Διαβάζουμε «καφενείο του Άρη Βελουχιώτη στη Γαύδο, πού φτάσαμε, τι κατάντια, τι ντροπή». Αλήθεια, τι έχετε με το καφενείο, ξέρω ότι ήταν και είναι ένας τόπος συνάντησης όλων.
Τα καφενεία έγιναν κόκκινα, μπλε, πράσινα, χώροι πολιτικής αντιπαράθεσης, κοινωνικών εργασιών, πολιτιστικών εκδηλώσεων. Τα μπουλούκια εκεί έπαιζαν την Γκόλφω και το θέατρο είχε τον χώρο του σε όλη την επικράτεια. Πού είσαι Χρέλια να τους δεις με το βιβλίο σου για τα μπουλούκια.
Το καφενείο διάλεξε και ο Αγγελόπουλος στον Θίασο, το μπουλούκι δηλαδή, να δέσει τη Γκόλφω με τον μύθο των Ατρειδών για να μιλήσει με εικόνες για τη νεότερη ιστορία του τόπου.
Βλέπω ένα υποδόριο συντηρητισμό να δηλητηριάζει τη σκέψη επικαλούμενοι το όνομα του Άρη. Θα θυμίσω αυτούς τους στίχους για τον χαμό του Άρη, «Σήκω βρε Άρη να μας δεις, ξύπνα βρε καπετάνιε και πάρε πάλι τα άρματα».
Δεύτερο ζήτημα η ακρωτηριασμένη μνήμη.
Η Γαύδος ως τόπος εξορίας δέχτηκε πολλούς με ανήσυχη συνείδηση. Εξορίστηκαν με δικαστικές αποφάσεις κομμουνιστές όλων των ιδεολογικών αποχρώσεων, μέλη του ΚΚΕ, αρχειομαρξιστές, αναρχικοί, ριζοσπάστες.
Το σπίτι του Άρη για μας είναι σπίτι των Εξόριστων που έγινε καφενείο. Το σπίτι του Παντελή Πουλιόπουλου (αρχειομαρξιστής) στα Γαλανά Γαύδου έγινε μαντρί, ουσιαστικά ένα ερείπιο που κατοικούν αίγες. Έμεινε μόνο η ελιά να το σκεπάζει ελαφρώς και οι άνεμοι που αποτύπωσαν την ορμή τους στο γερμένο κορμό αφήνοντας τη μορφή τους πάνω της.
Το κομμένο κεφάλι του Άρη, η μιζέρια ή ούτε νερό στο σκυλί που από κει κρατιέται μια χώρα όπως έχει τραγουδηθεί, το απεικονίζει στους φανοστάτες των Τρικάλων ο Αγγελόπουλος. Όμως ο αρχειομαρξιστής Παντελής Πουλιόπουλος κρατούμενος στην κατοχή στη Θήβα εκτελείται από ένα ιταλό φασίστα. Η εκτέλεση του Πουλιόπουλου έχει ξεχαστεί, έπρεπε να διδάσκεται παντού για να δείχνει τη δύναμη του ανθρώπινου λόγου. Απευθυνόμενος στα ιταλικά στο εκτελεστικό απόσπασμα με τις κάννες προτεταμένες, έτοιμες για το πυρ, ότι ο πόλεμος είναι μια κρεατομηχανή για όλους, το εκτελεστικό απόσπασμα μαγεμένο από το λόγο του, κατεβάζει τα όπλα και ο επικεφαλής κοκκορόφτερος φασίστας τον εκτελεί με το πιστόλι του.
Αναφέρω όλα αυτά για τη μνήμη και την ιστορία και όχι για τους ιδιοκτήτες της ιστορίας που το ’89 καίνε τους φακέλους της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας πραγματώνοντας έτσι ένα πολιτιστικό ολοκαύτωμα για να βγουν όλοι λευκές περιστέρες.
Για το σπίτι των εξόριστων γυναικών στη Γαύδο, ούτε κουβέντα. Εκεί ήταν αριστερές, κομμουνίστριες, πόρνες, όλες για διαπαιδαγώγηση. Βέβαια τη μία κατηγορία των γυναικών ούτε η αριστερά την υπερασπίστηκε ποτέ.
Αίγα λόγια για το κτήριο που παραμένει όρθιο από το 1933 παρά τις αντίξοες συνθήκες, τις πολιτικές θύελλες, τους βοριάδες και τις σοροκάδες. Το 1933 η ομάδα των κρατουμένων στο Σαρακήνικο ζούσε σε καλύβες και σπηλιές και για να βελτιώσει τις δύσκολες συνθήκες αποφάσισε να κτίσει αυτό το κτήριο. Φαντάζεστε! Φυλακισμένοι, εξόριστοι να χτίζουν τις φυλακές τους, έπρεπε όμως να επιβιώσουν. Δύο εκπρόσωποι των κρατουμένων, ένας δικηγόρος ο Αντρέας Τζήμας και ο Αθανάσιος Κλάρας συντάσσουν το συμφωνητικό ενοικίασης του χώρου για δέκα χρόνια και το κτήριο που έκτισαν να επιστραφεί σ’ αυτούς. Ο Τζήμας έλεγε «παιδιά σε δέκα χρόνια θα είμαστε Ελεύθεροι», δεν έπεσε και πολύ έξω. Το συμφωνητικό αυτό υφίσταται.
Μετά τους εξόριστους το κτήριο κατοικήθηκε από τους ιδιοκτήτες (οικογένεια Καρυδάκη) και συνέχισε να ζει και να συντηρείται σε αντίθεση με τα άλλα κτήρια των γυναικών και των αρχειομαρξιστών εξόριστων, που εγκαταλείφθηκαν και γκρεμίστηκαν. Η συντήρηση ενός τέτοιου κτηρίου στη Γαύδο δεν είναι εύκολη υπόθεση. Κάθε χρόνο η αργιλώδης σκεπή θέλει συντήρηση λόγω του αέρα και της βροχής. Οι ιδιοκτήτες για λόγους επιβίωσης φύγανε για τα Χανιά και το κτήριο άρχισε να καταρρέει. Χρέος μας ήταν να βρεθεί τρόπος να κρατηθεί όρθιο και η μνήμη να μη γίνει ερείπια.
Τα τελευταία χρόνια που έμεινε κλειστό κόντεψε να καταρρεύσει. Με πρωτοβουλία παραθεριστών και του ιδιοκτήτη το κτήριο ξαναζωντάνεψε με τη μορφή καφενείου και χώρου πολιτισμού με μια μικρή δανειστική βιβλιοθήκη.
Διοργανώνονται ποιητικές βραδιές, μικρές συναυλίες, παρουσιάσεις βιβλίων, λευκωμάτων κι άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες που εξυπηρετούν τη συντήρηση του χώρου. Μ’ αυτό τον τρόπο λοιπόν το κτήριο παρέμεινε όρθιο με μικροπαρεμβάσεις στην πάροδο του χρόνου.
Στο καφενείον η Ελλάς, έχω ένα καφενέ, το γέρο δάσκαλο ποιος τον θυμάται, τον ανεξύπνητο ύπνο κοιμάται, τον ξενυχτάνε δύο χωριανοί, οι νέοι σκόρπισαν στα καφενεία.
Σας υποσχόμαστε λοιπόν ότι θα κάνουμε μια μουσική βραδιά αφιερωμένη στα τραγούδια του καφενείου και αν μπορέσουμε θα παίξουμε και τη Γκόλφω, όπως πάντα παίζονταν στα καφενεία αυτής της χώρας και για να κλείσουμε γλυκά “Στο Λιβυκό φυσά ο Αύγουστος με δυο φεγγάρια φως”!
Ηλίας Τριανταφυλλόπουλος
εκπαιδευτικός εγκάτοικος Γαύδου
