Την προηγούμενη βδομάδα σταθήκαμε λίγο στο βιβλίο “Θούρια στην Κρήτη του 19ου αιώνα από τη συλλογή του Παύλου Βλαστού”, έκδοση των Γ.Α.Κ. και του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης. Ένα χρόνο πριν, ο ίδιος φορέας εξέδωσε ένα ακόμα σημαντικό έργο του Βλαστού, το πολύστιχο (2500 στίχοι) ποίημα “Βουκολικόν”. Επιμελητής του έργου, μελετητής του και συγγραφέας της εισαγωγής, ο προϊστάμενος του Ι.Α.Κ. φιλόλογος κ. Κ. Φουρναράκης. Πρόκειται για ένα έργο που έχει άμεση σχέση με την ποιητική παράδοση της Κρήτης, διαμορφωμένη από τα ώριμα ποιητικά έργα της Κρητικής Αναγέννησης αλλά και την πλούσια λαϊκή ποίηση του νησιού μας. Ο Βλαστός, πατέρας της κρητικής λαογραφίας, με τεράστια προσφορά στην αποθησαύριση, μελέτη και καταγραφή του λαϊκού πολιτισμού του τόπου μας, συμπεριέλαβε σ’ αυτό το ποίημα πλήθος στοιχείων αυτού του πολιτισμού, λαϊκές δοξασίες και δεισιδαιμονίες, λαογραφικά στοιχεία για τη ζωή και τις ασχολίες της κρητικής υπαίθρου, στοιχεία του τοπίου και του φυσικού περιβάλλοντος του τόπου μας. Η ρέουσα γλώσσα, η εκφραστική κρητική διάλεκτος μαζί με την παραδοσιακή δομή των στίχων, πείθει ότι το ποίημα αυτό πηγάζει από τις πιο βαθιές φλέβες του πολιτισμού του νησιού μας, από κει που πηγάζουν ο Ερωτόκριτος και η Πανώρια βοσκοπούλα αλλά και τα Ριζίτικα τραγούδια των Λευκών Ορέων, που είναι η σύζευξη του κρητικού τοπίου με τις βαθύτερες χορδές της κρητικής ψυχής. Το ποίημα χωρίζεται σε επιμέρους ενότητες, με ιδιαίτερες ιστορίες όπως εκείνη του Γετίμ Αλή και συνοδεύεται με πεζά κείμενα άλλων συγγραφέων ή προφορικές διηγήσεις ανθρώπων του λαού που αναφέρονται σε θέματα που περιέχονται στο ποίημα. Τέλος, υπάρχει πλούσιο γλωσσάρι, πίνακας κύριων ονομάτων κι επιλογή βιβλιογραφίας που τα επιμελήθηκε ο κ. Φουρναράκης.
Συνεχιστής άξιος και ιδιαίτερα επιμελής των τοπικών λογίων που συνέλεξαν, κατέγραψαν και ανέδειξαν την ιστορία και τον πολιτισμό διαφόρων περιοχών και χωριών της Κρήτης ο κ. Τιμολέων Φραγκάκης, χρόνια τώρα πασχίζει να αναδείξει τα ιδιαίτερα στοιχεία του τόπου του, του Πλατανιά Κυδωνίας. Από το 1994 εκδίδει την τοπική εφημερίδα “Η φωνή του Πλατανιά” και για αρκετά χρόνια κατέχει τη θέση του προέδρου του τοπικού πολιτιστικού συλλόγου. “Ο Πλατανιάς της ιστορίας και των αναμνήσεων” είναι ένα ελκυστικό βιβλίο με πλουσιότατο φωτογραφικό υλικό, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και λεύκωμα. Αυτό δε σημαίνει ότι τα κείμενά του υστερούν σε ποιότητα ή σε όγκο, το αντίθετο. Πραγματεύονται με πληρότητα χωρίς να κουράζουν πλήθος θέματα που συνήθως απουσιάζουν από αντίστοιχες εκδόσεις. Για παράδειγμα: “Καθημερινή ζωή και συλλογικότητα”, Οι μαγαζάτορες και η “πιάτσα”, “Καλλιέργειες και διατροφικές συνήθειες”, “Η ποδοσφαιρική ομάδα του Α.Ο.Π.”, Μια αυτοσχέδια χορωδία και οι μουσικοί”, “Ο κινηματογράφος” κ.λπ. Το στοιχείο της συγκίνησης είναι παρόν ήδη από τον τίτλο. Φωτογραφικό υλικό από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τις μέρες μας και σχεδιαστικό από τα χρόνια της βενετοκρατίας και της τουρκοκρατίας συμπληρώνουν το περιεχόμενο αυτής της σπουδαίας έκδοσης, που μας δίνει να εννοήσουμε τι ακριβώς σημαίνει αυτό το όνομα, πέρα ίσως από ένα γνωστότατο τουριστικό προορισμό ή μια σπουδαία ποδοσφαιρική ομάδα -η μόνη στον τόπο μας- που κατάφερε να έχει θέση στην Α’ Εθνική κατηγορία…
Επιστημονικό και συλλογικό το περιεχόμενο του επόμενου βιβλίου με τίτλο “ΚΡΗΤΗ 1913 Αρχιτεκτονική και Πολεοδομία μετά την Ένωση”. Την επιστημονική επιμέλεια είχε η καθηγήτρια του Πολυτεχνείου Κρήτης δρ Αμαλία Κωτσάκη, η οποία είχε και την επιμέλεια της ομώνυμης έκθεσης που περιόδευσε στην Κρήτη και στην Αθήνα πέρυσι. Το ευρύ φάσμα των αλλαγών στις αρχιτεκτονικές αντιλήψεις και φόρμες που συνέβη όχι μόνο στον τόπο μας μα σ’ ολόκληρο τον κόσμο στη διάρκεια των τελευταίων 100 χρόνων, καθιστά το περιεχόμενο του τόμου ενδιαφέρον και σημαντικό όχι μόνο γι’ αυτούς που ασχολούνται με την πολεοδομία, την αρχιτεκτονική, ειδικότερα με την τοπική αρχιτεκτονική ή την ιστορία, μα και για εικαστικούς καθώς κι επιστήμονες άλλων ειδικοτήτων, όπως κοινωνιολόγους. Δε θα αναφερθώ στο επιστημονικό μέρος τού έργου, αφού είμαι αναρμόδιος γι’ αυτό, ούτε και στο προφανές ενδιαφέρον που παρουσιάζει για κάθε φιλίστορα Κρητικό όπως ο γράφων. Θα σημειώσω όμως το πλουσιότατο φωτογραφικό και σχεδιαστικό υλικό που συνοδεύει κάθε φύλλο του, μέγα μέρος από το οποίο δημοσιεύεται για πρώτη φορά. Κι ακόμα τον “αρχιτεκτονικό” σχεδιασμό του, το παιχνίδι των χρωματικών αντιθέσεων σκούρου (πλήρους) – ανοιχτού (κενού ή και το αντίστροφο) και την “ποιητική” των τίτλων των επί μέρους κεφαλαίων: “Για μια επέτειο και μια ταυτότητα”, “Πώς είδα τα Χανιά την πρώτη δεκαετία μετά την Ένωση με την Ελλάδα” (του γνωστού γλωσσολόγου Εμμ. Κριαρά), “Οι μινωικές ρίζες την αρχιτεκτονικής φαντασίωσης στην Κρήτη”, “Ο λαβύρινθος των διακοσμητικών τεχνών”, “Η μελέτη του διεθνούς, η βίωση του τοπικού. Προσδοκίες και υποθήκες” και πολλά άλλα, γραμμένα από δόκιμους επιστήμονες. Αλλά μήπως η αρχιτεκτονική δεν είναι και ποίηση, με την ευρεία έννοια του όρου; Και με την υπενθύμιση ότι στην Ελλάδα πάντα περίσσευαν οι ποιητές, με ό,τι θετικό ή αρνητικό σημαίνει αυτό διαχρονικά;
Το τέταρτο βιβλίο είναι διαφορετικό, ένα μυθιστόρημα. Και μάλιστα δεν αφορά καθόλου η σχεδόν καθόλου την Κρήτη, αφορά τη Σάμο. Η “Τρικυμία” της κας Αθηνάς Κανιτσάκη – Κατσαρού είναι ένα από τα ωριμότερα έργα της. Δεν είναι μόνο ένα μυθιστόρημα διανθισμένο με τη συγκίνηση που προκαλεί η απόσταση από το γενέθλιο τόπο, ούτε το ενδιαφέρον του περιορίζεται στην πλοκή των γεγονότων ή στην περιγραφή προσώπων και τόπων. Είναι το αποτέλεσμα βασανιστικής μελέτης πρωτογενούς υλικού από το Ιστορικό Αρχείο Σάμου, ενός τόπου που όπως κι ο δικός μας έζησε επί μακρόν σε πολιτική Αυτονομία κάτω από την τυπική επικυριαρχία του Σουλτάνου και οι ομοιότητες δε σταματούν εδώ. Άλλωστε όλα διαδραματίζονται κάπου στα 1914, χρονιά που το νησί ενσωματώθηκε ολοκληρωτικά στην Ελλάδα (η ένωση ουσιαστικά έγινε το Μάρτιο του 1913), όταν δηλαδή συνέβη το ίδιο και στην Κρήτη. Και τα διαδραματιζόμενα είναι “αληθινά” μέσα από τη δομή της μυθοπλασίας τους, όπως αναφέρει η συγγραφέας, ίσως “αληθινότερα από την αλήθεια” όπως έγραφε για τη μυθοπλασία που συνόδευε το καθαρά ιστορικό μέρος στο “Δασκαλογιάννη” του, ο αξέχαστος Νίκος Αγγελής, εννοώντας την τόσο γνωστή στον ίδιο περιρρέουσα ατμόσφαιρα των πραγματικών γεγονότων…
Στην πρώτη φωτογραφία, το εξώφυλλο από το “Βουκολικόν” του Παύλου Βλαστού που εκδόθηκε από το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης και τα Γ.Α.Κ.
Στη δεύτερη, το εξώφυλλο του βιβλίου του κ. Τιμολέοντος Φραγκάκη: “Ο Πλατανιάς της ιστορίας και των αναμνήσεων”.
Στην τρίτη, στιγμιότυπο από την κηδεία του οπλαρχηγού καπετάν Κώστα Σμυρλάκη στον Πάνω Πλατανιά το 1919, που δημοσιεύεται στο ίδιο βιβλίο.
Στην τέταρτη, το εξώφυλλο της έκδοσης “Κρήτη 1913 – 2013. Αρχιτεκτονική και Πολεοδομία μετά την Ένωση”, συλλογικού έργου με την επιστημονική επιμέλεια της καθηγήτριας δρ Αμαλίας Κωστάκη. Έκδοση του Πνευματικού Κέντρου Χανίων, του ΣΑΔΑΣ και της Πανελλήνιας Ένωσης Αρχιτεκτόνων – τμήμα Χανίων.
Στην πέμπτη, γέφυρα υπό κατασκευή κάπου στην Κρήτη την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας, έργο του μηχανικού Μιλτιάδη Μυλωνά (αρχείο Μ. Μυλωνά). Δημοσιεύεται στο προαναφερόμενο βιβλίο της κας Κωτσάκη.
Στην έκτη τέλος, το εξώφυλλο του μυθιστορήματος “Τρικυμία” της κας Αθηνάς Κανιτσάκη. Όπως και τα υπόλοιπα βιβλία της, κοσμήται με έργο της ίδιας της συγγραφέως (χαρακτικό – μονοτυπία σε μικτή τεχνική).
