3. ΜΕΓΑΛΑ ΛΟΓΙΑ: Μ. Χατζιδάκι μνήμη
Oταν η αυτοαναφορικότητα τείνει από κεντρομόλος να γίνει φυγόκεντρος μέσα από συναρμολογημένα αποκλίνοντα, έντεχνα ιστορικoκοινωνικά ερείσματα.
Πάλι μεγάλα λόγια, κι υπερβολές
πάλι μεγάλα λόγια μου ξαναλές
όποιος χωρίς δαιμόνους δαιμονίζεται
πάει μια δεξιά μια αριστερά
ποτέ δεν πάει μπροστά.
Λόγια γνωστά και ίδια λόγια αδειανά
ατέλειωτα ταξίδια στο πουθενά
όποιος χωρίς ανέμους ανεμίζεται
πάει μια ψηλά μια χαμηλά
ποτέ δεν παει σωστά.
Όποιος χωρίς φεγγάρια φεγγαριάζεται
πάει μια κρυφά μια φανερά
ποτέ δεν πάει στρωτά.
«Ο κόσμος σου να είμαι εγώ» του Νίκου Γκάτσου ως στίχοι στο έργο «Αντικατοπτρισμοί»(1)
Στις 15 Ιουνίου συμπληρωθήκαν 27 χρόνια από το θάνατο του μεγάλου Έλληνα, παγκόσμιου μουσικοσυνθέτη, Μάνου Χατζιδάκι
Φυσικά άκουγα τη μουσική του από παιδί στα Χανιά χωρίς να εχω αίσθηση του μεγαλείου του. Ως φοιτητής το 1975 «βούτηξα» στον Μεγάλο Ερωτικό στο εργαστήριο του Γ. Παππά, λάτρεψα τη μουσική του, κι αποφάσισα συνωμοτικά να τον γνωρίσω , μόνο και μόνο να του σφίξω το χέρι, έγινε στο πατάρι του Λουμίδη, έκτοτε, τα βυνίλια με τη μουσική του τα αγόραζα χωρίς να εχω πικάπ με τα υπέροχα αφαιρετικά εξώφυλλα του Γιάννη Μόραλη, μέχρι που απέκτησα πικάπ το 1985 εργαζόμενος, οπότε εκτός από κασέτες, άκουγα και κλασική, ροκ, τζαζ στα βινύλια τα επιλεγμένα: πορνογραφία, Χαμόγελο της Τζοκόντα, Τα παράλογα, Reflexions…
Ξεδιπλώνω από το επετειακό αφιέρωμα της φίλης Μάρως Δούκα, «ήρθες ήρθες εφάνης, με σουραύλι να υφάνεις…» γραμμένο από τη Μ.Δ., 10 χρόνια μετα το θάνατο του Γενάρης, Φλεβάρης 2003…(2 ) «εκλεκτικός, προκλητικός, υπερήφανος».
Εκλεκτικός, γιατί συνδιαλέκτηκε με τον Μότσαρτ (3 ), το ρεμπέτικο, τον Ν. Ρότα και τόσους άλλους σπουδαίους του παγκοσμίου μουσικού στερεώματος και μας πέρασε τη διαλεκτική σχέση που είχε μαζί τους μέσα από την υπέροχη μουσική του. Προκλητικός, αφού την υποστήριζε τόσο πολύ υφασμένη με σουραύλι θειικό. Η παρουσίαση της στις συναυλίες που ενίοτε διέκοπτε εν τη γενέσει τις παρασπονδίες των κακομαθημένων οχλούντων χωρίς μουσική παιδεία (έζησα δυο τέτοιες στα Χανιά και μια στην Αθήνα) προκλητικός ήταν επίσης προς τους λαϊκιστές υβριστές του της “Αυριανής” και υπερήφανος γιατί ως αναμορφωτής διευθυντής του 3ου προγράμματος της ΕΡΤ, αν και είχε τη γνωστή φιλία με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, τολμούσε να τα βάζει με το μουσικοπολιτιστικό κατεστημένο, στηρίζοντας τους επιλεγμένους απ’ αυτόν ταλαντούχους συνεργάτες πάντα μέσα από το αγωνιστικό του προφίλ, χωρίς να χρησιμοποιεί «τις πλάτες» του πρωθυπουργού. Μουσικοί γνωστοί μου πλέον, όπως ο Γιώργος Κουρουπός και ο Νίκος Κυπουργός, η Λένα Πλάτωνος.. επίσης κειμενογράφοι, ερμηνευτές, όπως ο Σπυρος Σακκάς και η Σαββίνα Γιαννάτου. Η Λιλιπούπολη μας συντρόφευε στο εργαστήρι, το ραδιόφωνο απελευθέρωνε στα ερτζιανά, τον δήμαρχο Χαρχούδα, τη Ρόζα Ροζαλία, τον Δυστροπόπιγγα, τον Δρ Δρακατώρ, την Πιπινέζα…
Ο Μάνος, ήταν κριτικός, αυστηρός προς τους λαϊκιστές, τους κερδοσκόπους πολιτικάντηδες, δεν του αρέσαν τα μεγάλα λόγια, γι’ αυτό έγραψε, περιμέναμε κάθε νέο «σχόλιο του Τρίτου» με τη δικη του ιδιότυπη αφήγηση. Ναι, είναι ο Μάνος αυτός που μου κληρονόμησε στο ταξίδι της ζωής μου δαίμονες, ανέμους, φεγγάρια πάντα με ταξιδιάρικο τρόπο και δομημένη αναγκαιότητα. Στο Μ. Χατζιδάκι 38 χρονια που γράφω στα “Χ.Ν.” έχω κάνει μερικά αφιερώματα μα αυτή τη φορά το συνδύασα με το ευαίσθητο κείμενο της βραβευμένης πρόσφατα Μ. Δούκα, που δημοσιεύτηκε στη «Λέξη» το χειμώνα του 2003 παραθέτω το τέλος του κειμένου της «…κι έφτανε ως εμένα για να την επενδύσω μουσικά με το νεανικό “όνειρο” του Διονύσιου Σολωμού από τον “Μεγάλο Ερωτικό” του Μάνου Χατζιδάκι. Να έχω να θυμάμαι, να σκέφτομαι τις υπόγειες διαδρομές, όπου διασταυρώνονται τα όνειρα και συμπλέκονται οι συγκινήσεις. Ωσπου να αξιωθούμε κάποτε να πούμε ότι ζήσαμε ξένοι κι όμως πολύ κοντά, στον ίδιο τόπο και κάτω από τον ίδιο ουρανό».
ΧΑΡΙΣΜΕΝΟ ΤΙΠΟΤΑ: ΛΕΞΗ
Στο τεύχος 173 «η λέξη» (το περιοδικό κυκλοφόρησε από 1981 – 2010, 204 τεύχη, ελάχιστα τεύχη λείπουν από τη βιβλιοθήκη μου) υπάρχουν αφιερώματα για το Μάνο, κείμενα επίσης του Αλ. Σολομού, της Αρλέτας, του ίδιου του Χατζιδάκι καθώς και προσωπογραφίες του από τους Σ. Δασκαλάκη, Δ. Μυτταρά., Π. Τέτση, Α. Φασιανού. Ενα περιοδικό που χάρις στην επίμονη προσπάθεια των διευθυντών του Θανάση Νιάρχου και Αντώνη Φωστιέρη, κυκλοφορούσε τόσα χρόνια συμπληρώνοντας 220 τεύχη.
Επιλέγω από το ποίημα «Χρυσόσκονη αυθαρσίας» του Αντώνη Φωστιέρη (4 ) μερικούς στίχους, συλλογή «τοπία του τίποτα», Καστανιώτη, 2013
«το μακρινό αεράκι από το Αθέατο
Που όλο υπόσχεται/κι ολο ευλογεί
Χαλκεύοντας/το πιο γκροτέσκο αντίγραφο
Αυτού του κόσμου
Γκροτέσκο αντίγραφο ενός κόσμου αληθινού
Που πύρωσε απ τη θέρμη των αισθήσεων
Κόρωσε
Και ξαφνικά/εξατμίστηκε/σε λέξεις.»
Γκροτέσκο, ετυμ. Αντιδ. Γαλλ., grotesque παλ Ιταλ.grottesca (pittura) «ζωγραφική των σπηλαίων. Πως λοιπόν από το κυριολεκτικά σπηλαιώδες κατάντησε: αλλόκοτο, περίεργο, τερατόμορφο αταίριαστο, κιτς ως υφολογικός προσδιορισμός στην Τέχνη; Ίσως γιατί όταν ανοίγει το στόμα του ο περφόρμερ χωρίς ανάγκη ουσιαστικής έκφρασης δραματικότητας, καταντάει γελοίος, ή όταν χρησιμοποιεί κάποιος γκριμάτσες «μούτες» για κωμική έκφραση χωρίς κωμικό υπόβαθρο, καταντάει γελοίος… Αυτά σκέφτομαι καθώς ξεφυλλίζω το ημερολόγιο μου εκείνης της εποχής σταματώ Δευτέρα 27/1/2003. Δουλειά 4 ώρες τη μακέτα του μνημείου πεσόντων Αεροπόρων (5 ) Στο τέλος της σελίδας γράφω «και ο τερατούκλας Πέτρος δίπλα στη Ζωή έκανε γκριμάτσες Γκροτέσκο. Ούτε 6 χρονών, ακόμα κι ο γιος μας κι έκανε θεατρινίστικες μούτες, 11 χρονια αργότερα, πρωταγωνιστούσε στο θεατρικό έργο « Ίων» στο 4ο λύκειο , έχοντας τον ομώνυμο ρόλο στην αρχαία τραγωδία του Ευριπίδη. Η σκηνοθεσία της φιλολόγου Αριάδνης Παπιδάκη, εξαιρετική. Το έργο, είχε την τυχη προκρινόμενο, να παιχτεί και στην αρχαία Μεσσήνη τον θαυμάσιο αναδομημένο αρχαιολογικό χώρο από τον Πέτρο Θέμελη. Όταν ο υπάλληλος κάνει την υπέρβαση από το επάγγελμα στο λειτούργημα , όταν από καθηγητής γίνεται δάσκαλος, εμπνευστής , μέντορας, όταν αντιμετωπίζει το παιδί , τον έφηβο σαν υπεύθυνο εκκολαπτόμενο πολίτη και όχι σαν ανήλικο που τον ταΐζει εύκολα «Αθύρματα» (6) για ομοιογενοποημένη ανευαίσθητη χωρίς κριτική σκέψη, καταναλωτές κι όχι δημιουργούς. Σε άλλο κείμενο θα προσεγγίσουμε , το μεγάλο θέμα «εκπαίδευση και Τέχνη» , με σπαράγματα του Ρόλαν Μπαρτ, του Βάλτερ Μπένγιαμιν ή ακόμα του Γιάννη Τσαρούχη, της Μαρίνας Λαμπράκη, του Δημήτρη Αγγελάτου και αλλων.
Τελειώνω με ακόμα ένα απόσπασμα της Μ. Δούκα για τον Μάνο Χατζιδάκι
…πόλεμος, κατοχή. Κι αυτός ένας δεκαοχτάχρονος μουσικός. Οι βιοποριστικές ανάγκες. Εργάτης στου Φιξ, υπάλληλος, νοσοκόμος, φοιτητής στη Φιλοσοφική, σπουδαστής στο «Θέατρο Τέχνης». Έπειτα ; Τα παιδιά κάτω στον κάμπο κυνηγούνε τους αστούς! Τη διάλεξη του το 2949, για το ρεμπέτικο, εννοώ. Έχουν γραφτεί και έχουν ειπωθεί πολλά για εκείνη τη διάλεξη. Για την ευαισθησία, την οξυδέρκεια, την ευθυκρισία, την τόλμη, το ταλέντο του…
Και μια ταινία προφητική ανησυχητική «Φαρενάιτ 451» του Τρυφφώ (7 ) για οσους αγαπάμε τα βιβλία την εποχή αυτή τη βάρβαρη. Η ταινία στηρίχθηκε στο ομώνυμο βιβλίο του Ρέι Μπράντμπερι (1920-1912) εκδ Άγρα.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1) «Αντικατοπτρισμοί» Μ. Χατζιδάκις σε στίχους Ν. Γκάτσου, μεταξύ άλλων και τα τραγούδια « ο χορός των σκύλων», «το τραγούδι της χαμένης Κυριακής» και ο «Κεμάλ»
2) Το άρθρο αυτό ενσωμάτωσε η Μ. Δούκα στο βιβλιο της «τίποτα δε χαρίζεται» εκδ. Πατάκη 2016. Ολοσέλιδο αφιέρωμα έκανα για το βιβλίο της στις 13/06/16, ημέρα παρουσίασης του στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων
3) Δίσκος «Της γης το χρυσάφι» 1970, το κομμάτι «Χασάπικο 40» με ερμηνεύτρια τη Δ. Γαλάνη
4) Αντώνης Φωστιέρης, προσκεκλημένος μίλησε στο θέατρο Θεοδωράκη πέρυσι 21/3/19., παγκόσμια ημέρα ποίησης. Την ιδια μέρα, είχα αναφορές για αυτόν στα Χ.Ν. ποίηση του Φωστιέρη εχει εικονογραφήσει ο Γιάννης Ψυχοπαίδης «ζωγραφική συνομιλία με την ποιηση» εκδ. Καστανιώτη
5) Τελικά τη μακέτα τη δούλεψα 700 ωρες οσο για το μνημείο (που ειχα βραβευμένη και περιπετειώδη σχέση, θα αναφερθώ σε επόμενο κείμενο), αποκαλύφθηκε το 2010
6) «Αθύρματα» ο τίτλος του ιδιαίτερου κειμένου κριτικής λογοτεχνίας- φιλοσοφικής γραφής ενταγμένο στο βιβλίο ¨Μυθολογίες- μάθημα¨ εκδ. Ραππα
7) Φρανσουά Τρυφφώ το 1996 γύρισε την ταινία αυτή με πρωταγωνιστές τους υπέροχους Όσκαρ Βέρνερ (Μοντουγκ), Τζούλι Κρίστι (Αιντα /Κλαρις)
