Ξακουστή αχαϊκή κωμόπολη με μακραίωνο παρελθόν, τα Καλάβρυτα απαντούν πρώτη φορά (ως Βαρονία Καλαβρύτων, μια από τις βαρονίες του Πριγκιπάτου της Αχαΐας) στο «Χρονικόν του Μορέως», φημισμένη χρονογραφία του 14ου αιώνα, που αναφέρεται στην Πελοπόννησο επί Φραγκοκρατίας.
Εξάλλου, τα Καλάβρυτα διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο στον Αγώνα του 1821, καθώς σε μικρή απόσταση από την κωμόπολη βρίσκεται η ιστορική μονή της Αγίας Λαύρας, όπου κηρύχθηκε η έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό.
Όμως, το γεγονός εκείνο που άφησε ανεξίτηλα σημάδια στη ζωή των Καλαβρυτινών και χαράχτηκε στις δέλτους της ελληνικής ιστορίας είναι, πέραν πάσης αμφιβολίας, η ομαδική εκτέλεση του άρρενος πληθυσμού των Καλαβρύτων από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής στις 13 Δεκεμβρίου 1943.
Η αντιστασιακή δράση που είχε αναπτυχθεί στην περιοχή των Καλαβρύτων και της Αιγιαλείας (ανατολικής Αχαΐας) από τις αρχές του 1943 είχε αρχίσει να προκαλεί ανησυχία στις τάξεις των Γερμανών. Η μάχη Ρογών – Κερπινής στις 16-17 Οκτωβρίου 1943, κατά τη διάρκεια της οποίας οι ελληνικές αντιστασιακές δυνάμεις κατάφεραν να συντρίψουν τα γερμανικά στρατεύματα και να αιχμαλωτίσουν δεκάδες Γερμανούς, λειτούργησε ως θρυαλλίδα για την εκκαθαριστική επιχείρηση που έθεσαν σε εφαρμογή τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής στην περιοχή των Καλαβρύτων από τις 5 έως τις 15 Δεκεμβρίου 1943.
Με ορμητήριο την Τρίπολη, το Αίγιο και την Πάτρα, τα γερμανικά στρατεύματα, σπέρνοντας τον όλεθρο στις περιοχές απ’ όπου διέρχονταν, κατευθύνθηκαν προς την επαρχία Καλαβρύτων, έχοντας ως τελικό στόχο την κωμόπολη των Καλαβρύτων. Οι γερμανικές δυνάμεις εισήλθαν στα Καλάβρυτα την 9η Δεκεμβρίου. Αφού δημιούργησαν έναν ασφυκτικό κλοιό γύρω από την κωμόπολη και διαβεβαίωσαν τους κατοίκους, διά στόματος του διοικητή τους, ότι ο στόχος τους ήταν απλώς και μόνον η εξόντωση των ανταρτών, προέβησαν στην πυρπόληση σπιτιών που ανήκαν σε αντάρτες και στην αναζήτηση τυχόν γερμανών τραυματιών της μάχης Ρογών – Κερπινής. Τη 12η Δεκεμβρίου τα γερμανικά στρατεύματα που είχαν εισβάλει στα Καλάβρυτα έδωσαν την εντύπωση ότι ετοιμάζονταν να αποσυρθούν.
Ωστόσο, τα ξημερώματα της 13ης Δεκεμβρίου, ημέρα Δευτέρα, τα γερμανικά στρατεύματα διέταξαν όλους τους Καλαβρυτινούς να συγκεντρωθούν στο δημοτικό σχολείο της κωμόπολης. Τα γυναικόπαιδα κλείστηκαν στο σχολείο, ενώ οι άνδρες και τα αγόρια άνω των 14 ετών οδηγήθηκαν σε φάλαγγες στην κοντινή Ράχη του Καππή, στο νυν Τόπο της Εκτέλεσης. Από εκεί υποχρεώθηκαν να παρακολουθήσουν τη λεηλασία και την πυρπόληση των περιουσιών τους, ενόσω οι γυναίκες, οι μανάδες, τα παιδιά και τα αδέλφια τους τελούσαν υπό περιορισμό στο κτίριο του δημοτικού σχολείου.
Με μια πράσινη και, εν συνεχεία, μια κόκκινη φωτοβολίδα δόθηκε το σύνθημα της αδιανόητης εγκληματικής πράξης που επακολούθησε. Οι άνδρες και οι έφηβοι των Καλαβρύτων σωριάστηκαν νεκροί από τα πυρά των γερμανικών πολυβόλων. Η ειδεχθής πράξη των Γερμανών ολοκληρώθηκε με τη χαριστική βολή. Από τις εκατοντάδες Καλαβρυτινούς που βρέθηκαν αντιμέτωποι με τις γερμανικές κάννες, μόλις 13 διασώθηκαν, με τον τελευταίο επιζήσαντα να φεύγει από τη ζωή το 2005.
Οι γυναίκες και τα παιδιά που κατάφεραν να απεγκλωβιστούν την ύστατη στιγμή από το δημοτικό σχολείο, λίγο πριν παραδοθεί στις φλόγες, έσπευσαν προς το μέρος όπου είχαν συγκεντρωθεί οι άνδρες τους, οι πατεράδες τους, οι γιοι και οι αδελφοί τους. Το ανείπωτο δράμα των καλαβρυτινών γυναικών και μανάδων είχε μόλις αρχίσει…
Στον Τόπο της Εκτέλεσης, ιερό προσκύνημα, τόπο θυσίας και ιστορικής μνήμης, ο λευκός σταυρός και η πετρωμένη Καλαβρυτινή Μάνα θυμίζουν, διδάσκουν και σωφρονίζουν, στέλνοντας μηνύματα ειρηνικής συνύπαρξης και συναδέλφωσης των λαών.
Στο Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος εκτίθενται φωτογραφίες από την προπολεμική ζωή των Kαλαβρύτων, φωτογραφικά ντοκουμέντα της πορείας προς το ολοκαύτωμα, προσωπικά αντικείμενα των εκτελεσθέντων, φωτογραφίες και αντικείμενα που σώθηκαν από την κωμόπολη μετά την πυρπόλησή της από τους Γερμανούς.
