(Β΄ μέρος)
ΣΤΕΛΙΟΥ ΡΑΜΦΟΥ
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ
ΝΟΜΙΚΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
Δίδαξε στη Βένσεν 1969-1974 στην Αθήνα δίδαξε στο Ίδρυμα Γουλανδρή και τώρα διδάσκει στο ίδρυμα Βασίλη και Μαρίνας ΘΕΟΧΑΡΑΚΗ
Εκδόσεις Μούσες ΑΡΜΟΣ 2017
Μια σημαντική πνευματική προσφορά του Σύγχρονου Σοφιωλογιότατου Έλληνα ΣΤΕΛΙΟΥ ΡΑΜΦΟΥ, που μας αναλύσει και σχολιάζει τα πολιτικά του Αριστοτέλους κείμενα ιδιαίτερης σημασίας για την διαχρονία του ελληνικού πολιτικού, κοινωνικού, φιλοσοφικού και πνευματικού Γίγνεσθαι, ένα πολύτιμο έργο για την ελληνική συνέχεια και ασυνέχεια ως το Σημερινό τάραχο των σκοτεινών καιρών.
ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΑΤΑΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΕΩΣ
(Β΄ κείμενο)
Ο σημαντικός έλληνας διανοούμενος φιλόσοφος και βαθιά ανθρώπινος συγγραφέας ΣΤΕΛΙΟΣ ΡΑΜΦΟΣ γυρνώντας το 1974 – μετά την μεταπολίτευση στην Ελλάδα- επικέντρωσε την εργασία του στην ερμηνευτική του ελληνισμού.
Με ιδιαίτερη έμφαση στην κατανόηση των πνευματικών χαρακτηριστικών που κληροδότησε το βυζάντιο στην Νεώτερη Ελλάδα, η άγνοια των οποίων εμποδίζει την αυτοσυνειδησία μας. Ο Στέλιος Ράμφος ερευνά κυρίως τις συνέπειες που είχε η ματαίωση της Βυζαντινής Αναγεννήσεως για την διάπλαση του νεοελληνικού ψυχισμού, ο οποίος παραμένει ελλειμματικός, αστάθμητος, έρμαιο των συγκυριών της ιστορικότητας….
Η ΕΚΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ
Όπως είπαμε στο πρώτο κείμενό μας θα αναφερθούμε αποσπασματικά στις διαλέξεις του καθηγητή Στέλιου Ράμφου που όλες αναφέρονται – ως την τελευταία – στα ΙΔΙΑ ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ του Αριστοτέλους.
Από την πρώτη διάλεξη επιλέγουμε το τελευταίο μέρος της από την (σελ. 21) που ο Σ.Ρ. γράφει: Η ιδεολογία υποτιμά υπέρ της, τα πράγματα βάσει της «λογικής» της. Μιας λογικής, η οποία ταυτίζει τα γεγονότα με αξίες και δίνει προβάδισμα στο αποτέλεσμα, κυρίως των δεδομένων της πορείας.
Είναι μια θέληση εν είδει θεωρίας του «καλού» η οποία πολεμά έως εσχάτων το κακό. Εκτός της αντικαταστάσεως από την ιστορία της η έκπτωση της πολιτικής φιλοσοφίας σε ιδεολογία οφείλεται και στη συνακόλουθη αδιαφορία των νέων γενεών, για το νόημα του κοινωνείν και το αποκλειστικό ενδιαφέρον για την αφηγηματική σκοπιμότητα των γεγονότων, χωρίς τους ανθρώπους οι οποίοι τα προκαλούν και τα υφίστανται
Όπου, με βάση τη λογική των γεγονότων το παρελθόν παύει να είναι περασμένο και να υπάρχει ως παρόν που έχει κάτι να μας διδάξει.
ΤΟ ΠΡΩΤΕΥΟΝ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΝ
Από τη δεύτερη διάλεξη παραθέτουμε το κάτωθι κείμενο (από σελ. 24-25) «Διαστέλλοντας εισηγητικά ο Αριστοτέλης την πολιτική κοινωνία από τις άλλες μορφές της κοινοτικής ζωής στη συνέχεια να περνά στην οικογένεια, την δουλεία, την περιουσία και σε κάποια στοιχεία της οικογενειακής πραγματικότητας, τουτέστι την ιεραρχία και το ήθος της οικογενειακής τάξης.
Κατά τη διαδρομή ακολουθεί την οικεία, μέθοδο (υφυγημένη μέθοδος) και προχωρεί αναλύοντας (διαιρείν) το όλον (συνθέτον), την μορφή στα στοιχειώδη μέρη της (τα ασύνθετα), εις τρόπον ώστε εντοπίζοντας τα συστατικά στοιχεία της πόλεως να τα εξετάσει ένα προς ένα επιστημονικά. Το επί μέρους είναι στερεώτερο από την γενικότητα. Πρόκειται, για μέθοδο επαγωγική, καθώς ο Αριστοτέλης θεωρεί κεκτημένο-πλατωνικό-την προτεραιότητα του όλου (πρωτεύον) σε σχέση με το μέρος (δευτερεύον) και την ταυτότητα της φύσεως (ξίφος ενός πράγματος με τον σκοπό της υπάρξεώς του .
ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΣΟΦΙΣΤΕΣ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΔΕΝ ΔΙΚΑΙΟΥΤΑΙ ΝΑ ΖΗΤΗΣΕΙ ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΛΗ ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΑΦΟΣΙΩΣΗ
Όπως άλλωστε ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει την υπεροχή της ψυχής έναντι του σώματος και του λόγου εν σχέση προς την επιθυμία, όπου, υπ’ αυτό το πρίσμα κάθε κοινωνία αποσκοπεί σε κάποιο αγαθό. Και επομένως το κράτος (πόλις), ως υπέρτατη και καθολικώτερη μορφή κοινωνίας πρέπει να αποσκοπεί στο υπέρτατο αγαθό, εφ’ όσον ο χαρακτήρας κάθε πράγματος έγκειται στον σκοπό της υπάρξεώς του (το μαχαίρι – λόγου χάριν να κόβει).
Για να είναι προφανές ότι στόχος του Σταγειρίτη είναι να υπερασπισθεί το κράτος (πόλις) απέναντι στην άποψη των Σοφιστών οι οποίοι θεωρούσαν την ύπαρξή του απλώς συμβατική, ένα νομικό κατασκεύασμα που δεν δικαιούται να απαιτεί από τα μέλη του πίστη και αφοσίωση…
Όπως συμβαίνει σήμερα (κατά τη γνώμη μας που τα μεγάλα και μικρά κράτη με τα σκοτεινά και καταναγκαστικά τους θεσμικο-νομικά κατασκευασματα και επιβάλλουν παγκόσμια και περιφερειακά την απόλυτη ανελευθερία απαιτώντας υποταγή.
Η ΔΟΥΛΕΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
Στην τρίτη του διάλεξη ο καθηγητής Στέλιος Ράμφος αναφέρεται από το τέταρτο κεφάλαιο του πρώτου βιβλίου και έως το έβδομο για α πει ότι ο Αριστοτέλης σ’ αυτά τα τρία σημαντικά κεφάλαια πραγματεύεται αναλυτικά ένα πολύ σημαντικό ζήτημα για τον αρχαίο κόσμο, την ΔΟΥΛΕΙΑ.
Γιαυτό το τόσο ευαίσθητης ανθρωπιστικής βαρύνουσας σημασίας θέμα ο Αριστοτέλης σ’ αυτά τα κεφάλαια, το πραγματεύεται με τρόπο προσωπικό και πρωτότυπο. Το τοποθετεί στα πλαίσια της οικονομίας. Τρόπου οργανώσεως και διοικήσεως ενός οίκου, και εν αναφορά προς την απόκτηση των αναγκαίων για τη ζωή από την φύση, είτε με αντάλλαγμα. Διακρίνει την φυσική και την εκ του Νόμου δουλεία λέγοντας, πρόκειται για άψυχα εργαλεία πλάϊ στα έμψυχα.
Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ…. ΠΡΟΒΛΕΨΕ ΤΙΣ ΑΥΤΟΜΑΤΕΣ ΜΗΧΑΝΕΣ
Όμως, τα έμψυχα εργαλεία είναι απαραίτητα σε μια εποχή όπου τα άψυχα εργαλεία δεν λειτουργούσαν μόνα τους.
Αν λέει (125,36) ο Αριστοτέλης κάθε εργαλείο μπορούσε να επιτελέσει το έργο μόνο του (π.χ. σαΐτες του υφαντουργού), δεν θα χρειαζόταν οι δούλοι.
Για να σχολιάσει ο διδάσκων Στέλιος Ράμφος ότι ο Αριστοτέλης συλλαμβάνει σε αντιδιαστολή προφητικά την εποχή των αυτόματων μηχανών.
Αλλά για το πρόβλημα με τους δούλους αιχμαλώτους πολέμου (σελ. 32) ο συγγραφέας λέει ότι γι’αυτούς τους Αιχμαλώτους ο Αριστοτέλης θεώρησε απεχθή αυτή τη δουλεία, πολύ περισσότερο για τους έλληνες. Αλλά όταν πρόκειται η δουλειά αυτή να αφορά τους βαρβάρους, αυτοί μπορούν να γίνουν δούλοι πολέμου επειδή είναι κατώτεροι… για να παρατηρήσει γι’ αυτό το θέμα ο Σ.Τ. ότι ο μεταφυσικός Πλάτων δεν έχει δούλους στην πολιτεία του, αλλά ο ρεαλιστής Αριστοτέλης θεωρούσε φυσικό στην καθημερινή ζωή των αρχαίων ελλήνων.
Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΠ. ΠΑΥΛΟΥ ΚΑΤΑΡΓΗΣΕ ΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ…
Προς το τέλος του τρίτου κειμένου της διαλέξεως του καθηγητή Στέλιου Ράμφου αναφέρει στη σελ. 33 ότι η νεώτερη πολιτική φιλοσοφία εκκινεί από την θεμελιώδη χριστιανική παραδοχή ότι οι άνθρωποι είναι έναντι του θεού ίσοι (Παύλος προς Γαλάτας….). Πάντες γαρ υιοί θεού εστέ ουκ ενί δούλος, ουδέ ελεύθερος, ουκ ενί αρσεν και θήλυ πάντες γαρ υμείς εις έστε εν Χριστώ Ιησού.
Με αφετηρία την πεποίθηση αυτή, οι νεώτεροι πολιτικοί φιλόσοφοι υιοθέτησαν την αρχή της φυσικής ισότητας ως εκκοσμηκευμένη εκδοχή της.
Ο φιλόσοφος Χόμπς επικρίνει τον Αριστοτέλη και διατυπώνει στον Λεβιάθαν μια θεωρία του κοινωνικού Συμβολαίου βασιζόμενος στην παραδοχή, ότι καθένας πρέπει να θεωρεί τους αλλους εκ φύσεως ίσους προς τον εαυτόν του.
Η ανισότης, γράφει, υφίσταται νόμω και απηχεί διαφορετικές πνευματικές ικανότητες των ανθρώπων, όπως υποστηρίζει στα πολιτικά του ο Αριστοτέλης.
Η ΒΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ ΤΟΝ ΔΟΥΛΟ ΚΑΙ Η ΔΕΙΛΙΑ ΤΟΝ ΔΙΑΙΩΝΙΣΕ
Ο Ρουσσώ επικρίνει με τη σειρά του τον Αριστοτέλη για τη θέση του υπέρ της φυσικής ανισότητας.
Γράφει στο κοινωνικό συμβόλαιο. Ο Αριστοτέλης έχει δίκαιο, απλώς συγχέει αίτιο και αιτιατό. Η βία δημιούργησε τον δούλο και η δειλία τον διαιώνισε.
Πάντως, ο Αριστοτέλης δεν δεχόταν τα περί μιας αρχικής φυσικής ισότητας όλων των ανθρώπων. Γα να τον χαρακτηρίσουν συντηρητικό και φυλετιστή. Για να διευκρινίσει ο συγγραφέας Στέλιος Ράμφος ο συντηρητικός χαρακτηρισμός κ.λπ. του Αριστοτέλη δεν στέκει, διότι στην πολιτική ανθρωπολογία του επηρεαζόταν από τις βιολογικές του μελέτες. Δεν υπήρχε δε γι’ αυτόν ο νεώτερος διαχωρισμός μεταξύ ανθρώπου βιολογικού όντος, πολιτικού και ανθρώπου – κοινωνικού, πνευματικού όντος που διαφοροποιεί π.χ. την ιατρική και την νομική επιστήμη.
AΡXAIA KAI NEA Η ΚΑΠηΛΙΚΗ ΣΥΝΑΛΛΑΓΗ
Στην τέταρτη διάλεξη ο Στέλιος Ράμφος αναφέρεται στις Αριστοτέλειες απόψεις για τα θέματα της οικογένειας λέγοντας ότι «κάθε πόλι αποτελείται από ελεύθερους πολίτες (άνδρες), γυναίκες, παιδιά και σκλάβους. Σ’αυτή την οικογένεια (οίκος) αντιστοιχούν η εξουσία του κυρίου προς τους δούλους (δεσποτική), του συζύγου (γαμική) και των γονέων (τεκνοποιητική).
Για να προσθέσει και μια τέταρτη σχέση την ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΙΚΗ. Αυτή συνδέεται με την διοίκηση-διαχείριση, του οίκου (οικονομία) και αφορά τον τρόπο κτήσεως (κτητική) του αγαθού (καλό ή κακό αδιάφορο) μιας οικογένειας με πρωταρχικό τρόπο κτήσεως αγαθών να είναι η ανταλλαγή η οποία επιτρέπει να κατανοήσουμε την καταγωγή του εμπορίου (καπηλική) και του χρήματος ως εμμέσου καθολικού τρόπου συναλλαγών. Όμως θα συνεχίσουμε την παρουσίαση αυτών σπουδαίων διαλέξεων που αποτελούν μια ακόμα σπουδαία προσφορά του Στέλιου Ράμφου, τόσο επίκαιρη στους κρίσιμους καιρούς μας.
