ΤΟ ελληνικό καλοκαίρι, η Ελλάδα που τόσο εξύμνησε ο Ζακ Λακαριέρ (1) στο λογοτεχνικό έργο του, δεν είναι παρά ένα διαρκές ερωτικό ποίημα φωτός, αρμονικών ήχων, ξενικών ακουσμάτων, ανικανοποίητων αισθήσεων, ανεκπλήρωτων ονείρων, πολιτικών αντιφάσεων. Αφέντης και δυνάστης ο ανηλεής ήλιος∙ που φορές, με τους καύσωνές του σε αποτρέπει από του να το χαρείς!
ΣΗΜΕΡΑ που γίνονται πιο σκληρές οι μνημονιακές ζωές μας, ευτυχώς υπάρχουν θερινές καταφυγές: η πλανεύτρα θάλασσα και το δροσερό χωριό… Όσο για το κρητικό καλοκαίρι, έ, αυτό είναι μοναδικό σε ευγχρωμία και προκλήσεις. Εντάξει, το κατακαλόκαιρο, όπως καληώρα, οι υψηλές θερμοκρασίες είναι ανυπόφορες, το κυκλοφοριακό και τα σκουπίδια καταντούν τις πόλεις αβάσταχτες, ενώ και οι υπερβολικά «περίεργοι» τρόποι διασκέδασης ορισμένων νεαρών τουριστών σοκάρουν! Όμως, η επιθυμία για χαλάρωση μάς πάει παραπέρα: ίαμα στο σώμα το αλάτι της θάλασσας, γεύση δροσιάς το αυγουστιάτικο μελτέμι, χυμώδεις οι ποικίλοι καρποί της υπαίθρου, αιφνίδιοι έρωτες, απρόσμενοι μουσαφίρηδες, συναπαντήματα. Όλα στην Κρήτη σου δίνονται απλόχωρα. Κι όλα είναι πνιγμένα σε μια γενναιόδωρη φιλοξενία.
ΠΑΝΩ απ΄ όλα, το κρητικό καλοκαίρι είναι ο γλυκασμός που αναδίδει ο Δεκαπενταύγουστος σαν βρεθείς στα ορεινά εκκλησάκια, με τα λαϊκά πανηγύρια και τα εδέσματα της μέρας. Στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα μια αγιοσύνη δεσπόζει: η Παναγία. Οι ψαλμοί, οι αφιερωμένοι στην Κοίμησή της, διαποτίζουν ευφρόσυνα ανθρώπους, ουράνια και φύση. Όλα μας προσκαλούν να αποβάλουμε κάποια ιδεοληπτικά κατάλοιπα του ορθολογισμού μας και να δούμε το «αόρατο» μόνο με τα μάτια της ψυχής. Κι αυτό είναι το θαύμα: πλησιάζεις στο ιερό τέμπλο, προσκυνάς την εικόνα Της, προσεύχεσαι για τα μύρια καλά που ο Θεός κι αυτός ο ευλογημένος τόπος, η Ελλάδα, η Κρήτη, σου προσφέρουν. Λησμονείς για λίγο τη μίζερη πολιτική, ευγνωμονείς γι αυτα που έχεις -την υγεία σου.
ΕΔΩ που τα λέμε, όλα στη χώρα μας το καλοκαίρι είναι πίνακες με ανοιχτούς ορίζοντες. Αλλού βλέπεις στεριά και βράχο να αντιμάχονται αέναα τη θάλασσα∙ αλλού τη θάλασσα να ορμά να καταπιει τους ορίζοντες, κι αλλού τις βουνοκορφές να χαράζουν τα όριά σου. Κι εσύ, ο άνθρωπος, ένα τίποτε! Ναι, εδώ στην Κρήτη, όλα ομοικαταληκτούν με τη λέξη παράδεισος. Και όποιος την επισκέπτεται, φεύγει με αναμνήσεις που σκλαβώνουν το μυαλό. Όπως το θέλει κι η μαντινάδα:
Γιατ’ είν’ πολλές οι χάρες μου που θάχης να θυμάσαι,
που σκλάβο τους θα σε κρατούν ώστε να ζής και νάσαι.
ΚI ΕΤΣΙ είναι. Ζεις! Μικρό το νησί -μα ολόκληρος πλανήτης. Ακούς ατέλειωτες ιστορίες γερόντων και θαυμάζεις μνημεία πολλών αιώνων. Γλυκύτατη, κι ας ακούγεται λίγο τραχειά, η λαλιά των Κρητικών. Έπειτα, τί τα θες; Με δυο σταγόνες ιστορία, λίγο λάδι σ΄ένα «ντάκο» και τρει γουλιές τσικουδιά έχεις κιόλας παραδομένη την ψυχή του Κρητικού.
Η ΚΡΗΤΗ έχει «αργαλειό» της τη θάλασσα, κατά πώς την υμνεί ο Καστρινός στην «Οδύσσειά» του: υφάντρα που υφαίνει καημούς και χαρές της πολυκύμαντης ζωής των ανθρώπων της:
«Όλη ΄ναι η θάλασσα αργαλειός
κι η Κρήτη κάθεται κι υφαίνει
χαρά στα μάτια, αδέρφια, π΄αξιωθούν
στο πέλαγος να τη δούνε.
Αν είσα μαραζάρης ξεπετάς,
αν είσαι οκνός θεριεύεις
Κι αν πέσουν συμφορές απάνω σου
ξεφεγγαρίζει ο νους σου»
ΕΤΣΙ είναι: «ξεφεγγαρίζει» ο νους σου αντικρίζοντας το εκτυφλωτικό φως του κρητικού καιρού. Εδώ δεν τερματίζουν, άραγε, τα πιο όμορφα ταξίδια μας; Βέβαια, η περιπέτεια του ανθρώπου στη γη και η λαχτάρα για αλλαγή της μοίρας του, δε σταματά ποτέ και πουθενά, αφού η ζωή δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένας «τροχός» που άλλοτε σε πετά ψηλά κι άλλοτε σε τσακίζει. Μα, ό,τι και να μας συμβαίνει στη ζωή, η θάλασσα με τις πλανεύτρες όψεις της ελκύει. Έστω κι αν άλλοτε είναι «ξέφρενη» κι άλλοτε «μετανοούσα» λάμια! Όπως τη θέλει κι ο Γιώργης Μανουσάκης:
«Το χειμώνα ορμά στα ουρανοθέμελα
καβάλα σ΄άσπρα άλογα που αφρίζουν
χορεύει ξέφρενη γύρω απ΄τα ξερονήσια
πηδώντας πιάνεται απ΄τα σύννεφα
κι είν’ η φωνή της άγριο πολεμικό τραγούδι.
Το καλοκαίρι έρχεται κοντά μας
σιγαλή κι ήμερη
διάφανη σαν τ΄αθάμπωτο γυαλί.
Κάνει στρωτές μετάνοιες πάνω στα χαλίκια
Και μας φιλεί τα πόδια ταπεινά.
«Έλα», μου λέει, «να σου δείξω τα παιδιά μου
Εκείνα που αγαπώ και κανακίζω στην αγκάλη μου».
Και μου δείχνει τους άπατους βυθούς τους σκοτεινούς
Όπου λικνίζονται τα οστά των πνιγμένων» (2)
Η ΑΥΓΟΥΣΤΙΑΤΙΚΗ θάλασσα, η πιο μαγευτική του χρόνου, αναδύει απ΄ τα σπάχνα της τα πιο μυθικά φεγγάρια! Που λούζονται στην επιφάνειά της παίρνοντας μύριες γυναίκειες μορφές, ελύτειας έμπνευσης και στοχασμού:
«Σε μια παλάμη θάλασσας γεύτηκες τα πικρά χαλίκια
Δύο η ώρα το πρωί περιδιαβάζοντας τον έρημο Αύγουστο
Είδες το φως του φεγγαριού να περπατεί μαζί σου
Βήμα Χαμένο. Ή αν δεν ήτανε η καρδιά στη θέση της
Ήταν η θύμηση της γης με την ωραία γυναίκα
Η ευχή που λαχτάρησε μέσ’ απ’ τους κόρφους του βασιλικού
Να τη φυσήξει ο άνεμος της Παναγίας!(…)» (3)
ΣΤΗ γωνιά ετούτη της Μεσογείου, την Κρήτη -τα Χανιά- διστάζεις ποια γοητεία να διαλέξεις: παλιό λιμάνι με τα βενετσιάνικα μνημεία; Φαράγγι της Σαμαριάς; Θέρισσο; Σέλινο, Αποκόρωνα, Κίσσαμο; Ή μήπως τις πολύμορφες θάλασσες της Νέας Χώρας και των Αγίων Αποστόλων; Να πας στο Κολυμπάρι, τα Φαλάσαρνα, τη Χρυσοσκαλίτισσα, το Ελαφονήσι, τη Σούγια, τα Σφακιά ή να ξενυχτίσεις στο Φραγκοκάστελλο και την Παλιόχωρα;
… ΑΛΛΑ, ποια ποίηση, ποια περιγραφή είναι σε θέση να αιχμαλωτίσει και να «απο-τυπώσει» στο μυαλό το ελληνικό καλοκαίρι; Μόνο ο σιωπηλός στοχασμός σου μπορεί να «πει» τα πάντα μπροστά στο θαύμα (4).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
-(1) Jacques Lacarrière (1925-2005), “L’ Eté grec”- Une grèce quotidienne de 4000 ans, έκδ. Terre Humaine, Plon, 1975, 1993. [Και στα ελληνικά με τον τίτλο «Το Ελληνικό Καλοκαίρι», με αλλεπάλληλες εκδόσεις, από την Ιωάννα Χατζηνικολή και τις εκδόσεις της, 1975]
-(2) Γ. Μανουσάκης (1933-2008), «Τα Ποιήματα» (1967-2007), τ. Β’, Ανέκδοτα-Αθησαύριστα, εκδ. Γαβριηλίδης, σελ. 31, 2013. Σε φιλολογική επιμέλεια και Επιλεγόμενα Αγγελικής Καραθανάση-Μανουσάκη.
-(3) Οδ. Ελύτης, «Προσανατολισμοί» (Άνεμος της Παναγιάς), σελ. 109, εκδ. Γαλαξία, Αθήνα, 1971
-(4) Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ (1861–1941) [Η κάθε του Θεού αυγή]:
«… Ποια γλώσσα είναι η δική σου θάλασσα;
Η γλώσσα της αιώνιας απορίας
Ποια γλώσσα είναι η δική σου απάντηση Ουρανέ;
Η γλώσσα της αιώνιας σιωπής…».
