Καρυότυπος

Υπάρει ο κανόνας της πρώτης πρότασης: ανοίγεις το βιβλίο, διαβάζεις την πρώτη πρόταση και αποφασίζεις αν θα επιχειρήσεις ή όχι το αναγνωστικό ταξίδι. Ο Καρυότυπος αποτελεί αντιπροσωπευτικό παράδειγμα του κανόνα αυτού.
Υπήρχαν ημέρες που η ομίχλη υποχωρούσε.
Τις περισσότερες όμως ήταν εκεί, να σκεπάζει την Οξφόρδη. Ο Ν. άφησε πίσω του την Αθήνα, μοριακός βιολόγος στο επάγγελμα, η υποτροφία για συμμετοχή στο ερευνητικό εργαστήριο αποτέλεσε το απαραίτητο δέλεαρ. Η ρουτίνα του εργαστηρίου χαρακτηρίζει την καθημερινότητά του, η διάθεση για παρατήρηση και εξαγωγή συμπερασμάτων καλύπτει κάθε πτυχή του κόσμου του. «Δεν θα σου πάρει καιρό να συνηθίσεις την απουσία του», έλεγε στη μητέρα του από το τηλέφωνο τις μέρες που ακολούθησαν τον θάνατο του πατέρα του.
«Δεν καταλαβαίνω», του έλεγε εκείνη. Της ήταν αδύνατο να καταλάβει πως μπορεί κανείς να πάψει να αισθάνεται.
Της ζήτησε να κάνουν ένα πείραμα (το μόνο πράγμα που γνώριζε να κάνει). Να πιέσει με δύναμη το μπράτσο της σε συγκεκριμένο σημείο. Τη ρώτησε αν το νιώθει. Εκείνη απάντησε καταφατικά. Μερικά λεπτά αργότερα, κι ενώ δεν έλεγαν τίποτα, την ξαναρώτησε.
«Οχι πια», του είπε.
«Αυτό λέγεται εξοικείωση του υποδοχέα. Δεν θα σου πάρει καιρό να συνηθίσεις την απουσία του, ξέρω τι σου λέω».
«Αυτός είναι ο μεγαλύτερος φόβος μου», απάντησε εκείνη.
Δεν ξαναμίλησαν γι’ αυτό.
Η ψυχραιμία αποτελεί αδιαμφισβήτητη αρετή του χαρακτήρα, έτσι λέμε και δεν νιώθουμε το ψυχρό αίμα να κυλά στις φλέβες. Ο Ν. στέκει τόσο αποστασιοποιημένος από την ίδια του τη ζωή, που είναι αδύνατον για τον αναγνώστη να νιώσει την οποιαδήποτε οικειότητα, πόσο μάλλον ταύτιση. Ενας ήρωας που προκαλεί τη δυσφορία και όμως ο Παπαντώνης, δίχως να αλλοιώσει στιγμή τον χαρακτήρα του Ν., καταφέρνει μία λεπτή τομή στον υμένα ασφαλείας που περικλείει τον παρατηρητή επιστήμονα, μια τομή από την οποία αναβλύζει αίμα καυτό.
Υπάρχουν κάποια δεδομένα χαρακτηριστικά της νουβέλας αυτής, δεδομένα στο όριο τεχνικής και απόλαυσης, αντικειμενικού υποκειμενισμού που λέει και κάποιος γνωστός.
Δεδομένο πρώτο: η ατμόσφαιρα. Η Οξφόρδη, με την υγρή ομίχλη και την ακαδημαϊκή ρουτίνα, μέσα από τα μάτια κάποιου, όπως ο Παπαντώνης, που έζησε εκεί και διαθέτει την ικανότητα με τις λέξεις.
Δεδομένο δεύτερο: η φόρμα. Η νουβέλα, που συχνά αντιμετωπίζεται ως μπάσταρδο τέκνο στο περιθώριο των διάσημων αδελφών της, δίνει τον απαραίτητο χώρο στην ιστορία του Ν., αυτό όμως από μόνο του δεν αρκεί. Η φόρμα ζητά και είναι απαιτητική· ο Παπαντώνης αφαιρεί με ακρίβεια κάθε τι το περιττό, δίχως όμως να ενδίδει στην πυκνότητα ως κρυψώνα.
Δεδομένο τρίτο: το προσωπικό. Το βιογραφικό του συγγραφέα, συνοδευτικό της έκδοσης και επομένως επιλογή, δημιουργεί μια ψευδ-αίσθηση αυτοαναφορικότητας, ένα επιπλέον παιχνίδι με το μυαλό του αναγνώστη, μια έξοδο, από την απομονωμένη σφαίρα της φαντασίας του δημιουργού, στο πραγματικό.
Δεδομένο τέταρτο: το επιστημονικό. Ερωτήματα που ψάχνουν απαντήσεις: Είναι η γονεϊκή στοργή εγγενές ή επίκτητο χαρακτηριστικό; Είναι η μοναξιά επιλογή ή αναπόδραστη ανθρώπινη συνθήκη; Πότε απαλλάσεται κανείς από το βάρος των πρώτων βιωμάτων; Απαντήσεις απόλυτες, στα εργαστήρια, όχι στην ψυχολογία και τη φιλοσοφία, αλλά σε αποτελέσματα εξετάσεων, σε πειράματα με ποντίκια, σε ανάλυση του DNA.
Τώρα, τόσες λέξεις μετά, σκέφτομαι να πατήσω ένα delete, να σβήσω τα πάντα και να κινήσω από την αρχή το κείμενο αυτό, καμία αναφορά στην τεχνική, καμία αναφορά στην ικανότητα, καμία αναφορά στη φόρμα και την ατμόσφαιρα. Να κινήσω από την αρχή το κείμενο αυτό: να πω πως ξενύχτησα και κουτούλαγα στη δουλειά την επόμενη μέρα, πως το διάβασα δεύτερη φορά, πως το πρώτο κεφάλαιο αποτελεί ένα από πιο ωραία κείμενα που έχω διαβάσει, να αφήσω τέλος πάντων τον ενθουσιασμό αχαλίνωτο και όπου βγει. Δεν θα το κάνω όμως, γιατί πίσω από τους ενθουσιαστικούς αλλαλαγμούς θα χανόταν ένα υπέροχο βιβλίο όπως ο Καρυότυπος. Άλλωστε, κάποια στιγμή πρέπει ακόμα και ο Μάρκος Αυρήλιος να διαψευστεί όταν λέει: Σύντομα θα τους ξεχάσεις όλους, σύντομα θα σε ξεχάσουν όλοι.