφρόδιτα (έχει αρσενικά και θηλυκά όργανα) και επικονιάζονται από έντομα. Τα πιο κοινά είδη ιβίσκου είναι: 1. Ο ιβίσκος ο σειριακός, ο οποίος είναι θάμνος ή μικρό δέντρο καλλωπιστικό με πολύ ωραία μεγάλα άνθη. Τα φύλλα του είναι μεγάλα τριγωνικά και οδοντωτά, είναι ευαίσθητος στο ψύχος και αγαπά τα ηλιόλουστα μέρη. 2. Ο ιβίσκος ο κανναβίνος είναι ποώδες μονοετές φυτό φτάνει σε ύψος τα 3,5 μέτρα, τα φύλλα του συγκεντρώνονται στις κορυφές των βλαστών. Τα άνθη του είναι κίτρινα και στο κέντρο τους μοβ. 3. Ο ιβίσκος ο σινικός, καλλιεργείται στην Κίνα και χρησιμοποιείται στην παρασκευή χαρτιού. 4. Ο ιβίσκος της Ερυθραίας καλλιεργείται για τα άνθη του από τα οποία παρασκευάζεται αφέψημα χωνευτικό και τονωτικό. 5. Ο ιβίσκος ρόζα ή κινέζικη τριανταφυλλιά που φτάνει σε ύψος τα 4 μέτρα και καλλιεργείται για τα μεγάλα , όμορφα κωνικά του άνθη σε ποικιλία χρωμάτων. 6. Ο ιβίσκος ο τρισχιδής είναι μονοετές φυτό με πολλές διακλαδώσεις των βλαστών του που φέρουν πολλές τρίχες. Τα άνθη του έχουν χρώμα κόκκινο, λευκό ή κίτρινο και ανοίγουν όταν είναι στον ήλιο ενώ κλείνουν όταν είναι στη σκιά. Ο αυθεντικός τροπικός ιβίσκος έχει κόκκινα λουλούδια, αλλά οι γενετιστές έχουν παράγει μια τεράστια ποικιλία χρωμάτων μεταξύ των οποίων παραλλαγές του κίτρινου, του πορτοκαλί και του ροζ όπως και διχρωμίες ή τριχρωμίες. Η καλύτερη ποιότητα του βοτάνου είναι από το Σουδάν, αλλά η ποιότητα αυτή υποβαθμίζεται λόγω της κακής συλλογής, αποξήρανσης και συσκευασίας του φυτού. Αντίθετα θεωρείται εξαιρετική η επεξεργασία του βοτάνου από την Ταϊλάνδη.
Ιστορικά στοιχεία:
Θεωρείται πως το φυτό εμφανίστηκε πρώτα σε Ινδία και Μαλαισία. Από κει μεταφέρθηκε στην Αφρική εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Σε Μεξικό, Αφρική, Ινδία, Ταϊλάνδη όλα τα μέρη του φυτού έχουν χρησιμοποιηθεί εδώ και εκατονταετίες για θεραπεία μολύνσεων του ουροποιητικού συστήματος και υπέρταση.
Στην Ινδία ο ιβίσκος είναι ένα παραδοσιακό θεραπευτικό φυτό που χρησιμοποιούν στην Αγιουβέρδα. Έρευνες στη χώρα αυτή έχουν αποδείξει την αντιυπερτασική και αντιοξειδωτική δραστηριότητα του φυτού.
Στην Ινδία το αφέψημα των σπόρων το δίνουν για ανακούφιση δυσουρίας, την οδυνηρή ούρηση σταγόνα – σταγόνα, και ήπιες περιπτώσεις δυσπεψίας. Στις πικρές ρίζες του φυτού, βραζιλιάνοι βοτανοθεραπευτές αποδίδουν ιδιότητες στομαχικές και μαλακτικές.
Στην ανατολική Αφρική αποκαλείται Σουδανικό τσάι και το χρησιμοποιούν εδώ και εκατονταετίες για την ανακούφιση του βήχα. Τον χυμό του φυτού μαζί με αλάτι, πιπέρι, ασαφέτιδα και μελάσα τον πίνουν για τη θεραπεία της χολέρας.
Τα φύλλα του φυτού θερμαινόμενα τα βάζουν στις ρωγμές των ποδιών για ταχεία επούλωση. Φτιάχνουν από αυτά και μια λοσιόν για πληγές και έλκη. Οι σπόροι του φυτού θεωρούνται διουρητικοί, και τονωτικοί, και το καφεκίτρινο έλαιο των σπόρων θεωρούν πως θεραπεύει πληγές στις καμήλες.
Στην Ευρώπη μελέτες πάνω στο φυτό έκανε ο Φλαμανδός M. de L’ Obel το 1576. Στη λαϊκή ιατρική το χρησιμοποιούσαν για αποστήματα, ατονία, αδυναμία, καρκίνο, βήχα, εξασθένηση, δυσπεψία, δυσουρία, πυρετό, μετά από μέθη ή επήρεια ναρκωτικών, καρδιακές παθήσεις, υπέρταση, νεύρωση, σκορβούτο και οδυνηρή ούρηση σταγόνα – σταγόνα. Έχει αναφερθεί ακόμη και για αρτηριοσκλήρωση.
Βέβαια το γεγονός ότι το φυτό είναι εδώδιμο ενώ παράλληλα από τις ίνες των μίσχων έφτιαχναν ένα είδος λινάτσας, σπάγκους και σχοινιά, αύξησε σημαντικά τους λόγους για την συστηματική καλλιέργεια του φυτού στις τροπικές χώρες. Στο Τρίνιταντ και Τομπάκο φτιάχνουν ένα ποτό ιβίσκου σε συνδυασμό με μπύρα. Στην Ταϊλάνδη το πίνουν για τη μείωση της χοληστερόλης.
Στην Καραϊβική πίνουν ένα ποτό που κατασκευάζουν από τους κάλυκες του φυτού. Στην Μαλαισία τους φρέσκους κάλυκες τους χρησιμοποιούν για παραγωγή ποτού προφυλακτικού της υγείας γιατί περιέχει πολύ βιταμίνη c και ανθοκυανίνες.
Στο Μεξικό, “το αποκαλούμενο” agua de Τζαμάικα “de Flor de Τζαμάικα” agua (ύδωρ που αρωματίζεται με το roselle) συχνά είναι ο συχνότερα σπιτικό. Το έβραζαν και πρόσθεταν ζάχαρη κάνοντας ένα είδος λικέρ. Συχνά το καταψύχουν.
Στην Τζαμάικα κάνουν κάτι παρόμοιο αλλά προσθέτουν πιπερόριζα και ρούμι και το πίνουν τα Χριστούγεννα. Στο Τρίνινταντ και Τομπάκο κάνουν το λικέρ αλλά αντί για πιπερόριζα και ρούμι βάζουν κανέλλα και γαρύφαλλα.
Σε Μαλί, Σενεγάλη, Γκάμπια, Μπουρκίνα Φάσο και μπενίν φτιάχνουν ηδύποτα προσθέτοντας φύλλα μέντας, διαλυμένη καραμέλα μέντας και άλλες γεύσεις φρούτων. Σε Κίνα, Ινδία και Ταιβάν ο Ιβίσκος χρησιμοποιείται ως παραδοσιακό γιατρικό για να θεραπεύσει την υψηλή πίεση στο αίμα και τις ηπατικές διαταραχές.
Στην Αμερική χρησιμοποιούν το φυτό για παραγωγή τσαγιού υψηλού σε ποσοστό βιταμίνης C και το θεωρούν καλό για ανθρώπους που έχουν την τάση για κατακράτηση ύδατος.
Συστατικά-χαρακτήρας:
Το βότανο είναι πλούσιο σε ανθοκυανίνες, φλαβονοειδή, (γκοσιπετίνη, χιμπισκετίνη και σαμνταρετίνη) δαφνηφυλίνη (χρωστική), μυρτιλίνη, χρυσανθενίνη και δελφινιδίνη. Τα ξερά σαρκώδη πέταλα ( τα οποία ωριμάζουν 6 μήνες μετά την εμφάνισή τους) περιέχουν υδατοδιαλυτή κόκκινη χρωστική, ένα μίγμα οργανικών οξέων (μηλικού, κιτρικού, τρυγικού) και οξύ του ιβίσκου.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:
Ανθίζει από τον Αύγουστο μέχρι τον Οκτώβριο. Οι σπόροι ωριμάζουν από Οκτώβριο μέχρι Νοέμβριο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται κύρια τα ξηρά σαρκώδη πέταλα αλλά όλα τα μέρη του φυτού έχουν θεραπευτικές ιδιότητες. Παράλληλα εδώδιμα θεωρούνται άνθη , φύλλα, ρίζα και οι σπόροι του φυτού. Τα νεαρά φύλλα και οι μίσχοι τα τρώνε ωμά στις σαλάτες ή μαγειρεμένα Ο φρέσκος κάλυκας του φυτού (πλούσιος σε κιτρικό οξύ και πηκτίνη) τρώγεται ακατέργαστος σε σαλάτες, ή μαγειρεύεται και χρησιμοποιείται ως αρωματική ουσία σε κέικ, ζελατίνες, σούπες, σάλτσες, τουρσιά κ.α.
Επίσης χρησιμοποιείται για χρώμα και άρωμα σε κόκκινα κρασιά. Αν καβουρδιστεί χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο καφέ. Η ρίζα είναι εδώδιμη αλλά πολύ ινώδης και σκληρή. Η ισχυρή ίνα που παράγεται από τον μίσχο του φυτού, κατασκευάζουν τρίχινα ρούχα, σπάγκο και σχοινί. Η χρωστική ουσία από τα πέταλα χρησιμοποιείται στα φάρμακα.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:
Στο βότανο αναφέρονται αντισηπτικές, αφροδισιακές, στυπτικές, χολαγωγές, καταπραϋντικές, χωνευτικές και ήπια καθαρτικές ιδιότητες. Ερευνητές στην Ανατολική Ασία έχουν αναφέρει πως ο ιβίσκος μπορεί σύμφωνα με τις μελέτες τους να μειώσει την χοληστερόλη. Θεωρούν πως τα αντιοξειδωτικά που περιέχει το άνθος του φυτού, έχουν ευεργετικά αποτελέσματα για την υγεία της καρδιάς, όπως το κόκκινο κρασί και το τσάι. Το βότανο συμβάλει στην καλή λειτουργία του πεπτικού συστήματος και στον καλύτερο μεταβολισμό υδατανθράκων, πρωτεϊνών και λιπιδίων. Ενδείκνυται για τους υπέρβαρους με πρόβλημα δυσκοιλιότητας και αυξημένων λιπιδίων. Δρα ως αντισκορβουτικό, στυπτικό, διουρητικό, αντιπυρετικό, στομαχικό. Οι κάλυκες του φυτού είναι αρωματικοί, στυπτικοί και δροσεροί. Έχουν διουρητική δράση, βοηθούν σε πυρετούς και δρουν εναντίον της χολέρας. Είναι επίσης αντισκορβουτικοί. Τα φύλλα είναι αντισκορβουτικά, μαλακτικά, διουρητικά, δροσερά, καταπραϋντικά. Επειδή είναι γλοιώδη, χρησιμοποιούνται ως μαλακτικά για κατευναστική θεραπεία του βήχα. Εξωτερικά βοηθούν σε κατάπλασμα σε σπυριά και αποστήματα. Τα άνθη έχουν δράση διουρητική και αντιχολερική. Μειώνουν την πίεση του αίματος και δυναμώνουν την περισταλτικότητα του εντέρου. Οι σπόροι είναι διουρητικοί, καθαρτικοί, και τονωτικοί. Χρησιμοποιούνται στη θεραπεία της ατονίας. Η ρίζα είναι απεριτίφ και τονωτική. Μελέτη του 2009 αναφέρει πως ο ιβίσκος μειώνει την συστολική πίεση σε όσους υποφέρουν από διαβήτη τύπου 2.
Παρασκευή και δοσολογία:
Παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε σε ένα κουταλάκι του τσαγιού ξηρό βότανο ένα φλιτζάνι βραστό νερό, το σκεπάζουμε για 10 λεπτά, σουρώνουμε και πίνουμε τρεις φορές την ημέρα.
Προφυλάξεις:
Δεν έχουν αναφερθεί παρενέργειες από τη χρήση του βοτάνου, κατά συνέπεια κρατούμε τον απαραίτητο κανόνα της σωστής δοσολογίας.
Υ.Σ.
Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
