Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι COFFEA Arabica L. (Κοφφέα η αραβική). Κοινώς το δέντρο του καφέ. Ανήκει στην οικογένεια των Ρουβιϊδών. Υπάρχουν περίπου 60 ποικιλίες αλλά οι σημαντικές είναι δύο. Η καφέα Arabica και η καφέα Robusta.
Το 78% της παγκόσμιας παραγωγής καφέ είναι της ποικιλίας arabica η οποία ευδοκιμεί καλύτερα σε μεγάλα υψόμετρα (900 έως 2000μ), διαθέτει μία πολύ ραφιναρισμένη γεύση σε σύγκριση με τα υπόλοιπα είδη καφέ και περιέχει 1%καφείνη. Η ποικιλία robusta (εύρωστη) είναι ανθεκτικότερη στις ασθένειες του φυτού από την arabica, λόγω της σχεδόν διπλάσιας ποσότητας καφεΐνης που περιέχει (η καφεΐνη μπορεί να παραλύσει και σκοτώσει ορισμένα από τα έντομα που απειλούν το καφεόδεντρο). Είναι ένα “εύρωστο” είδος με υψηλή παραγωγή ανά φυτό. Ευδοκιμεί σε χαμηλότερα υψόμετρα (200 – 600μ.) και διαθέτει μία πιο δριμεία, σκληρή γεύση. Η ποικιλία robusta, αποτελεί το υπόλοιπο 22% της παγκόσμιας παραγωγής.
Η Κοφφέα είναι δέντρο αειθαλές. Μοιάζει κάπως με τη δική μας δάφνη και μπορεί να φτάσει μέχρι 10 μ. Για να διευκολύνεται όμως η περιποίηση του φυτού και η συγκομιδή του καρπού, με κατάλληλα κλαδέματα κρατούν το δέντρο στο ύψος των 5 μ. Η ρίζα της εισχωρεί βαθιά στο έδαφος και διακλαδίζεται πολύ. Ο κορμός της δεν είναι χοντρός και τα κλαδιά της λυγίζουν εύκολα. Τα φύλλα της είναι αντίθετα, ωοειδή ή λογχοειδή και γυαλιστερά και τα άνθη της λευκά. Φυτρώνουν στις μασχάλες των φύλλων σε ταξιανθίες, σαν τσαμπιά. Ο καρπός έχει το σχήμα και το μέγεθος κερασιού και έχει μέσα δύο σπέρματα (σπόρους). Αυτοί οι σπόροι από τη μεριά που ακουμπούν ο ένας στον άλλο έχουν επιφάνεια ίσια, με μία σχισμή στη μέση. Από την άλλη μεριά, την έξω, η επιφάνειά τους είναι κυρτή.
Ιστορικά στοιχεία
Η ιστορία του καφέ ξεκίνησε στην Αιθιοπία, όπου η Καφέα η αραβική μεγάλωνε ελεύθερα ως θάμνος. Αρχικά ο καρπός χρησιμοποιούταν αυτούσιος από τους τοπικούς πληθυσμούς, που είτε τον μασούσαν είτε τον άλεθαν σε μικρούς σβόλους.
Πατρίδα λοιπόν της Κοφέας της Αραβικής ήταν η Αβησσυνία (όπως λεγόταν παλιά η Αιθιοπία) και όχι η Αραβία στην οποία εισήχθη στα τέλη του 15ου αιώνα. Από την Αφρική ο καφές πέρασε στην Υεμένη, όπου τον έφεραν σκλάβοι από το σημερινό Σουδάν. Η πρώτη αναφορά από τους Μουσουλμάνους γίνεται περίπου στο 900 μ.Χ. στα γραπτά του Πέρση γιατρού Ραζί και υπολογίζεται ότι η παρασκευή του καφέ όπως τη γνωρίζουμε σήμερα (με καβούρδισμα των σπόρων δηλαδή και βράσιμό τους) άρχισε γύρω στο 14ο αιώνα. Η πρώτη λεπτομερής αναφορά που έχουμε για την προέλευση και τη χρήση του καφέ είναι μια εργασία του Αμπντ Αλ Καντίρ Αλ-Τζαζίρι από τα 1587, όπου αναφέρεται ότι ο πρώτος που καθιέρωσε τη χρήση του καφέ ήταν ο μουφτής του Άντεν τον 14ο αιώνα. Το πρώτο καφενείο ιδρύθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1559. Στη συνέχεια τον 17ο αιώνα ιδρύθηκαν στην Ενετία το 1615, στο Λονδίνο το 1652, στο Παρίσι το 1657 και στη Νυρεμβέργη το 1696. Η δημοτικότητα του καφέ αυξήθηκε ραγδαία στην Ευρώπη. Χαρακτηριστικό είναι ότι στην Αγγλία υπήρχαν 3000 καφεποτεία το 1675.
Στη λαϊκή ιατρική θεωρούσαν ότι ο καφές λειτουργεί ως παυσίπονο. Στην Ευρώπη έφτασε ως φάρμακο και όχι ως ρόφημα. Οι πωλητές του τον θεωρούσα ένα είδος πανάκειας. Η ιδιότητα που είχε ο καφές να διεγείρει το πνεύμα διαδόθηκε πολύ γρήγορα. Πολλοί ποιητές, ανάμεσά τους και ο Βολταίρος, αποκαλούσαν τον καφέ «ζοφερό, υπερβολικά εγκεφαλικό ρόφημα». Επίσης για αρκετά χρόνια χρησιμοποιούσαν τον καφέ για τη θεραπεία στο αλλεργικό βρογχικό άσθμα.
Συστατικά – χαρακτήρας
Ο χλωρός καφές είναι ελαφρώς γλυκόπικρος τη γεύση και η οσμή του θυμίζει άχυρο. Αποκτά το ευχάριστο άρωμα λόγω της καφεόνης, η οποία είναι ένα πικρό αιθέριο έλαιο, ευχάριστης οσμής, με το καβούρδισμα.
Ο φρέσκος (άψητος) καρπός περιέχει μία πουρινική βάση, ένα ψευδοαλκαλοειδές, τριμεθυλξανθίνη (που λέγεται και καφεΐνη και έχει την ιδιότητα να διεγείρει το πνεύμα και να ανεβάζει τη διάθεση) και ένα αιθέριο έλαιο που δίνει με τη φρύξη (καβούρδισμα), το χαρακτηριστικό άρωμα του καφέ. Αυτό το έλαιο περιέχει περισσότερες από 400 χημικές ενώσεις, που έχουν αναλυθεί. Υπάρχουν επίσης διάφορα διουρητικά παράγωγα της τανίνης. Περιέχει ακόμη αζωτούχες ουσίες 0,32%, μεταλλικά άλατα κ.α.
Ο φρυγανισμένος καφές περιέχει νερό 1,5-4,5%, αζωτούχες ουσίες 10,5-17,5%, Καφεΐνη 0,8-2,8%, σάκχαρο 5,5-11%, ταννικό οξύ 6-11,5%, πεντοσάνες 3-6%, ακατέργαστες ίνες 20-30% και τέφρα 3,5-5,5%.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη
Ανθίζει και καρποφορεί σ` όλη τη διάρκεια του έτους. Τα άνθη του κρατούν μόλις μία ημέρα και την επόμενη αντικαθίστανται από νέα. Έτσι η σοδιά δε σταματά καθόλου και η συγκομιδή είναι καθημερινή, πράγμα που εξασφαλίζει κάθε χρόνο μεγάλη παραγωγή.
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιείται το κουκούτσι του καρπού. Κάθε καφεόδεντρο παράγει περίπου μισό κιλό καβουρδισμένου καφέ.
Θεραπευτικές ιδιότητες
Είναι τονωτικό του νευρικού συστήματος, που επιδρά στον εγκέφαλο. Στον ανθρώπινο εγκέφαλο η καφεΐνη προκαλεί αγγειοσυστολή, ενώ στα περιφερειακά αγγεία, διαστολή. Δεν είναι λοιπόν τυχαία η χρήση της σε φάρμακα για την καταπολέμηση της ημικρανίας.
Μέσω της καφεΐνης διεγείρει το κεντρικό νευρικό σύστημα. Σε μικρές δόσεις ο καφές είναι το μοναδικό φυσικό σκεύασμα με διεγερτικές και ταυτόχρονα ηρεμιστικές ιδιότητες. Διεγείροντας τα νευρικά κέντρα ο καφές αξιοποιεί τον εγκέφαλο για διανοητική εργασία.
Σύμφωνα με έρευνες νοτιοκορεατών έχει αντιεμετικές και αντιαλλεργικές ιδιότητες. Είναι επίσης ευεργετικός στην αλλεργική ρινίτιδα και το βρογχικό άσθμα.
Αυξάνει τον όγκο της αναπνοής και τη συχνότητα της, βελτιώνοντας τον αερισμό των πνευμόνων. Αυτό γίνεται διότι χαλαρώνει τους μυς και αυξάνει τη φυσική αντοχή. Σε μελέτες που έγιναν αποδείχθηκε βελτίωση της απόδοσης αθλητών σε ποδήλατο, άλμα σε μήκος, σφαιροβολία και τρέξιμο 100 μέτρων. Αντίθετα ο ντεκαφεινέ προκάλεσε σοβαρή μείωση της αθλητικής απόδοσης.
Επίσης είναι τονωτικό της καρδιάς, για τους υποτασικούς. Δυναμώνει ακόμη την λειτουργία των μυών όλου του σώματος, συμπεριλαμβανομένου του στομάχου και τη λειτουργία των εντέρων. Ο φρυγανισμένος καφές είναι διουρητικός. Ο πράσινος (ωμός) καφές είναι αντιπυρετικός και αντιρρευματικός.
Εξωτερικά η σκόνη του καφέ χρησιμοποιείται στα καψίματα και συγκάματα. Αν στον καφέ προστεθεί ζάχαρη τον καθιστά διεγερτικό.
Έρευνες έχουν δείξει ότι οι τανίνες που περιέχει ο καφές, ακόμα και ο μη καφεινούχος, εμποδίζουν τη βακτηριακή διαδικασία που οδηγεί στην τερηδόνα. Ο καφές όπως το τσάι και το κακάο λειτουργούν σαν στοματικό διάλυμα καθαρισμού.
Ο άνθρακας που βγαίνει από το καβούρδισμα των κόκκων του καφέ και οι ωμοί κόκκοι είναι σημαντικοί στην ιατρική. Ο φυτικός άνθρακας ή ξυλάνθρακας χρησιμοποιείται ως απορροφητικός παράγων για στομαχικές διαταραχές και σε περιπτώσεις δηλητηρίασης. Οι ωμοί σπόροι χρησιμοποιούνται στην ομοιοπαθητική για να αντιμετωπίσουν αυτά τα συμπτώματα που προκαλούνται από την υπερβολική κατανάλωση του καφέ, όπως ανησυχία, υπερκινητικότητα, αισθητήρια φόρτιση και αϋπνία.
Παρασκευή και δοσολογία
Οι σπόροι του καφέ χρησιμοποιούνται ψημένοι και αλεσμένοι. Ένα φλιτζανάκι του καφέ περιέχει σχεδόν τριπλάσια ποσότητα καφεΐνης από την αντίστοιχη ποσότητα τσαγιού. Η καλύτερη δοσολογία είναι ένας καφές το πρωί και ένας το απόγευμα. . Αυτή η ποσότητα αρκεί για να είμαστε σε εγρήγορση και συγκεντρωμένοι. Περισσότεροι από 5 καφέδες δημιουργούν πρόβλημα
Προφυλάξεις
Ο καφές επειδή περιέχει καφεΐνη δεν πρέπει να χρησιμοποιείται από τους υπερτασικούς, γιατί μπορεί να προκαλέσει σταθερή άνοδο της αρτηριακής πίεσης. Δεν πρέπει ακόμη να καταναλώνεται από νευρασθενικά άτομα και από αυτούς που πάσχουν από βλάβες του μυοκαρδίου και από ασθενείς με ουραιμία. Η κατανάλωση μεγάλων δόσεων καφές και προπαντός ο επονομαζόμενος φραπέ προκαλεί συχνά αϋπνία, γαστρικές ανησυχίες και αδυναμία. Η υπερβολική χρόνια λήψη καφέ μπορεί να δημιουργήσει εθισμό. Τα συμπτώματα της χρόνιας δηλητηρίασης είναι τρόμος, νευραλγίες, κεφαλαλγίες, αϋπνία και αναφροδισία. Στο πεπτικό προκαλεί ανορεξία, γαστραλγίες και δυσπεψία.
