Κάντανος

Αξιόλογο χωριό στην Επαρχία Σελίνου του Νομού Χανίων. Απέχει 57 χλμ. ΝΔ από τα Χανιά και βρίσκεται σε υψόμετρο 420 μ. Ανήκει στον Δήμο Καντάνου – Σελίνου και κατοικείται από 564 άτομα. Η Κάντανος έχει το προνόμιο να βρίσκεται σε μια από τις πιο όμορφες και πιο παραγωγικές περιοχές του Νομού Χανίων.
Η περιοχή της, που είναι η μεγαλύτερη πεδινή έκταση του Σελίνου, δέχεται την μεγαλύτερη βροχόπτωση στην Κρήτη. Υπάρχουν πολλές πηγές και τρεις γεωτρήσεις που ποτίζουν πάνω από 700 στρέμματα γης. Όλη η περιοχή της Καντάνου είναι κατάφυτη από καρποφόρα και μη δέντρα. Κυριαρχεί η ελιά (από τους μεγαλύτερους και καλύτερους ελαιώνες της Κρήτης με πελώρια ελαιόδεντρα), η καστανιά, η αμυγδαλιά και το αμπέλι. Παράγονται σε μεγάλη ποσότητα λάδι, κρασί, κάστανα, αμύγδαλα, μέλι, φρούτα, κηπευτικά, όσπρια και κτηνοτροφικά προϊόντα.
Μετά την καταστροφή της -το 1941- από τους Γερμανούς, η Κάντανος άρχισε σιγά σιγά να ανοικοδομείται και να είναι σήμερα ένα σπουδαίο και πολύ όμορφο χωριό με καλά σπίτια, ωραίους δρόμους,καταστήματα, υπηρεσίες και επιχειρήσεις.
Στις συνοικίες της Καντάνου υπάρχουν πολλές βυζαντινές εκκλησίες με τοιχογραφίες. Στην συνοικία Καβαλαριανά βρίσκεται η εκκλησία του Μιχαήλ Αρχαγγέλου του ΙΔ’ αιώνα με σπουδαίες τοιχογραφίες από τον ζωγράφο Ιωάννη Παγωμένο το 1328. Εδώ υπάρχει η επιγραφή μοναδική σ’ όλη την Κρήτη: «Τρέχοντος του παρόντος εόντος έτους (Swλς) αφετεβόντων ε τη Κρήτη τον μεγάλον κε αφέντον Βενετικόν, εγεγώνη δε η παρούσα εκκλησία του μεγάλου Ταξηάρ(χ)ου Μηχαήλ των άνον οδηνάμεον δη εξόδου κε συνδρομής Θεωτόκη του Κότζη και Μανουήλ του Μελησουργού και Νικήτα του Σηδέρου και Δημητρίου… τέκνο αυτού εύχεστε δη εμού αμαρτολού Ιωάννου τάχα κεζουγράφου. Αμήν».
Στη συνοικία Ανισαράκι υπάρχουν οι εκκλησίες της Αγίας Άννας (ΙΕ’ αιώνας), της Παναγίας (ΙΕ’ αι.) του Γεωργίου και της Αγ. Παρασκευής. Οι δύο πρώτες θεωρούνται από τα πιο αντιπροσωπευτικά μνημεία βυζαντινής τέχνης στην Κρήτη. Στην συνοικία Τραχινιάκος οι εκκλησίες Αγ. Ιωάννης (ΙΔ’ αι.) με τοιχογραφίες από τον Ιω. Παγωμένο, η Αγ. Παρασκευή (ΙΔ’ αι.), ο Προφήτης Ηλίας με τοιχογραφίες και ο Αγ. Φώτιος με τοιχογραφίες. Στη συνοικία Λαμπιριανά ή Αγ. Κυριακή (τέλος του ΙΔ’ αι.) με τοιχογραφίες. Στην συνοικία Σκουδιανά η εκκλησία της Παναγίας, ενώ στην συνοικία Γέφυρα η Παναγία η Μυρτιδιώτισσα (του ΙΔ’ αι.) με τοιχογραφίες και  τέλος στη συνοικία Κουφαλωτός η εκκλησία των Αγίων Αποστόλων.

Ιστορικά: Η ονομασία Κάντανος σημαίνει πόλη της νίκης (από το καίνω που θα πει φονεύω και κάντορες που σημαίνει κρατούντες). Το σημερινό χωριό διατηρεί το όνομα της αρχαίας Καντάνου για την θέση της οποίας υπάρχει διαφωνία μεταξύ των Ελλήνων και ξένων ιστορικών και ερευνητών. Άλλοι την τοποθετούν προς το χωριό Κάδρος και άλλοι εδώ που βρίσκεται σήμερα η Κάντανος. Όμως, όπως και να είναι η ιστορία της ξεκινά από τα βάθη των αιώνων και βρίσκεται στην σημερινή της θέση πάνω από 2.000 χρόνια. Αναφέρεται από την δωρική εποχή υπάρχει “πόλις ακμαία”, ενώ ακμάζει στην ρωμαϊκή και στην βυζαντινή εποχή. Το 1937 ο αρχαιολόγος Β. Θεοφανίδης έκανε ανασκαφές στο κέντρο του σημερινού χωριού και βρέθηκε μεγάλο οικοδόμημα με πλευρά 30 μ., και με δάπεδο 900 τετραγωνικά μέτρα με μωσαϊκό στολισμένο με κύκλους και άλλα σχήματα των ρωμαϊκών χρόνων. Επίσης, βρέθηκε βάση αγάλματος που έφερε αφιέρωση στον Ρωμαίο αυτοκράτορα του Β’ μ.Χ. αι., Σεπτίμιο Σεβίρο και μαρτυρούν ότι η Κάντανος βρισκόταν σε ακμή στους ρωμαϊκούς χρόνους.
Στην βυζαντινή εποχή προοδεύει και ακμάζει και είναι έδρα επισκόπου που διατηρήθηκε για 1.000 σχεδόν χρόνια. Τούτο αποδεικνύεται από το γεγονός ότι οι επίσκοποι της Καντάνου έλαβαν μέρος σε οικουμενικές συνόδους.  Υποστηρίζεται ότι η Κάντανος καταστράφηκε από τους Σαρακηνούς Άραβες και δεν ανοικοδομήθηκε για πολλά χρόνια.
Στην εποχή της Ενετοκρατίας, η Κάντανος κατοικείται περισσότερο από Ενετούς ενώ μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους, κατοικείται ως επί το πλείστον από Τούρκους. Τούτο οφείλεται στον πλούτο της Καντάνου. Εδώ που βρίσκεται σήμερα το Δημοτικό Σχολείο ήταν το “σεράγιο” όπου έμενε “ο καϊμακάμης” ο Τούρκος διοικητής.
Στην Επανάσταση του 1821, σκοτώθηκε στην Κάντανο ο καπετάν Γεώργιος Δασκαλάκης ή Τσελεπής, εγγονός του Δασκαλογιάννη. Μέχρι το 1897 έγιναν στην Κάντανο πολλές μάχες και οι Τούρκοι εφτά  φορές έκαψαν τα σπίτια των χριστιανών και τις περιουσίες τους.
Αλλά και κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, η Κάντανος έγραψε μία σελίδα με χρυσά γράμματα στην ιστορία της Κρήτης. Στις 24 Μαΐου 1941, ημέρα Σάββατο, σχεδόν άοπλοι 250 Καντανιώτες και λίγοι άλλοι από τα χωριά του Σελίνου προκαλούν πανωλεθρία στους Ναζί στο φαράγγι της Καντάνου. Ακολουθούν λεηλασίες και εκτελέσεις γυναικόπεδων από τους γκληματίες του Χίτλερ, οι οποίοι θέλησαν να εξαφανίσουν από προσώπου γης τηςν Κάντανο.
Το πρωινό της 3ης Ιουνίου 1941, ημέρα Τρίτη, με όπλα, δυναμίτες και βενζίνη, κατέστρεψαν ό,τι άψυχο είχαν μπροστά τους στην εγκαταλελειμμένη Κάντανο, που σ’ όλες τις συνοικίες της άρχισε ν’ απλώνεται ο χαλασμός. Ανατίναζαν, χαλούσαν και έκαιαν τα πάντα. Οι κάτοικοι από τη βουνοπλαγιά, με καρδιοχτύπι και με δάκρυα στα μάτια, έβλεπαν την καταστροφή της περιουσίας των.
Και βέβαια μετά, η Κάντανος εκτίστηκε και μάλιστα καλλίτερα και προσφέρει την αγάπη και την φιλοξενία της σ όλους τους ανθρώπους, ακόμη και στους απογόνους των εγκληματιών του Χίτλερ. Θυμάται, όμως και τιμά δύο ημερομηνίες: 24 Μαΐου 1941 και 3 Ιουνίου 1941.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
– Ι. Α. Αναστασάκη, Η ΚΑΝΤΑΝΟΣ
– Ρ. Πάσλεϋ, Ταξίδια στην Κρήτη (μετ. Δ. Γόντικα)
– Α. Μακριδάκη, Χανιά, τουριστικός οδηγός.
– Στ. Αποστολάκη, Ριζίτικα
– Ν. Σταυράκη, Στατιστική του πληθυσμού της Κρήτης.
– Σ. Σπανάκη, ΚΡΗΤΗ (τ. Β’)