6. ΠΤΗΣΗ ΠΤΩΣΗ : ΗΛΙΑΚΑ
Γ. Σειραδάκη μνήμη
Καθώς κυλούσαν από την καταπακτή στο κενό
Σαν κούκλες σε ονειρική πτώση
Οι ψυχρές μάσκες των προσώπων πριν τη διαδήλωση
Οι δικαστές θεών και ανθρώπων
Τα ιδεώδη με την τοπολογία πίνακα του Πικάσο
Οι νεκροί θαμμένοι στη λευκή μυστικότητα
Το άγριο αγκάλιασμα κάτω απ’ τον καυτό ήλιο
Στις καυτές πέτρες πρωτόγονου ηφαιστείου
Δίπλα απ’ το ρε ματζόρε της θάλασσας
Οι ομιλίες, η προπαγάνδα, τα σύμβολα
Που μετέτρεψαν τον ήλιο και τη θάλασσα σε ιερογλυφικά.
«Σίσυφος» του Γιάννη Φίλη (1)
Η ΦΙΛΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΦΙΛΗ
Πόσες φορές αν πέσει ένα ανθρώπινο πλάσμα, θα σηκωθεί πάλι και θα πέσει; Χθες, σήμερα, αύριο; Θα πετάει προς τον ήλιο πάντα, πάντα, πάντα.
Αναμφισβήτητα -με βάση τα παγκόσμια περιβαλλοντολογικά προβλήματα, καθένας μας θα έπρεπε να έχει οικολογική συνείδηση και να είναι ενεργός στον βαθμό που μπορεί. Υπάρχουν -λίγοι δυστυχώς- σαν τον Γιάννη Φίλη, τον γνωστό Πανεπιστημιακό καθηγητή, κοινωνικό άνθρωπο, συγγραφέα, ποιητή που δικαιούται τον τίτλο “Ακαδημαϊκού μέντορα του ακτιβισμού” (2). Στο ρητορικό ερώτημα η ακτιβιστική θεώρηση του Γιάννη Φίλη για τη μετατόπιση των πεπραγμένων από το ως έχουν έως το πώς θα πρεπε να λειτουργούν, είναι γεωκεντρική ή ηλιοκεντρική; (για τη σωτήρια του πλανήτη μας από κινδύνους που συσσωρευτικά τον οδηγούν στον όλεθρο, θα έλεγα στοχαστικά (χωρίς τεκμηρίωση αλλά διαβάζοντας από την ποίηση του) «οι νεκροί θαμμένοι στη λευκή μυστικότητα το άγριο αγκάλιασμα κάτω απ τον καυτό ήλιο, στις καυτές πέτρες…». Ναι, είναι αυτά τα δυο τόσο αλληλένδετα στην άρρηκτη νομοτελειακή αλληλουχία, που δυστυχώς για τον Ανθρωπάκο που δεν ακούει (3) τις σειρήνες επιστημόνων, ευαίσθητων ανθρώπων όπως ο Φίλης, ο φιλικός στο περιβάλλον και στον άνθρωπο, όπως επίσης και ο αείμνηστος και τόσο σημαντικός αστροφυσικός Γιάννης “Τζόνι” Σειραδάκης που έφυγε στις 3/5/20, αφήνοντας ένα τόσο σημαντικό παιδαγωγικό και ερευνητικό έργο (4). Θα μπορούσε, λοιπόν, μια από τις ερμηνευτικές σημάνσεις της λευκής μυστικότητας να είναι το αποτέλεσμα μιας υπέρλογης ορθολογικότητας, οπού οι αλγόριθμοι δυναστεύουν απόλυτα τον κόσμο και υπηρεσίες ενός νέου συστήματος, εν ονόματι “επιτευγμάτων” όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική υψηλού επιπέδου, να διαμορφώσουν συνειδήσεις εκ του καναπέ. Σαν του νεαρού “Golden boy”, που παρουσίασε η ΕΡΤ στην καλλιτεχνική εκπομπή ΦΛΕΡΤ στις 30/07/20, ο οποίος έκανε την ταλαντούχα ευαίσθητη οικοδέσποινα του μαγκαζίνο με τις καλλιτεχνικές ευαισθησίες –γνωστή ως μουσικος, ερμηνεύτρια, ηθοποιός- Νάντια Κοντογιώργη να αντιδράσει με σιωπηλή έκπληξη, όταν ο καλεσμένος νέο-τεχνοκράτης μάνατζερ μιλούσε μελλοντολογώντας για «Αντί –ευθραυστότητα», τη δυνατότητα να πας κόντρα (για να αναπτυχθείς “κανονικα”) στο ζωτικό στρες που υποτίθεται πως συνδυάζεται με ανεξέλεγκτες τυχαιότητες και παρεκκλίνουσες καταστάσεις, ετερογενείς θα τις χαρακτήριζε ο μέγας αιρετικός διανοητής του 20ου αιώνα Τζωρτζ Μπατάιγ, σε σχέση με το “ομοιογενές” τμήμα της Κοινωνίας (5). Στην πυρά ο ιδρυτής της μεγαλύτερης πνευματικής επανάστασης του 20ου αιώνα (μαζί με την ψυχανάλυση) Αντρέ Μπρετόν και οι συν αυτώ θιασώτες του υπερρεαλισμού της απελευθέρωσης του υποσυνείδητου και της προσέγγισης των ονείρων…
Πατάω στην απενεχοποιημένη στάση μου για τη συνδυαστική διαλογική, διακειμενική γραφή που προώθησε ο σπουδαίος εμβληματικός διανοούμενος φιλόσοφος Βάλτερ Μπένγιαμιν (1892-1940) (και όχι Μπένζαμιν όπως λαθεμένα τον λένε αρκετοί, μπένζαμιν είναι ο φίκος το φυτο, με τη γνωστή… φυσική λειτουργία). Είναι το έργο του, τόσο σημαντική παγκόσμια παρακαταθήκη για τους νεότερους (εχω αναφερθεί και στα Χ.Ν. και θα συνεχίσω να το κάνω, ενδεικτικά έργα του «Μονόδρομος», «για το έργο τέχνης») (6).
ΔΙΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑ : ΑΓΓΕΛΑΤΟΥ ΓΡΑΦΗ
Το βιβλίο που πραγματικά μου έδειξε τον δρόμο για την επιλογή χρησιμοποίησης αρθρογραφικά της διακειμενικότητας με: τρόπους, αναφορές, συγκρίσεις, ανταλλαγές, ομογενοποιήσεις, παραθέματα, δια-πλοκής γλώσσας και λόγου μέσα –και-από το πρίσμα της μετασχηματικής διατύπωσης- θεώρησης από τον M. Bakhti που ο «εισηγητής» αντιμετωπίζει το λογοτεχνικό κείμενο (αντιγράφω από το θαυμάσιο βιβλίο του Δημήτρη Αγγελάτου όψεις και εφαρμογές της διαλογικότητας (7) « ορίζεται από τον Bakhti ως εκφορά, ως μια πράξη που συνυπολογίζει την επικοινωνιακή πλευρά της γλώσσας, λαμβάνοντας υπόψιν τα συγκεκριμένα υποκείμενα και τα συγκεκριμένα κάθε φορά συμφραζόμενα. Συνεπώς το λογοτεχνικό κείμενο συνιστά ακόμα μορφή γνώσης, ενώ οι λέξεις του είναι ενεργά στοιχεία μιας διαλογικής ανταλλαγής…». Αυτό το βιβλίο με απενοχοποίησε εντέλει, ώστε να χρησιμοποιώ τη δημοσιογραφική γλώσσα (8) εργαλειακά ακόμα και όταν φαίνονται τα επιμέρους συγκρινόμενα στοιχεία σχετικώς… άσχετα. Ξαναγυρνώ στο δίπολο γη-ήλιος, ανασύρω ενδεικτικά σπαράγματα από δυο σπουδαίους συγγραφείς. Ο Ζορζ Μπατάιγ, ο μεγαλειώδης εριστικός πολυπράγμων στοχαστής σε έναν ύμνο στη βιταλιστική ζωογόνο για τον άνθρωπο ηλιακή δύναμη, στο απογειωτικό- ιδιαίτερα σήμερα λόγω της σχέσης μας με την έξω φύση- σπονδυλωτό βιβλίο του, «Ηλιακός πρωκτός» (9) ο διανοούμενος συγγραφέας ιντριγγάρει τις παθητικές συνειδήσεις) μεταξύ άλλων «τα φυτά κατευθύνονται ομοιόμορφα προς τον ήλιο ενώ, αντίθετα, τα ανθρώπινα όντα, μολονότι φαλλοειδή όπως τα δέντρα, σε αντίθεση προς τα άλλα ζώα, αποστρέφουν αναγκαστικά τα μάτια…»
Σε ένα άλλο κεφάλαιο «ο ακρωτηριασμός ως θυσία και το κομμένο αυτί του Βικέντιου Βαν Γκογκ» γράφει (παραθέτω σπαράγματα από την εμπεριστατωμένη σχέση ήλιου-ηλιοτροπίου) «ο Βαν Γκογκ σε ένα γράμμα προς τον αδελφό του (Τεο) χρησιμοποίησε την έκφραση “ο ήλιος σε ολη του τη δοξα” και είναι πιθανό ότι από το παράθυρο προσπαθούσε να στηλώσει τα μάτια του πάνω σ’ αυτήν την περίλαμπρη σφαίρα (πράγμα που ορισμένοι ψυχοθεραπευτές το θεωρήσαν άλλοτε σημείο ανίατης τρέλας). Είναι η κορύφωση της πτήσης προς την εξώστροφη δυναμική της συμπαντικής νομοτέλειας των πραγμάτων, λιγο πριν την απόλυτη ψυχολογική πτώση (όχι κατ’ ανάγκη και των ζωγραφικών επιτευγμάτων) και ο Ζ.Μπαταιγ αναφέρει «…μετα την αναχώρηση από το Saint-Remy (Ιανουάριος 1890) και ως την αυτοκτονία (Ιούλιος 1890) ο δοξασμένος ήλιος εξαφανίζεται σχεδόν ολοκληρωτικά από τους πίνακες. Αλλά για να δείξουμε τη σπουδαιότητα και την εξέλιξη της ιδεοπληξίας του Βαν Γκογκ, είναι αναγκαίο να συγκρίνουμε τους ήλιους με τα ηλιοτρόπια, των οποίων ο πλατύς δίσκος, που στεφανώνεται από μικρά πέταλα, θυμίζει τον δίσκο του ήλιου και δεν παύει άλλωστε να τον παρακολουθεί στη διάρκεια της ημέρας. Αυτό το λουλούδι είναι επίσης πολύ γνωστό με το όνομα ήλιος και μέσα στην ιστορία της ζωγραφικής…». Ο Μπατάιγ συνεχίζει τις περιγραφές του γύρω από τη σχέση του μεγάλου ζωγράφου με το ηλιοτρόπιο, ένα θέμα που αγαπούσε καθώς και τον πίνακα που προέκυψε. Ζωγράφιζε πάντα τα έργα “θαλερά”, μέσα από αναπαραστάσεις τόσο χρωματικά υπερζωτικές λες και έμπαινε μέσα στο θέμα και όχι ότι ζωγράφιζε από απόσταση μια νεκρή φύση. «Εξάλλου αυτός ο διπλός δεσμός που ένωνε τον Ήλιο-άστρο , τους Ηλιους-Ανθη και τον Βαν Γκογκ ανάγεται σε ένα φυσιολογικό ψυχολογικό θέμα στο οποίο το άστρο αντιτίθεται στο μαραμένο λουλούδι όπως το ιδεώδες όριο στο πραγματικό όριο του εγω. Είναι κάτι που καθώς φαίνεται, εμφανίζεται με αρκετή κοινωνικότητα στις διάφορες παραλλαγές του θέματος…».
Στη συμπληρωματική διαλογικότητα παραθέτω ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Ελληνιστή πανεπιστημιακού Κλασικού Φιλολόγου, σημαντικού κριτικού και συγγραφέα, Ντανιελ Μέντελσον από το βιβλίο του «Μια Οδύσσεια» με υπότιτλο “ένας πατέρας, ένας γιος, ένα έπος” (10), στο βιβλίο αυτό (ένας ύμνος στο Ομηρικό έπος από τη μεριά ενός σύγχρονου Αμερικανού διανοουμένου. Στο προοίμιο, ο Μέντελσον αφού ξεκινά με το να αναφέρει στο ρόλο της λέξης “άνδρα” και τις προεκτάσεις του, περιγραφές για την ιδιότυπη λέξη “πολύτροπος”, αναφέρει «…σε ολόκληρη την Οδύσσεια-είναι η ιδιότυπη λέξη πολύτροπος. Κυριολεκτικά σημαίνει “με πολλές στροφές” -τρόπος στα αρχαία ελληνικά σημαίνει “στροφή”. Όλες οι αγγλικές λέξεις που περιέχουν το συνθετικό –trope προέρχονται από το τρόπος. Το heliotrope, για παράδειγμα, το ηλιοτρόπιο, είναι το λουλούδι που στρέφεται προς τον ήλιο…».
Για τον Γ. Φίλη και τη νέα συναρπαστική ποιητική του συλλογή “προσκλητήριο στη γλώσσα” θα αναφερθώ στο επόμενο κείμενο μ’ αφορμή την πτήση-πτώση του Φαέθωντα, ενός συγκλονιστικού αρχαίου δράματος, αλληγορικού μύθου που σε κείμενα του Οβίδιου και του Ευριπίδη έγινε πρόσφατα μια εξαιρετική παράσταση από το ΔΗΠΕΘΕΚ και την καλλιτεχνική Διευθύντρια του, Έφη Θεοδώρου.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1) Γιάννης Φίλης «Σίσυφος» εκδ. Εξάντας 1998 Φωτ Εξωφύλλου, Sky Berman ο Γ.Φ. δηλώνει ότι στα όψιμα έργα του είναι περισσότερο απλός ως φυσική συνέπεια ποιητικής “ωρίμανσης”.
2) Μέγιστο κοινωνικοπολιτισμικό έργο του Φίλη με τις σημαντικές οικολογικές προεκτάσεις, το πάρκο χλωρίδας-πανίδας στο Πολυτεχνείο Κρήτης, «με κυνήγησαν» δηλώνει, «με στήριξε ο Κώστας Σταματάκης της Παγκρητικής».
3) «Το άκου ανθρωπάκο» του Βίλχελμ Ράιχ συνέβαλε στη διαμόρφωση εσωτερικής κοινωνικής αντίδρασης στη μετεφηβεία μας.
4) Πορτραίτο του Γ. Σειραδάκη μακρινού εξάδελφου από το Σέλινο θα κάνω σε συνάρτηση με τους σημαντικούς αείμνηστους γονείς του.
5) Από το βιβλίο του Μπατάιγ “η ψυχολογική δομή του Φασισμού” 1970 εκδόσεις Εικοστού Πρώτου (1019), περισσότερα στο επόμενο.
6) Αναλυτική βιβλιογραφία και σχόλια για τον Μπένγιαμιν σε επόμενο κείμενο.
7) Δημήτρη Αγγελάτου από το βιβλίο με υπότιτλο –Από τον Κ.Γ.Καρυωτάκη στο νεοελληνικό μυθιστόρημα λειτούργησε –και- σαν προοίμιο στην εξαιρετική έκδοση του σπουδαίου φιλολόγου συγγραφέα Δ.Α. στο νέο βιβλίο του “Αποφλοίωση και Ακόνισμα” με υπότιτλο «ο ποιητής-γλύπτης: η ελεγεία στις “Σάτιρες” του Κ.Γ. Καρυωτάκη, που πρόσφατα κυκλοφόρησε. Όλα εκδόσεις Gutenberg έχω αναφερθεί ήδη στο εξαιρετικό δοκίμιο «λογοτεχνία και ζωγραφική».
8) Για τις εφαρμογές της διαλογικότητας θα επανέλθω.
9) Ηλιακός πρωκτός, ένα πυκνό σπουδαίο δοκίμιο σε μετάφραση του αείμνηστου στοχαστή Κωστή Παπαγιώργη εκδ. Νεφέλη 1980, στο εξώφυλλο η περίφημη ελαιογραφία του Roberto Matta (1911-2002) (δυστυχώς δεν αναφερεται στο βιβλίο).
10) Ντάνιελ Μέντελσον, το αξιόλογο πόνημα του για την Οδύσσεια (εκδ. Πατάκη 2017) Ήταν οδηγός μου για την εγκατάσταση μου πέρυσι στον Άγιο Ρόκκο, «90 ονειρεμένα Φεγγάρια για την Πηνελόπη».
