• Το μέλλον είναι ένας βολικός τόπος για να εναποθέτουμε εκεί τα όνειρά μας” [Anatole France (1844-1924). Γάλλος συγγραφέας και κριτικός]
…ΟΝΕΙΡΑ που, βέβαια, η πραγματικότητα διαλύει. Όπως, η περίφημη παγκοσμιοποίηση, με τον “παγκόσμιο πολίτη” της! Έτσι, το λεγόμενο “πλανητικό χωριό” αναβάλλεται συνεχώς εξ αιτίας των αλλεπάλληλων οικονομικών κρίσεων, της συνεχιζόμενης πανδημίας και των αιφνίδιων πολέμων. Κράτη, ομάδες κρατών και πολίτες επανέρχονται σε παλιά σχήματα εθνοεσωστρέφειας επιδιώκοντας την επιβίωσή τους ως κλειστα σύνολα και άτομα!
Η ΕΙΚΟΝΑ του φιλόδοξου “παγκόσμιου” πολίτη (global citizen, citoyen universel) σήμερα εγκλωβίζεται στο αρχικό της πλαίσιο (*). Πρίν μερικά χρόνια είχε αρχίσει μια στοιχειώδης σεμιναριακή εκπαίδευση πολιτών για το πως θα πρέπει να είναι ο παγκόσμιος πολίτης: άτομο που θα ανήκει πρώτα στην ανθρώπινη φυλή, έπειτα σε οποιοδήποτε κράτος ή και ομοσπονδία πολιτειών/κρατών (ΗΠΑ, ΕΕ) και τέλος στον εαυτό του. Σύμφωνα με τον Αυστραλό Hugh Evans (1983-), ιδρυτή του κινήματος «Global Citizen», οι πολίτες του πλανήτη απαιτούν να έχουν τα ίδια και ίσα δικαιώματα, ανεξάρτητα από τόπο, φυλή, χρώμα, θρησκεία, φύλο, παιδεία: Ουτοπικό όνειρο, αν λάβουμε υπόψη το πολιτικό, ιδεολογικό ή θρησκευτικό χάσμα στις διακρατικές σχέσεις· αλλά και το άγριο και εκδικητικό μίσος που κυριαρχεί στην εποχή μας με πρωτοφανείς σε νεκρούς και καταστροφές πολέμους (2).
ΣΙΓΟΥΡΑ μια παγκόσμια δημοκρατική “υπηκοότητα” θα άνοιγε ευρύτατους ορίζοντες σε κάθε άτομο που θα άρχιζε να σκέφτεται διαφορετικά τον κόσμο και τους “γείτονές” του. Εδώ, μια ολιγοήμερη ανταλλαγή μαθητών (echanges) στα πλαίσια ευρωπαϊκών προγραμμάτων, τους κάνει να αναθεωρούν στερεότυπα και προκαταλήψεις για λαούς που άλλοτε τους έβλεπαν με καχυποψία και φόβο. Βέβαια, εθνικές ή θρησκευτικές καταβολές βαθιά ριζωμένες, δύσκολα αποβάλλονται. Μια τέτοια εμπειρία, να ζήσεις δηλαδή για λίγο όχι σαν τουρίστας αλλά ως πολίτης ξένης χώρας, μάλιστα σύμφωνα με τον τρόπο ζωής των κατοίκων της, σε αλλάζει ως άτομο· σε φέρνει αντιμέτωπο με τον εαυτό σου και τη ζωή που κάνεις: πώς θα αντιμετώπιζες, άραγε εσύ, ανάλογα προβλήματα στον τόπο σου; Με αυτόν τον τρόπο, είναι δυνατόν να καλλιεργηθεί ένα υψηλό επίπεδο ενσυναίσθησης ανάμεσα στους νέους της ΕΕ. Πιθανόν να προκύψει αργότερα μια “ευρωπαϊκή συνείδηση”, έπειτα μια παγκόσμια προβληματική. Τέτοιες διακρατικές εμπειρίες σε βγάζουν από τον ατομισμό σου (“Τί με νοιάζει εμένα για τους άλλους; Εγώ να’ μαι καλά!” Ή, “Εγώ θα σώσω τον κόσμο;”) και σιγά σιγά το παίρνεις απόφαση πως, ναι, από σένα αρχίζει η σωτηρία και του πλανήτη και των πολιτών του.
ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ενσυναίσθησης δεν είναι εύκολο να λειτουργήσουν σε όλους τους λαούς και τα κράτη:.Οι διαφορές είναι πάμπολλες, αιώνιες και θανάσιμες (Ισραήλ-Αραβικός κόσμος, Καπιταλισμός-Κομμουνισμός). Εξάλλου, κάθε καινοτομία θεωρείται επίφοβη, εχθρική, απορριπτέα! Τα δε τεράστια κοινωνικοοικονομικά χάσματα που υπάρχουν σήμερα στον κόσμο με τη συγκέντρωση του παγκόσμιου πλούτου σε ολοένα και λιγότερα χέρια, ακυρώνουν επί του παρόντος, το όνειρο του νεαρού Αυστραλού για “Παγκόσμιο Πολίτη”. Πρόσθετος λόγος κι ο φόβος από την ενδεχόμενη άστοχη χρήση της “Τεχνητής Νοήμοσύνης” (Artificial Intelligence, AI).
ΠΟΛΛΟΙ πιστεύουν, όχι αβάσιμα, πως η AI (=Τεχνητή Νοημοσύνη) μπορεί να δημιουργήσει έναν παγκόσμιο, απόλυτο, οργουελικό ολοκληρωτισμό! Δηλαδή, μια τεχνnτή παγκόσμια κυβερνοκατάσταση στην οποία θα υπάρχει παγκόσμιος κεντρικός έλεγχος (Bing Brother) από μια κρυφή άγνωστη ελίτ που θα ορίζει και θα επιβάλλει κανόνες συμπεριφοράς και ταυτόσημες αξίες για όλους. Πώς; Καταργώντας την πολυμορφία και την αυτονομία του ατόμου ή της ομάδας, μέσω των social media: H Tεχνητή νοημοσύνη, με κατάλληλο χειρισμό των deepfakes (=βαθιά ψεύδη), σοβαρότερη εκδοχή των fakenews, θα είναι ικανή να παρουσιάζει ως “αληθοφανείς” τις απόψεις της, που θα παραπλανούν κατά το δοκούν την παγκόσμια κοινή γνώμη, με εικόνες. πρόσωπα και λόγια που δεν θα έχουν καμιά σχέση με την αλήθεια.
ΑΝΤΙΘΕΤΑ, άλλοι θεωρούν ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη (AI) θα μπορεί να δημιουργήσει μια παγκόσμια Δημοκρατική Κοινότητα, ένα παγκόσμιο status στο οποίο οι άνθρωποι θα συνεργάζονται ισότιμα και αρμονικά, σεβόμενοι τα πιστεύω των άλλων. Προστάδια του παραπάνω “ωραίου κόσμου” θα είναι η κατάλληλη Εκπαίδευση της νέας γενιάς, η διάχυση του πολιτισμού σε παγκόσμιο επίπεδο και η χρήση των οπτικοακουστικών μέσων στην αντιμετώπιση των ήδη παγκόσμιων προκλήσεων (κλιματική αλλαγή, φτώχεια, υγεία, προσφυγικό, ειρήνη κ.λπ.). Θα επιδιωχθεί επίσης, κατά τους υπέρμαχους αυτής της θέσης, η προώθηση της γνήσιας δημοκρατίας, η διαφάνεια των πάντων, η συμμετοχικότητα, η ενθάρρυνση για καινοτομία, η υποστήριξη της διαφορετικότητας, ο ανθρωπισμός.
… Η ΕΝΝΟΙΑ του παγκόσμιου πολίτη παραμένει συναρπαστική και επικίνδυνη, χωρίς να είναι πρωτότυπη. Ανάγει τις ρίζες της στην Αρχαία Ελλάδα και μετέπειτα: Ο κοσμοπολιτισμός του Σωκράτη, η “Ατλαντίδα” του Πλάτωνα, η Ουτοπία του Τόμας Μουρ, ο Απόστολος Παύλος, η Civitas Dei (=Το Κράτος του Θεού) του Ιερού Αυγουστίνου, ο μαρξισμός, το σκοτεινό “1984” του Τζορτζ Όργουελ, παραπέμπουν στο όνειρο ότι οι άνθρωποι στον πλανήτη θα μπορέσουν κάποτε να μοιράζονται μια κοινή ταυτότητα, ανεξάρτητα από εθνικότητα, θρησκεία, κουλτούρα, πολιτικές ιδέες. Βέβαια, για την ώρα η πρακτική εφαρμογή αυτής της ιδέας αποδεικνύεται ανεφάρμοστη, όμως προσπάθειες θα γίνονται πάντα. Ειδικά σήμερα που ο πλανήτης “αναστενάζει” από παγκόσμιες προκλήσεις.
ΜΠΟΡΕΙ η έννοια του παγκόσμιου πολίτη να μην επικρατήσει ποτέ· όμως, η συζήτηση θα συνεχίζεται και η ελπίδα για έναν πιο “ενωμένο” και καλύτερο κόσμο, με οποιοδήποτε κόστος, θα συνεχίζεται.(16-2-2024)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Τζορτζ Όργουελ (1903-1959): Άγγλος δημοσιογράφος, δοκιμιογράφος και συγγραφέας. Διαχρονικά τα δυο του έργα: «Η φάρμα των ζώων» (1945) μια πολιτική αλληγορία του σταλινικού καθεστώτος, και το δυστοπικό μελλοντολογικό μυθιστόρημα «1984» (1949) που ήδη βιώνουμε.
-(2) Αντιγόνη, Σοφοκλέους, στ. 332-333:
(ο χορός): “πολλὰ τὰ δεινὰ κοὐδὲν ἀνθρώπου δεινότερον πέλει·”
[= Πολλά γεννούν το δέος· το μέγα δέος ο άνθρωπος γεννά·” (μεταφρ. Κ.Χ. Μύρης]
================
* Ο αγγλικός όρος Citizen (=πολίτης) είναι μετάφραση της γαλλικής λέξης citoyen (που δημιουργήθηκε στη Γαλλική Επανάσταση). Αναφέρεται στον κάτοικο ενός κράτους: “Έλληνας πολίτης”, “Αμερικανός πολίτης” κ.λπ. Στην Αρχαιότητα την ιδιότητα του πολίτη είχε καθε άτομο που απολάμβανε τα δικαιώματα που του παραχωρούσε η πολιτεία (πόλις=κράτος). Σήμερα, πολίτης κράτους ή ομοσπονδίας κρατών είναι κάθε άτομο που έχει ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, σε αντίθεση με τους αλλοδαπούς πολίτες που δεν τα έχουν.
