Η ατµόσφαιρα ήταν ενθουσιώδης στο ετήσιο συνέδριο ενέργειας CERAWeek που διεξήχθη στο Χιούστον του Τέξας 18-22 Μαρτίου. Σε αυτό µιλούν πολιτικοί, διευθύνοντες σύµβουλοι και ειδικοί πάνω σε ζητήµατα ενέργειας και οικονοµίας.
«Πρέπει να εγκαταλείψουµε τη φαντασίωση της σταδιακής κατάργησης του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Αντιθέτως πρέπει να επενδύουµε σε αυτά. Στον πραγµατικό κόσµο, η ενεργειακή µετάβαση [στις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας] αποτυγχάνει καταφανώς σε όλα τα µέτωπα», δήλωσε ο Αµίν Νάσερ, διευθύνων σύµβουλος της Aramco, της µεγαλύτερης πετρελαϊκής εταιρείας στον κόσµο, κάτω από ενθουσιώδες χειροκρότηµα. Ο διευθύνων σύµβουλος της Petrobras της Βραζιλίας, στο ίδιο µήκος κύµατος είπε: «Αν βιαστούµε [να καταργήσουµε τους υδρογονάνθρακες] και τα πράγµατα δεν πάνε καλά, θα αντιµετωπίσουµε µια αξέχαστη κρίση».
Όταν οι κυβερνήσεις αντικαθίστανται από τεχνοκράτες και µάνατζερ και οι πρωθυπουργοί ενεργούν ως διευθύνοντες σύµβουλοι στην υπηρεσία αυτής της αγοράς, τότε πρέπει να αναρωτηθούµε για το µέλλον της δηµοκρατίας και της κοινωνίας των ανθρώπων…
Υπάρχουν όµως κρίσεις που έχουν προκαλέσει τα προϊόντα των πετρελαϊκών εταιρειών και οι περισσότεροι αδυνατούµε να ξεχάσουµε : του καµένου Έβρου, της βυθισµένης στη λάσπη Θεσσαλίας, των καµένων δασών του Καναδά και της Σιβηρίας, των πολιτών που αδυνατούν να πληρώσουν τον λογαριασµό του ηλεκτρικού επειδή οι εταιρείες ενέργειας αποκοµίζουν ελεύθερα αισχρά κέρδη. Σύµφωνα µε το Ελληνικό ∆ίκτυο για την καταπολέµηση της Φτώχειας, το 2022 το 30% των Ελλήνων αντιµετώπισαν τον κίνδυνο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισµού. Οι βασικοί λόγοι ήταν και παραµένουν οι υψηλές τιµές ενέργειας, τροφίµων και ενοικίων.
Όσο για τη βραδύτητα της ενεργειακής µετάβασης, ο Jeff Ordower, διευθυντής της οργάνωσης 350.org, δήλωσε εύγλωττα: «[Οι εκπρόσωποι των πετρελαϊκών εταιρειών] εργάζονται νυχθηµερόν για να τορπιλίζουν τη µετάβαση στις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας και έχουν το θράσος να ασκούν κριτική για τη βραδύτητα της µετάβασης».
Η συνήθης πολιτική αντίδραση στα οικονοµικά και ενεργειακά προβλήµατα συνίσταται από περισσότερες ιδιωτικοποιήσεις, σχεδόν µηδενική φορολόγηση των υπερκερδών των µεγάλων εταιρειών, άρση περιβαλλοντικών περιορισµών και καταστολή των διαµαρτυρόµενων πολιτών στο όνοµα του νόµου και της τάξης. Ο περιβαλλοντικός ακτιβισµός έχει κατηγοριοποιηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ως «εξτρεµισµός», ενώ σύµφωνα µε τον Guardian, κάποιοι πολιτικοί στην Ευρώπη τον χαρακτηρίζουν «τροµοκρατική απειλή». Η κλιµατική κρίση που προκαλούν οι πολιτικές τους και οι πετρελαϊκές εταιρείες δεν είναι. Οι αντιδράσεις της αστυνοµίας σε όλη την ΕΕ σε ειρηνικές διαδηλώσεις για το περιβάλλον είναι συχνά ακραίες και βίαιες.
Αν αυτό θυµίζει έλλειµµα δηµοκρατίας έτσι είναι πράγµατι. Να µερικά παραδείγµατα.
Ο Ρεπουµπλικάνος γερουσιαστής των ΗΠΑ, Mike Lee, δήλωσε το 2020: «Η επιδίωξή µας δεν είναι η δηµοκρατία αλλά η ελευθερία, η ειρήνη και η οικονοµική ευµάρεια. Εµείς θέλουµε την πρόοδο των ανθρώπων. Η δηµοκρατία µπορεί να τα εµποδίσει αυτά».
Λίγο νωρίτερα, ο σύµβουλος του Τραµπ, Stephen Moore είχε πει: «Ο καπιταλισµός είναι πολύ πιο σηµαντικός από τη δηµοκρατία. ∆εν πιστεύω πολύ στη δηµοκρατία». Είχε προηγηθεί ο γνωστός οικονοµολόγος και Νοµπελίστας, Milton Friedman όταν είπε το 1978: «Πιστεύω ότι υπάρχουν πειστήρια ότι η δηµοκρατική κοινωνία, µόλις σταθεροποιηθεί, καταστρέφει την ελεύθερη οικονοµία».
Ένα αυξανόµενο ρεύµα ασπάζεται την άποψη ότι η δηµοκρατία είναι εµπόδιο στις αγορές που µόνες τους και αυτόµατα επιλύουν όλα τα προβλήµατα. Οι ιδανικές κοινωνίες κατ’ αυτούς είναι αυταρχικοί φορολογικοί παράδεισοι όπως το Ντουµπάι όπου ξεπλένονται δισεκατοµµύρια και οι εισαγόµενοι εργάτες από την Αφρική και την Ασία µεταφέρονται µέσα σε λεωφορεία µε µπάρες. Ειδικά για τον Friedman η ιδανική κοινωνία ήταν ο άλλος φορολογικός παράδεισος, το Χονγκ Κονγκ.
Η εµπειρία έχει δείξει ότι οι αγορές είναι ιδιοφυείς µηχανές µεγιστοποίησης κέρδους µε πλήρη αδιαφορία για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Η εταιρεία Shell ετοιµάζεται να αποσυρθεί από τις εγκαταστάσεις της στο δέλτα του Νίγηρα, αφού έβγαζε δισεκατοµµύρια επί δεκαετίες, αφήνοντας πίσω τεράστιας κλίµακας τοξική ρύπανση. Καθώς είπε ο Βρετανός βουλευτής Λούις πρόσφατα, «Η Shell είναι υπεύθυνη για κάποιες από τις πλέον κτηνώδεις, βίαιες και καταπιεστικές πράξεις κατά των κατοίκων του δέλτα του Νίγηρα».
Παρόµοια ήταν η συµπεριφορά της Chevron στο δάσος της Αµαζονίας του Εκουαδόρ. Η εταιρεία καταδικάστηκε το 2013 να καταβάλει 9,5 δισεκατοµµύρια δολάρια αποζηµιώσεις―σταγόνες στον ωκεανό των κερδών της. Όµως το Μόνιµο ∆ιαιτητικό ∆ικαστήριο της Χάγης το 2018 αποφάνθηκε υπέρ της Chevron. Η υπόθεση έληξε αλλά επιστηµονικές µελέτες στην περιοχή της Αµαζονίας σηµειώνουν αύξηση του καρκίνου. Αναµένουµε τώρα τη συµπεριφορά της ExxonMobil και των άλλων εταιρειών όταν αρχίσουν τις εξορύξεις στην Ελλάδα.
Η εµπειρία έχει δείξει ότι η αχαλίνωτη αγορά αυξάνει τον αριθµό των δισεκατοµµυριούχων, φτωχοποιεί και καταπιέζει την πλειοψηφία, σκοτώνει ανθρώπους και τη ζωή στον πλανήτη και προωθεί το οικονοµικό έγκληµα, µεταξύ άλλων. Όταν οι κυβερνήσεις αντικαθίστανται από τεχνοκράτες και µάνατζερ και οι πρωθυπουργοί ενεργούν ως διευθύνοντες σύµβουλοι στην υπηρεσία αυτής της αγοράς, τότε πρέπει να αναρωτηθούµε για το µέλλον της δηµοκρατίας και της κοινωνίας των ανθρώπων.
*O Γιάννης Α. Φίλης είναι π. Πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης
