«Η θάλασσα τρώει τη γης,
η γης τσ’ απεθαμένους
Και τα κοράσια
τα όμορφα
τσι νέους τσι καημένους»
(Μαριέττα Μινώτου, “Τραγούδια από τη Ζάκυνθο”, Αθήναι, 1933)
ΣΤΟΙΧΕΙA ζωής και θανάτου η γη κι η θάλασσα. Είμαστε πλασμένοι, σύμφωνα με τη Βίβλο, από χώμα και νερό. Και σ’ αυτά επιστρέφουμε, όταν πεθαίνουμε. Και τα δυο στοιχεία -νερό και χώμα, μαζί με τον αέρα – είναι απαραίτητα για τη γέννηση, τη διατήρηση και διαιώνιση της ζωής.
ΘΑΛΑΣΣΑ και γη: περιζήτητα τα καλοκαίρια, μετά τον χειμωνιάτικο κάματο, με τις βροχές, τα κρύα και τα χιόνια. Με τις πρώτες ζέστες, λαχταρούμε ένα καλοκαίρι στο οποίο δυνάστης θα είναι ο ήλιος, με το δυνατό, λαμπρό και διάχυτο φώς του. Και «ερωμένη» μας η δροσερή καταγάλανη ελληνική θάλασσα. Άλλοι, για τους δικούς τους λόγους, λαχταρούν τη στεριά, με τις γεύσεις των θερινών καρπών, τους περιπάτους, τις «δροσινάδες» και την πολύχρωμη ομορφιά των κρητικών τοπίων.
ΕΞΥΜΝΟΥΜΕ τα βουνίσια καταπράσινα καλοκαίρια, έστω κι αν πιότερο έρχεται στα χείλη μας η θάλασσα: μαργιόλα και πλανεύτρα και «αισθησιακή» με τις πολυκύμαντες καμπύλες της. Το περίλαμπρο φως ενός παντοκράτορα ήλιου πάνω στις μεσογειακές θάλασσες, ή τη γη και τον ουρανό, και η έννοια της αποσύνθεσης/σύνθεσης των όντων μέσα σ΄ένα φευγαλέο γήινο καλοκαιρινό χρόνο, δίνεται με φιλοσοφική διάθεση στο σημαντικότατο ποίημα «Παραθαλάσσιο Κοιμητήρι» (Le cimetière marin, 1920) του Πωλ Βαλερύ [1871-1946]: ένα ποίημα σημείο αναφοράς για τους ποιητές της γενιάς του ’30, ιδιαίτερα το Γ. Σεφέρη (Η Στέρνα)… Κι όλες οι θάλασσες του κόσμου έχουν τιςφιλοσοφικές προεκτάσεις τους, τις μυθολογίες τους με τα ναυάγια και τις «λάμιες» ή τις «γοργόνες» τους. Κι όλες οι στεριές έχουν τα ξωτικά και τους δράκους που είναι καλά κρυμμένοι σε μυθώδη δάση, σπήλαια ή μυστηριώδεις πύργους.
ΤΟ ΥΓΡΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ, με το να είναι επταπλάσια σε όγκο από τη γή, με το να κρύβει στα σπλάχνα του παράδοξα, άγνωστα όντα, με το να μας επιφυλάσσει περισσότερους κινδύνους, κυριαρχεί σε ιστορίες, καημούς, έρωτες, ποιήματα… Κι όμως, ακόμη κι ο θυμόσοφος λαός συνιστά να είμαστε μεν φιλικοί με τη θάλασσα, αλλά καλύτερα να πατούμε σε στερεό έδαφος: «Παίναε τη θάλασσα, αλλά να περπατείς στην ξέρα!», επειδή η γης είναι σταθερή, αντίθετα από τη θάλασσα που είναι αέναα κινούμενη και άπιστη.
… ΠΑΕΙ ΚΑΙΡΟΣ που άκουσα ένα όμορφο σχετικό δημοτικό τραγούδι, σε κρητική εκτέλεση από τον ανυπέρβλητο Ρεθυμνιώτη λυράρη- τον αείμνηστο Κ. Μουντάκη. Θαύμασα τη σοφία των στίχων γιατί, όχι μόνον ο άνθρωπος, αλλά και τα πετεινά του ουρανού φοβούνται την sempre mutabile, την πάντα αεικίνητη θάλασσα που, κοντά στις ηδονές της, προσφέρει πιο συχνά το θάνατο:
«Ένα πουλί θαλασσινό/ρωτά πουλί βουνίσιο
πες μου που ΄ν΄ τα λημέρια σου/γιατί δε χαμηλώνεις στις όμορφες ακρογιαλιές
Μ’ αρέσει στα ψηλά βουνά/στης ερημιάς τα μέρη
να χτίζω σίγουρη φωλιά/με το δικό μου ταίρι».
ΥΠΑΡΧΕΙ φυσικά και το απλό το κλασικό καλοκαίρι. Αυτό που εξύμνησε ο ελληνολάτρης Ζακ Λακαριέρ (1925-2005) στο πιο σημαντικό έργο του «Το Ελληνικό Καλοκαίρι» (L’ Ete Grec, 1976). Υπάρχει κι εκείνο, το απόμακρο από τις πολύβουες «τουριστικές» πόλεις, το ταπεινό μακεδονικό θέρος που περιγράφει με «χυμώδη» τρόπο ο Μανόλης Ανδρόνικος, στη θαυμάσια επιφυλλίδα του, με τίτλο «Ελληνικό Καλοκαίρι» (μικρό απόσπασμα) (2):
«…Θα προσπαθήσω να μιλήσω για κάτι πολύ πιο απλό και οικείο: για κάτι που δεν εχει καμια θέση σε κανενα μέσο μαζικης ενημέρωσης και σε καμιά συζήτηση των επισήμων και των ανεπισήμων Ελλήνων. Για το ελληνικό καλοκαίρι, το συνηθισμένο το «προαιώνιο» που θα ‘λεγε και ο Άγγελος Σικελιανός, όπως μπορεί να το χαρεί ο κάθε άνθρωπος έξω από τις παραμορμητικές πόλεις και λίγο μακρύτερα από τις τουριστικές συναγελάσεις. Σ’ ένα μεσόγειο χωριό ή σε μιαν απόμερη ακρογιαλιά.
Σκέφτομαι την ευτυχία που χαίρομαι κάθε καλοκαίρι σ’ ένα τέτοιο χωριό και, για ένα μικρότερο διάστημα, δίπλα στη θάλασσα…»
ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ, λοιπόν, γεμάτο από θάλασσα, στεριά και ποίηση. Από μαΐστρο και μελτεμάκια, από ταξίδια δίχως προορισμό «ανάμεσα ουρανό και θάλασσα, παρελθόν και μέλλον», στο ενδιάμεσο της πραγματικότητας και του ονείρου (3):
«Όλα τα πεύκα της αγναντεύουν το πέλαγος,
μάλιστα με το μαΐστρο και το μελτεμάκι σφυρίζουν
«θάλαττα, θάλαττα»!
Θέλουν να ταξιδέψουνε και η Τέρα δεν τ’ αφήνει.
Στους θαλάσσιους δρόμους από και προς
το μαγνητικό της πεδίο και σε μέγα βάθος
έχουν εντοπιστεί αρχαϊκά βουλιαγμένα καράβια
σα σκελετοί προκατακλυσμιαίων ζώων
μεγαλόσωμων και λυγερών, τύπου αντιλόπης.
Αλλά γιατί να παίρνουν τον κατήφορο για τ’ ακροθαλάσσι, αφού η Terra Mirabilis με όρτσα τον άνεμο
και όλα τα αειθαλή της αναπεπταμένα ταξιδεύει
όλο ταξιδεύει
ανάμεσα ουρανό και θάλασσα, παρελθόν και μέλλον» (3)
ΠΙΟ φιλοσοφημένο, ίσως λίγο μελαγχολικό και κόντρα στις χαρές του καλοκαιριού, είναι το «περιληπτικό» ποίημα «Συλλογιούνται πάλι τ’ αστέρια», του Κώστα Νέλλα. Μια ελεγεία για ένα καλοκαίρι βροχερό γεμάτο μουσικότητα και θάνατο:
«Συλλογιούνται πάλι τ’ αστέρια
τα κατάρτια των πλοίων
τα λιόδεντρα.
Στενάζουν πάλι τα σύννεφα
οι βρόχινες σταγόνες
τα έλατα.
Οι άνθρωποι περπατούν αμίλητοι στους νυχτοποτισμένους δρόμους.
Κι έβλεπα στα σφιγμένα του χέρια όλα τα πλοία
όλα τα ταξίδια
όλα τα πουλιά.
Κι έβλεπα στα σφιγμένα του χέρια όλα τα δύσβατα χρόνια
όλους τους παλιούς έρωτες
όλα τ’ αστέρια.
Κι έβλεπα στα νεκρά του χέρια όλες τις τελευταίες στιγμές μάχης με το Θάνατο.» (4)
ΧΑΡΟΥΜΕΝΟ, καλό και «μεστό» κρητικό καλοκαίρι!
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Κ. Μουντάκης (1926-1991). Ρεθυμνιώτης, από τους πιο αντιπροσωπευτκούς λυράρηδες της Κρήτης [Το τραγούδι εδώ: ]
-(2) Mανόλης Ανδρόνικος, «Ελληνικό καλοκαίρι» (επιφυλλίδα στην εφημερίδα «Το Βήμα», 15-7-83), εμπεριέχεται στο βιβλίο «Ελληνική Κιβωτός», σελ. 47, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα, 1994
-(3)Αριστείδης Βουγιούκας: «Πλησίστιο», Ποίημα βραβευμένο με Α΄Βραβείο στον 1ο Διαγωνισμό Πανελλήνιο Ποιητικό Διαγωνισμό «Κούρος Ευρωπού» (1995-1996), που οργάνωσε η «Μακεδονική Καλλιτεχνική Εταιρία «ΤΕΧΝΗ»-Κιλκίς»
-(4)Κώστας Νέλλας (1975-)(Γ’ βραβείο Πανελλήνιου Ποιητικού Διαγωνισμού «Κούρος Ευρωπού», 2007-2008, της παραπάνω Εταιρίας (σημ.3).
