4.ΝΕΩΡΙΑ: ΦΑΣΗ ΓΑΜΑ Σ. Αντωνακάκη μνήμη
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
…στο κλειστό μουσείο κι οι ναύτες επιδεικτικά περαστικοί
από το παλιό λιμάνι που όλο κλείνει η άμμος
δεν μπορείς άλλο να αιτιάσαι γενικές συνθήκες
ηλικίες, δόγματα, ομολογίες πίστεως, στρατεύεις…
…σκορπίζομαι σε πάθη που δεν προφταίνω να υποπτευθώ
σε δηλητηριασμένα δώρα που ονειρεύτηκα να προσφέρω
όμως το πλοίο συνεχίζει το έκτακτο δρομολόγιο του
μες στο σκοτάδι που τώρα καταβροχθίζει τα βουνά
τα δάκτυλα σου ξεχωρίζουν όπως λιγνές γραμμές φωτός
δείχνοντας την ανταύγεια μιας πόλης που επιμένει
ενώ κάποιοι επιβάτες δίπλα λένε La Canea, La Canea.
Από το ποίημα «επιμονή μιας πόλης», του Τίτου Πατρίκιου (1)
ΝΕΩΡΙΑ: Β’ ΦΑΣΗ
La Canea, προφανώς ο αείμνηστος σπουδαίος πεζογράφος και φίλος των Χανίων Αντόνιο Ταμπούκι, δεν ήξερε αυτό το ποίημα του Πατρίκιου όταν το 2010 έγραφε ξεκινώντας ένα κεφάλαιο για το «Δώμα» (2) «βρίσκομαι στην Κρήτη, στη δυτική -για να πω καλύτερα- Κρήτη (η Κρητη εκτείνεται σε ένα μήκος 260 περίπου χιλιομέτρων-, στα Χανιά, την πιο όμορφη πόλη της Κρήτης, που οι Βενετοί, στους οποίους ανήκε, την ονόμαζαν, La Canea. Και βενετσιάνικο παραμένει το παλιό λιμάνι με το εντυπωσιακό αρσεναλι που αναπαλαιώθηκε πρόσφατα. Ο ταξιδιώτης που έρχεται στα Χανιά, συνήθως δεν είναι ο παραθεριστής που διψάει για καλοκαιρινές απολαύσεις της μορφής των ντισκοτέκ…»
Ο Ταμπούκι, «φωτογραφίζει» τον τουρίστα που έρχεται στον τόπο μας αναζητώντας τα πολιτισμικά απομεινάρια μιας πόλης αμαλγάματος πολιτισμών, όπως ο ιδιος τη χαρακτηρίζει ένα χρόνο μετά στην εκπομπή «κεραίες της εποχής μας» μιλώντας στον Ανταίο Χρυσοστομίδη (3). Οσο για το εντυπωσιακό αρσενάλι που αναφέρει, θυμάμαι τις αναφορές στην εφημερίδα “Χ.Ν.” τις συζητήσεις αλλά και τις δυο περφόρμανς που έκανα το 1990 και το 1991 (4) πάνω στο ερείπιο τότε του Αρσεναλιού στην προσπάθεια που δώσαμε για την αναπαλαίωση του. Και ερχόμαστε στα Νεώρια, οι άνθρωποι που είναι περίπου στην ηλικία μου θυμούνται τα Νεώρια τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 να σφύζουν από ζωή, τα 3 από τα 7, μέχρι το οριστικό κλείσιμο τους μετά το μεγάλο σεισμό του 2004. Από το 1982 είχα παρακολουθήσει όλες τις εκδηλώσεις σε αυτά, εκθέσεις, θεατρικές και μουσικές παραστάσεις, ομιλίες, προβολές σεμινάρια. Πραγματικά -αν και χωρίς ουσιαστικές υποδομές- ένα πολύκεντρο πολιτισμού. Ο Δήμος Χανίων διοργάνωνε τις σημαντικότερες εκδηλώσεις πολιτισμού εκεί. Η ΔΗΠΕΧ αλλά και το ΚΑΜ επί Αντωνακάκη πριν αποκτήσουν το δικό τους χώρο, φιλοξενήθηκαν στα Νεώρια. Προσωπικά, οργάνωσα εκεί 2 εκθέσεις του “Χώρου Τέχνης Χανίων” με έργα μαθητών μου, 5 εκθέσεις ως διευθυντής του εικαστικού εργαστήριου του Δήμου Χανίων (μαθητών) αλλά κα 2 ατομικές εκθέσεις μου (5) συν μια περφόρμανς.
Θυμάμαι τις μεγάλες εκθέσεις της συλλογής Φρυσίρα, του Παναγιώτη Τέτση, του Ευθύμη Βαρλάμη και άλλων σημαντικών καλλιτεχνών, όλοι ήθελαν να αφήσουν εικαστικά έργα τους στην πόλη, αλλά δεν υπήρχε τρόπος παραλαβής τους αφού η Δημοτική Πινακοθήκη δεν είχε ακόμα γίνει ο γνωστός πλέον φορέας.
Εν τω μεταξύ, μια πρόταση του περίφημου Ρέντζο Πιάνο επί δημαρχίας Γιώργου Κατσανεβάκη (με εκπρόσωπο του την αείμνηστη Ελένη Χαριτάκη) έβρισκε γραφειοκρατικά εμπόδια και ενστάσεις για τη χρήση των Νεωρίων, κυρίως από την αρχαιολογική υπηρεσία. Οταν τα 1990 ως διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ χορού Χανίων με την Εφη Καλούτση φέραμε τον Δημήτρη Παπαϊωάννου και την ομάδα Εδάφους (6) ο Παπαϊωάννου εντυπωσιάστηκε από τα Νεώρια και σκεφτόταν να δημιουργήσει παράσταση ειδικά για τους χώρους αυτούς…
Μετά το σεισμό, πέρασαν 16 χρόνια, με τα Νεώρια κλειστά. Οι Δήμαρχοι κατά σειρά Βιρβιδάκης, Σκουλάκης, Βάμβουκας έψαχναν χωρίς επιμονή και πάθος, γραφειοκρατικές προσεγγίσεις – μεταθέσεις του προβλήματος με το Υπουργείο Πολιτισμού, τα αδιέξοδα σαν φόντο ιστορικού κενού.
ΝΕΩΡΙΑ: Γ’ ΦΑΣΗ
Στις 5/7/20 υπογράφτηκε από το Δήμο Χανίων και το Υπουργείο Πολιτισμού προγραμματική σύμβαση για έργα αποκατάστασης – απόδοσης χρήσεων- ανάδειξης των Νεωρίων (υπάρχει αναλυτικό ρεπορτάζ στα “Χ.Ν.” στις 6/7), οπότε μπαίνω κατευθείαν στο θέμα των χρήσεων. Πιστεύω ακράδαντα ότι δεν μπορούμε να μιλάμε για έργα αποκατάστασης χωρίς απόφαση για τις χρήσεις.
Τα Νεώρια, ως εμβληματικά ταλαιπωρημένα κτήρια στην καρδιά της παλιάς πόλης των Χανίων δεν επιδέχονται μίζερων λύσεων μελλοντικής χρήσης. Πρέπει ΤΩΡΑ να αποφασίσουν για μια αντίστοιχη πρόταση του οράματος της γενιάς μου. Προσαρμοσμένη στα νέα δεδομένα, που συνίσταται σε ένα έργο με ταυτότητα διεθνή και όχι φολκλορική λαϊκίστικη και αυτή για μένα είναι, συνοπτικά: ΕΝΑ ΔΙΜΕΡΕΣ ΜΟΥΣΕΙΟ εικαστικών – γραφικών τεχνών που θα παρουσιάζει μόνιμες συλλογές, σταθερές και εναλλασσόμενες εκθέσεις, Μπιενάλε Εθνικού και παγκόσμιου επιπέδου.
Η διάρθρωση χρήσης των 7 Νεωρίων που προτείνω να είναι οι εξής: Δυο Νεώρια ακραία για το σημαντικότερο Μουσείο του είδους του στα Βαλκάνια και ένα απο τα κορυφαία στην Ευρώπη… Το Μουσείο Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη (τα εκθέματα υπάρχουν, μηχανήματα, εργαλεία, εκδόσεις σπάνιες, έργα Τέχνης, αρχειακό υλικό, μοναδικές αφίσες κ.λπ, χρειάζεται μόνο η μεθόδευση της μεταφοράς. Στα άλλα δυο ακριανά Νεώρια να οργανωθεί ένα σύγχρονο Μουσείο Εικαστικών Τεχνών, προέκταση της Πινακοθήκης του Δήμου Χανίων, όπου θα εμπλουτιστεί η συλλογή με μεγάλα και σπουδαία έργα από δωρεές και αγορές. Ενα μουσείο που θα διεκδικεί πλέον να κάνει Μπιενάλε Εικαστικών Τεχνών υψηλού επιπέδου στα 3 άλλα ενδιάμεσα κενά Νεώρια, αλλά και σε άλλους συμπληρωματικούς χώρους της παλαιάς πόλης. Φυσικά στον ίδιο χώρο θα συνεχίσουν και οι εκθέσεις παγκόσμιας αφίσας και άλλες διεθνείς θεματικές εκθέσεις γραφικών τεχνών που θα διοργανώνει το Μουσείο Τυπογραφίας.
Η πρόταση μου είναι ψαγμένη σε βάθος χρόνου και δεν έχει συζητηθεί με τη οικογένεια Γαρεδάκη ούτε με τη Δημοτική αρχή, εντάσσεται στο πλαίσιο ενός βιωματικού γίγνεσθαι, ενός συνεχούς ως πολιτιστική διαδρομή στην παλιά πόλη στο πλαίσιο κεκτημένων αλλά και σημαντικών διεκδικήσεων υπό τη σκοπιά των απαιτητικών (με ποιοτικά κριτήρια) κατοίκων αυτής της πόλης, φυσικά για την αναβάθμισή της. Είμαι πολίτης που συνειδητά ζω σε αυτήν, παράγω και δέχομαι το πολιτιστικό προϊόν ως στάση ζωής γι’ αυτό και αρθρογραφώ για θέματα πολιτισμού από το 1982 στα “Χ.Ν.”, δεδομένου ότι έχω πατήσει τους πολιτιστικούς χώρους της πόλης, γνωστούς ή λιγότερο γνωστούς χιλιάδες φορές, πιστεύω ότι η άποψη έχει το ειδικό βάρος λιγοστών προσωπικοτήτων του τόπου που βιώνουμε το πολιτιστικό τοπίο των Χανίων. Ασφαλώς και σέβομαι την ερευνητική ομάδα του Πολυτεχνείου Κρήτης υπό τον άξιο καθηγητή Αρχιτεκτονικής Νικόλαο Σκουτέλη που ανέλαβαν την υλοποίηση της προγραμματικής. Ο ρόλος τους είναι να προτάξουν μελέτες για την αποκατάσταση, συντήρηση και να υλοποιήσουν πρόταση λειτουργικής χρήσης αφού πρώτα αφουγκραστούν τεκμηριωμένες απόψεις των εχόντων λόγο της τοπικής κοινωνίας. Αναμφισβήτητα αυτό μπορούν να το κάνουν όπως και συνάδελφοί τους στο Μεγάλο Αρσενάλι, αφότου οριστικά είχε αποφασιστεί η χρήση του ως Κέντρο Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου (7). Πριν την οριστική απόφαση της χρήσης οι συμβαλλόμενοι πρέπει να λάβουν υπόψη τις σοβαρές αναγκαιότητες της μητροπολιτικής πόλης του νομού Χανίων, αποκλείοντας τις κεκτημένες χρήσεις (νέο πρίσμα) που είναι οι εξής (αύριο η συνέχεια).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1) Τίτος Πατρίκιος στην ποιητική συλλογή «παραμορφώσεις» 1989 «Διάττων», πρόσφατα ο ποιητής παρέστη στη γιορτή αποκατάστασης της Δημοκρατίας τιμώμενος από την πρόεδρο της Δημοκρατίας Έφη Σακελαροπούλου
2) Αντόνιο Ταμπουκι. «ταξίδια κι άλλα ταξίδια «το κεφάλαιο Κρήτη, ένα ξενοδοχείο, ένα χωριό» εκδ. Άγρα
3) Οι κεραίες της εποχής μας του αείμνηστου Ανταίου Χρυσοστομίδη 2006-2012 70 συνεντεύξεις σπουδαίων παγκόσμιων λογοτεχνών στην ΕΡΤ
4) Η δεύτερη πάνω στο ερείπιο του Αρσεναλιού το 1991 στα πλαίσια του β΄ Διεθνούς Φεστιβάλ Συγχρόνου χορού Χανίων τίτλος παράστασης «4 σημεία»
5) Οι εκθέσεις «Χανιά 1-9-99 Κλιμακωτά βιωσημεία Το 1999 και «Χανιά 33 εγκαταστάσεις» το 2002
6) Στο φεστιβάλ αυτό που διήρκησε από το 1990-1995 συμμετείχε και η Αικατερίνη Αντωνακάκη κόρη της αείμνηστης Σουζάνας και του Δημήτρη Αντωνακάκη που διηύθυνε το ΚΑΜ με τον καλύτερο τρόπο περίπου 10 χρόνια δίνοντας του κύρος και αίγλη που ξεφευγε από τα τοπικά σύνορα της πόλης. Η Σουζάνα ήταν διακριτική δίπλα του συνεργάτης και σύμβουλος προτάσσοντας έργα και συνεργασίες υψηλού επιπέδου. Για τη Σουζάνα έχει δημοσιεύσει δυο αφιερώματα ο Δημήτρης Φιλιππίδης, ο σημαντικός καθηγητής – Αρχιτέκτονας.
7) Οι αρχιτέκτονες μελετητές του ΚΑΜ ήταν οι Γ. Κυζης, Β. Κουμούση, Π. Γραμματόπουλος, Χ. Πανουσάκης, Α. @ Γ. Βαρουδάκης, Κ. Μαυρακάκης.
