Bιότοπος – περιγραφή
λατινική ονομασία του βοτάνου είναι FUMARIA officinalis (Καπνία η φαρμακευτική) και ανήκει στην οικογένεια των Καπνοειδών (Φουμαροειδών). Το όνομα του φυτού οφείλεται στο ότι μοιάζει και φυτό καπνού, όταν το βλέπει κανείς από μακριά.
Το συναντούμε με τις ονομασίες Καπνόχορτο, Καπνιά, Καπνίτης, Στάχτερη, Χιονίστρα, Αγριοκουφίτης, Μαγιασιλόχορτο (Κύθνο), Καπνογόργιον ή Καρυδάλιον του Διοσκουρίδου.
Είναι φυτό ποώδες, ετήσιο, ιθαγενές σε Ευρώπη και Βόρειο Αφρική και φύεται σε Ασία, Βόρειο Αμερική και Αυστραλία. Το συναντούμε σε κάμπους, καλλιεργημένες γαίες, αμπέλια και περιβόλια. Φυτρώνει εύκολα σε σχισμές, ανάμεσα σε πλακόστρωτα και κενά των τοίχων.
Τα φύλλα του είναι σχισμένα σε βάθος με τμήματα γραμμοειδή, μακρουλά, ρυτιδωμένα, αυγοειδή, χνουδωτά.
Έχει βλαστό όρθιο, τριχωτό και περίπου ξυλώδη.
Άνθη μέτρια, ερυθρά, σε βοτρώδεις ταξιανθίες (με 10-30 άνθη), μάλλον πυκνές, αυγοειδή, σουβλερά. Τα άνθη είναι με πλήκτρο, δεν ξεπερνούν τα 10-14 χιλιοστά και αποτελούνται από 2 σέπαλα και 4 πέταλα εκ των οποίων τα δύο πλαϊνά και το ανώτερο φέρουν σκουροκόκκινες ανταύγειες. Τα άνθη είναι ερμαφρόδιτα (έχουν αρσενικά και θηλυκά όργανα και επικονιάζονται από μέλισσες και έντομα).
Καρπό καρδιοειδή και κολοβό στην κορυφή, εγκάρσια πλατύ. Υπάρχει και ποικιλία και λευκορόδινα άνθη. Φτάνει σε ύψος τα 40 έως 100 εκατοστά. Είναι δυνατό να καλλιεργηθεί με σπόρο και σε σπορείο, όπως άλλα φαρμακευτικά φυτά και να φυτευτεί στο καλλιεργημένο έδαφος κατά την άνοιξη. Απαιτεί χώμα δροσερό και παχύ.
Ιστορικά στοιχεία
Οι γιατροί της αρχαιότητας χρησιμοποιούσαν πολύ το φυτό εναντίον πολλών παθήσεων.
Ήταν γνωστό από τον Πλίνιο και τον Διοσκουρίδη και αναφέρεται στα βιβλία βοτανοθεραπευτικής του Μεσαίωνα (Αβικέννιος). Σε έγγραφα μεγάλων Αράβων γιατρών και φιλοσόφων του 9ο αιώνα αναφέρεται πως όλα τα είδη του φυτού έχουν θεραπευτικές ιδιότητες. Ακόμη και σήμερα το βότανο έχει ευρεία χρήση στην Μέση Ανατολή.
Από την εποχή του Διοσκουρίδη είχε γίνει γνωστή η ιδιότητα του βοτάνου να καθαρίζει εσωτερικά τον οργανισμό.
Στην Ευρώπη ο Gilibert και ο Hoffmann το θεωρούσαν καλό αντισκορβουτικό φάρμακο. Ο Hoffmann το έδινε απίσης κατά των εντερικών παθήσεων, της υποχονδρίας και των χοιράδων, κυρίως δε κατά των χρόνιων δερματικών παθήσεων.
Ο Δρ. Γκούλεν αναφερόμενος στην αποτελεσματικότητα του βοτάνου σε δερματικές διαταραχές αναφέρει – «υπάρχει μια δερματική διαταραχή η οποία αν και δεν παρουσιάζει ανησυχητικά συμπτώματα για την ζωή του ασθενούς, θέτει σε κίνδυνο την ομορφιά του. Είναι οι έντονες φακίδες οι οποίες επεκτείνονται και πέρα από το πρόσωπο, στο σώμα του ασθενούς. Πρέπει τώρα να μάθουν όλοι όσοι ενδιαφέρονται ότι το έγχυμα των φύλλων του φυτού είναι εξαιρετικό για την απομάκρυνση αυτών των φακίδων από το σώμα».
Γάλλοι και Γερμανοί γιατροί το προτιμούσαν από άλλα φάρμακα που υπήρχαν για τον καθαρισμό του αίματος.
Παλαιότερα κατασκεύαζαν δισκία (Cargalin) τα οποία περιείχαν Καπνόχορτο, Καλενδούλη και Ονόπορδον ακάνθηνον τα οποία συνιστούσαν κατά των γαστραλγιών, της γαστρίτιδας, της οξείας και χρόνιας εντερίτιδας, των ελκών του στομάχου και του δωδεκαδακτύλου και της υπερχλωρυδρίας.
Στη λαϊκή ιατρική κάπνιζαν τα φύλλα του φυτού για να αντιμετωπίσουν προβλήματα στην περιοχή του κεφαλιού. Το θεωρούσαν πολύτιμο σε όλες τις σπλαχνικές παθήσεις, ιδιαίτερα του ήπατος. Γνώριζαν ότι δρα θετικά σε σκορβούτο και σε σοβαρές ασθένειες όπως η λέπρα.
Οι χωρικοί γνώριζαν επίσης ότι η χρήση του σαν ζωοτροφή έκανε πολύ καλό στα ζώα τους.
Στην Κρήτη το Καπνόχορτο το ονόμαζαν Ερηνάκι ή Σπυρτάκι. Τα φύλλα τα κοπανούσαν και τα επέθεταν στα μάτια, όταν ήταν φλογισμένα από το απύριασμα (θειάφισμα). Επίσης το ίδιο έκαναν και στη λεπίαση των βλεφάρων. Αφθονούσε το φυτό στην περιφέρεια του χωριού Κυθαρίδα και στους λιθόχτιστους φράχτες της Ι.Μ. Αγκαράθου.
Συστατικά – χαρακτήρας
Όταν κανείς τρίψει το φυτό αναδίδει χορτώδη οσμή. Έχει γεύση πικρή και δυσάρεστη, όταν είναι πρόσφατο. Όταν αποξηρανθεί η γεύση είναι ακόμη περισσότερο πικρή και δυσάρεστη. Περιέχει επτά αλκαλοειδή (μεταξύ των οποίων φουμαρίνη και προτοπίνη), πικρό στοιχείο, γλίσχρασμα, φουμαρικό οξύ, τανικό οξύ, κάλιο, μηλικό ασβέστιο, αμινοξέα και ρητίνη.
Aνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Το φυτό ανθίζει από τον Μάιο έως τον Οκτώβριο και ξηραίνεται με προσοχή στον ίσκιο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα αέρια μέρη του φυτού. Συλλέγονται κατά την περίοδο της ανθοφορίας, που διαρκεί όλο το καλοκαίρι.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Το βότανο δρα ως αντιρρευματικό, αντισπασμωδικό, χολαγωγό, διουρητικό, υπακτικό, ήπιο καθαρτικό και εξομαλυντικό. Μπορεί να δράση και ως ήπιο υπνωτικό.
Είναι πικρό τονωτικό, το οποίο δρα στους εσωτερικούς λείους μυς, αυξάνοντας την περισταλτικότητα των εντέρων, τη διούρηση και την έκκριση της χολής, δρώντας παράλληλα ως αντιφλεγμονώδες και ελαφρώς ηρεμιστικό. Βοηθά στον μεταβολισμό τους πληθωρισμούς και παχύσαρκους και βελτιώνει την στομαχοεντερική λειτουργία.
Το Καπνόχορτο έχει μεγάλη ιστορία στη θεραπεία δερματικών προβλημάτων, όπως το έκζεμα και η ακμή. Η δράση του μάλλον οφείλεται σε γενικό καθαρισμό του οργανισμού και γίνεται δια μέσου των νεφρών και του ήπατος.
Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για πλύσεις ματιών στην επιπεφυκίτιδα. Βοηθά στην ατονία των πεπτικών οργάνων και δρα κατά του ίκτερου, των σπλαχνικών εμφράξεων, σκορβούτου, χοιραδώσεως, ελεφαντιάσεως.
Σε φλεγμονές των γυναικείων οργάνων λαμβάνεται εσωτερικά και γίνονται πλύσεις με το έγχυμα του φυτού.
Το έγχυμα των φύλλων είναι κατάλληλο για την πλύση της κρούστας που δημιουργείται στο κρανίων των νηπίων.
Συνδυάζεται καλά με το Άρκτιο, το Γάλιο και τη Σκροφουλάρια.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε 1-2 κουταλιές του τσαγιού ξηρό βότανο και το αφήνουμε σκεπασμένο για 10-15 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε τουλάχιστον 3 φορές την ημέρα (για δερματικά προβλήματα).
Για να δράσει ως ήπιο υπνωτικό παίρνουμε επί 20 ημέρες 3 φλιτζάνια του καφέ ημερησίως.
Υπό μορφή βάμματος η δοσολογία είναι 1-2 ml βάμματος 3 φορές την ημέρα.
Προφυλάξεις
Δεν πρέπει να υπερβαίνουμε τη συνιστώμενη δοσολογία γιατί στοιχεία που περιέχει (όπως η φουμαρίνη) μπορεί να προκαλέσουν τοξική αντίδραση. Υπερβολική δόση μπορεί να προκαλέσει παράλυση του κέντρου της αναπνοής. Πρέπει να αποφεύγουν τη χρήση του ασθενείς με καταπληξία ή επιληψία. Το αποφεύγουμε κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Δεν συνίσταται η χρήση του σε ασθενείς που λαμβάνουν φάρμακα για υψηλή αρτηριακή πίεση.
