Το Ολοκαύτωµα της Κανδάνου είναι ένα τερατώδες έγκληµα κατά της ανθρωπότητας, που συµπυκνώνει, ίσως περισσότερο από κάθε άλλο έγκληµα, την κτηνώδη ιδεολογία και πρακτική του ναζισµού!
Στις 3 Ιουνίου 1941, δύο µέρες µετά τη λήξη της Μάχης της Κρήτης και την πύρρειο νίκη του σ’ αυτήν, ο γερµανικός στρατός κατοχής επιστρέφει στην Κάνδανο, εξοντώνει όσους κατοίκους της βρίσκει στο πέρασµά του, καταστρέφει ολοσχερώς το χωριό και τοποθετεί µία πινακίδα, που αποτελεί µνηµείο και, ταυτόχρονα, τρανή απόδειξη της ναζιστικής θηριωδίας: «∆ιά την κτηνώδη δολοφονία Γερµανών αλεξιπτωτιστών, αλπινιστών και του µηχανικού από άνδρες, γυναίκες, παιδιά και παπάδες µαζί και διότι ετόλµησαν να αντισταθούν κατά του µεγάλου Ράιχ κατεστράφη την 3/6/41 η Κάνδανος εκ θεµελίων διά να µην επανοικοδοµηθεί πλέον ΠOTE.». Αµέσως µετά µπήκε τοποθετούν µία ακόµη πινακίδα, που έγραφε τα εξής: «Ως αντίποινον των άπω οπλισµένων πολιτών ανδρών και γυναικών εκ των όπισθεν δολοφονηθέντων Γερµανών στρατιωτών κατεστράφη η Κάνδανος.». Το 1943 η ναζιστική Γερµανία επανέρχεται µε µία νέα πινακίδα: «Εδώ υπήρχε η Κάνδανος κατεστράφη προς εξιλασµόν της δολοφονίας 25 Γερµανών Στρατιωτικών».
Οι τρεις αυτές ναζιστικές πινακίδες, η µία χειρότερη από την άλλη, αποτελούν µνηµείο της ναζιστικής βαρβαρότητας: είναι τα αδιάψευστα τεκµήρια της ενοχής της ναζιστικής Γερµανίας για το τερατώδες αυτό έγκληµα κατά της ανθρωπότητας αλλά και φωτίζουν τα κίνητρά του: σκοπός της καταστροφής της Κανδάνου ήταν η συλλογική τιµωρία του κρητικού και συνολικά του ελληνικού λαού για την υπερήφανη στάση του και ο παραδειγµατισµός των υπόλοιπων λαών σε όλη την κατεχόµενη Ευρώπη.
Η παλλαϊκή Αντίσταση στη Μάχη της Κρήτης
άλλαξε τα δεδοµένα του Πολέµου
Η αυθόρµητη λαϊκή Αντίσταση, ο πάνδηµος συναγερµός, ο παλλαϊκός ξεσηκωµός της Μάχης της Κρήτης αποτέλεσε το έναυσµα, τον καταλύτη και την εναρκτήρια πράξη της οικοδόµησης της Ευρωπαϊκής Λαϊκής Αντίστασης, της κυριότερης καινοτοµίας του Β’ Παγκόσµιου Πολέµου. Ο κρητικός λαός δεν λογάριασε ότι ήταν ουσιαστικά άοπλος, δεν πτοήθηκε από το γεγονός ότι έλειπε η 5η Μεραρχία Κρητών, ούτε φοβήθηκε τη θηριώδη γερµανική υπεροπλία. Μέσα σε χρόνο – ρεκόρ περισσότερες από 600 µικρές και µεγάλες οµάδες κατοίκων του νησιού οργανώθηκαν και έσπευσαν στα σηµεία όπου έπεφταν οι αλεξιπτωτιστές, οι ουρανίτες. Οι ανυπότακτοι Κρήτες, οι «αστράτευτοι µαχητές», αντιστάθηκαν µε ηρωισµό στον εισβολέα, προκαλώντας στις επίλεκτες γερµανικές δυνάµεις βαρύτατες απώλειες, τις µεγαλύτερες από την έναρξη του πολέµου. Και αν η 5η Μεραρχία ήταν παρούσα, η ζυγαριά ίσως είχε γύρει προς την πλευρά των αµυνόµενων Κρητικών. Η νίκη των Γερµανών ήταν πύρρειος, το πλήγµα που υπέστησαν πολύ µεγάλο.
Συγκλονιστική η λαϊκή
Αντίσταση στην επαρχία Σελίνου!
Η λαϊκή Αντίσταση στην Κάνδανο και την ευρύτερη περιοχή πήρε χαρακτήρα καθολικό. Στην Κάνδανο συγκροτήθηκε, ίσως, η πολυπληθέστερη απ’ όλες τις οµάδες µε 250 πολίτες, που πολέµησε µε ηρωισµό τους Γερµανούς στο φαράγγι της Κανδάνου προκαλώντας τους µεγάλες απώλειες. Μάλιστα οι ηρωικοί Καντανιώτες και Σελινιώτες πολέµησαν µόνοι τους, χωρίς καµία στρατιωτική, ελληνική ή συµµαχική δύναµη, στο πλευρό τους! Μοναδικό στα παγκόσµια χρονικά γεγονός είναι και η απόφαση της λαϊκής συνέλευσης της Κανδάνου, το βράδυ της 22ας Μαΐου, να συνεχιστεί ο αγώνας, παρά το γεγονός ότι η Μάχη της Κρήτης έχει ήδη κριθεί, και παρά τον κίνδυνο να καταστραφεί τη Κάνδανος!..
Στις 23 και 24 Μαΐου οι µάχες στα Φλώρια, στα Μεσαύλια και στο Φαράγγι της Καντάνου είναι εξαιρετικά σκληρές. Η τεράστια γερµανική και οπλισµένη σαν αστακός δύναµη συναντά απρόσµενη αντίσταση από τους αποφασισµένους Σελινιώτες. Το ξηµέρωµα της 25ης Μαΐου, κι αφού είχαν τελειώσει οι σφαίρες, οι αστράτευτοι µαχητές διέφυγαν στο βουνό αποτρέποντας τον δηµογραφικό αφανισµό της Κανδάνου και της ευρύτερης περιοχής. Όµως δεν µπόρεσαν να αποτρέψουν την ισοπέδωση του χωριού και τις εκτελέσεις όσων αµάχων οι Γερµανοί βρήκαν στο διάβα τους. Στις 3 Ιουνίου οι Γερµανοί, αφού έχουν καταλάβει το λιµάνι της Παλαιοχώρας, επιστρέφουν στην Κάνδανο για να την ισοπεδώσουν. Είχε προηγηθεί η σφαγή στο Κοντοµαρί, η πρώτη µετά τη Μάχη της Κρήτης, αλλά και µαζικές εκτελέσεις σε αρκετά ακόµη µαρτυρικά χωριά κατά τη διάρκεια της Μάχης της Κρήτης (µε κυριότερες αυτές στα Μισίρια Ρεθύµνου και τον Κακόπετρο Χανίων, στις 23 και 24 Μαΐου 1941).
Τον Σεπτέµβρη του 1941 οι Γερµανοί ξανάρχονται και προχωρούν σε µαζική εκτέλεση ανδρών στην Παλαιοχώρα και εµπρησµούς οικισµών σε όλη την επαρχία Σελίνου. Πέραν των εκτελέσεων και της κασταστροφής του χωριού το Γ’ Ράιχ επιφυλάσσει στον πληθυσµό της Κανδάνου µία ακόµη δοκιµασία: οι Καντανιώτες θα υποχρεωθούν να παραµείνουν µέχρι την αµνηστία του 1942 επικηρυγµένοι και εξορισµένοι από τις εστίες τους.
Η καθολικότητα της συµµετοχής, η ενότητα και η αποτελεσµατικότητα στη δράση και η απαράµιλλη γενναιότητα ήταν τα χαρακτηριστικά εκείνα που δηµιούργησαν το θαύµα του παλλαϊκού ξεσηκωµού. Όπως επισηµαίνει η Νίκη Παπαηλιάκη για την επαρχία Σελίνου, η παραδοσιακή πολεµική ετοιµότητα, η ικανότητα συντονισµού σε έκτακτες, πολεµικές, καταστάσεις και η επίδειξη αλληλεγγύης επέτρεψαν την ένταξη όλων των κατοίκων στον αγώνα, συµπεριλαµβανοµένων και των γυναικών.
Οι Καντανιώτες, οι Σελινιώτες και όλοι οι Κρήτες πήραν στους ώµους τους την τιµή όλης της Ευρώπης! Το αδούλωτο φρόνηµα του κρητικού λαού δεν µπορούσε να γίνει αποδεκτό από τους σχεδιαστές της ναζιστικής νέας τάξης πραγµάτων, κι αυτή ήταν η πραγµατική αιτία των εγκληµάτων κατά της ανθρωπότητας, στα όρια της γενοκτονίας, που οι Γερµανοί επιτέλεσαν στην Κρήτη και σε ολόκληρη την Ελλάδα. Γι’ αυτό οι Γερµανοί θέλησαν να σβήσουν από το χάρτη την Κάνδανο. Γι’ αυτό και σφαγίασαν 2.000 αµάχους στην Κρήτη έως τον Σεπτέµβριο του 1941 µε την επίκληση, µάλιστα, για πρώτη – ίσως – φορά στην Ευρώπη, τριών βάρβαρων αρχών του ναζισµού: της αρχής της συλλογικής ευθύνης, της αρχής της ασύµµετρης απάντησης, και της αρχής της άρσης της διάκρισης εµπολέµων και αµάχων.
Ανυποχώρητος αγώνας
ενάντια στην παραχάραξη της Ιστορίας
Η Κρήτη και όλη η Ελλάδα αντιστάθηκε ηρωικά στο Γ’ Ράιχ και τον φασιστικό Άξονα πληρώνοντας βαρύτατο τίµηµα. Το αποτύπωµα της κτηνωδίας έµεινε χαραγµένο στους εκατοντάδες χιλιάδες τάφους των θυµάτων, στα πρόωρα γηρασµένα πρόσωπα των επιζώντων, στα µαύρα ρούχα των γυναικών, στα καµένα χωριά, στα ληµέρια, στα ριζίτικα, στις µαρτυρίες. Στις επιγραφές που άφησαν οι κατακτητές. Μα πάνω απ’ όλα στην καρδιά και το µυαλό των ανθρώπων. Η Κατοχή σφράγισε µε µαύρο, ανεξίτηλο, χρώµα τη ζωή τους, και ιδίως των παιδιών, που γνώρισαν τη σκληρότητα από τα πιο τρυφερά τους χρόνια. Και υπονόµευσε καθοριστικά την ανάπτυξη της χώρας.
Σήµερα, σε µία εποχή κοινωνικής κρίσης, πολέµου στην Ουκρανία, γενοκτονίας στη Γάζα και προσπάθειας επανάκαµψης στην εξουσία ακροδεξιών κοµµάτων σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, η διεκδίκηση των γερµανικών οφειλών έχει πολλαπλό και επίκαιρο περιεχόµενο: είναι πράξη ανάδειξης της µνήµης και υπεράσπισης της ιστορικής αλήθειας απέναντι στην πλαστογράφησή της· απόδοσης ∆ικαιοσύνης· ανάκτησης της Εθνικής Ανεξαρτησίας· θωράκισης της δηµοκρατίας απέναντι στη φασιστική απειλή. Επιπλέον, αποτελεί, ένα αποφασιστικό διάβηµα υπέρ της Ειρήνης!
Απέναντι σε φανερούς ή κρυφούς παραχαράκτες της Ιστορίας, απέναντι σε φανερούς ή κρυφούς αρνητές της διεκδίκησης των γερµανικών οφειλών, απέναντι σε όσους συµπράττουν στο εγχείρηµα να τεθεί η ιστορική µνήµη της χώρας µας υπό τον έλεγχο του γερµανικού κράτους, το κίνηµα διεκδίκησης των γερµανικών οφειλών µε µπροστάρη το Εθνικό Συµβούλιο, συνεχίζει αταλάντευτα τον αγώνα, συνδέοντας τη γενιά της Αντίστασης µε τις νεότερες γενιές. Κι έχουµε στο πλευρό µας τον ελληνικό λαό και όλο και περισσότερους Γερµανούς δηµοκράτες που αντιλαµβάνονται ότι χωρίς ∆ικαιοσύνη κι Αποζηµίωση δεν θα µπορέσει ποτέ να απαλλαγεί η Οµοσπονδιακή ∆ηµοκρατία της Γερµανίας από το άγος των εγκληµάτων του Γ’ Ράιχ.
Σε µία εποχή αιµατηρού πολέµου στην Ουκρανία, σφαγής και λιµοκτονίας αµάχων στη Γάζα αναδεικνύεται η σηµασία και η επικαιρότητα του αγώνα µας: όσο δεν αποδίδεται δικαιοσύνη για τα εγκλήµατα πολέµου και τα εγκλήµατα κατά της ανθρωπότητας, όσο δεν τιµωρούνται οι θύτες και δεν αποζηµιώνονται τα θύµατα, η ανθρωπότητα διατρέχει τον κίνδυνο επανάληψης των εγκληµάτων αυτών.
Η µεγάλη επιτυχία του Συνεδρίου για τις Γερµανικές Οφειλές της 1ης Ιουνίου 2024 στο ∆ηµοτικό Θέατρο Πειραιά, µε τη σύµπραξη ένδεκα φορέων, τη συµµετοχή υψηλού επιπέδου εισηγητών και τη µαζική παρουσία κόσµου, αποδεικνύει ότι το θέµα παραµένει ανοικτό και επίκαιρο!
Η ναζιστική Γερµανία θέλησε να σβήσει από το χάρτη την Κάνδανο. ∆εν τα κατάφερε! Η Κάνδανος είναι εδώ, τιµά τους νεκρούς της, αγωνίζεται για ένα δηµοκρατικό και δηµιουργικό µέλλον, βροντοφωνάζει «ποτέ ξανά» και αγωνίζεται για Μνήµη, ∆ικαιοσύνη και Ειρήνη!
*Ο δρ Αριστοµένης Ι. Συγγελάκης είναι πανεπιστηµιακός,
συγγραµµατέας του Εθνικού Συµβουλίου ∆ιεκδίκησης
των Οφειλών της Γερµανίας προς την Ελλάδα
