7.ΠΤΗΣΗ ΠΤΩΣΗ ΦΑΕΘOΝΤΑ
Α. Μινωτή μνήμη
Κι όπως αυτός που τον εκδικήθηκαν οι αρκούδες
είδε το άρμα του Ηλία που ανέβαινε ψηλά,
σαν τα΄άλογα κατά τον ουρανό σηκώθηκαν ορθά, και
μη μπορώντας πια με τη ματιά του να τ΄ακολουθήσει,
δεν έβλεπε παρά μονάχα μια φωτιά,
που ανέβαινε σαν συννεφάκι που πετά στη δύση :
ετσι η κάθε φλόγα στου λάκκου το έμπα πήγαινε
χωρίς καμιά να δείχνει τι μέσα είχε κρυμμένο,
ενώ στα σωθικά της είχε έναν κολασμένο.
34oς-42oς στίχος από το 26ο Άσμα
της Θείας Κωμωδίας «Κόλαση» (1) του Δάντη
Πόσοι από τους σύγχρονους φίλους του Κρητικού θεάτρου γνωρίζουν πως στην προσπάθεια κάποιων ευαισθητοποιημένων «παραγόντων» στα τέλη της δεκαετίας του ’70 , (αναφέρω μερικούς αείμνηστους, Δημήτρη Καρτάκη ψυχίατρο, Γιώργο Λαμπουσάκη δάσκαλο, Μιχάλη Γρηγοράκη δημοσιογράφο), δημιουργήθηκε η ΕΘΕΚ, αρκετοί από τους τότε «παράγοντες» ζουν ακόμα και χάρηκαν την μετεξέλιξη του το 1983 σε ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης επί υπουργίας Μελίνας Μερκούρη. Ομως η ΕΘΕΚ δε θα δημιουργούνταν εάν δεν υπήρχε η εμβληματική προσωπικότητα του Χανιώτη «Πρωτομάστορα» του Ελληνικού θεάτρου, του περίφημου Αλέξη Μινωτή. Αυτός, έβαλε τα φτερά στο όχημα για την πρωταρχική του πτήση σε ένα νησί, που είχε την παράδοση των Χορτάτση, Κορνάρου, Μπουνιαλή…
«Δει δε ουκ έξωθεν της ψυχής λαμβάνειν τον χρόνον» Πλατίνος Βγήκα στο θέατρο το 1925 συμπληρώνονται δηλαδή φέτος εξήντα χρόνια θεατρικής εργασίας…». Ετσι ξεκινάει το βιβλίο του «ο ηθοποιός» (2) ο Αλέξης Μινωτής που γράφτηκε το 1985 και ξετυλίγει το κουβάρι της αυτοβιογραφικής του πορείας αναφέροντας απόψεις, ονόματα, επιτυχίες από την πλούσια καριέρα του. Μερικά αποσπάσματα θα παραθέσω με αφορμή τη συγκλονιστική παράσταση του ΔΗΠΕΘΕΚ «Φαέθων» αυτό το καλοκαίρι που δυστυχώς-και αυτή-δεν ειχε το ανάπτυγμα παραστάσεων που της άξιζε, λόγω κορωναιού. Πάντως, θα ήθελα να βρισκόμουν στη μαγευτική Μήλο (3) όχι μόνο για να βιώσω τη «μεταφυσική» παραλία Σαρακίνικο, αλλά κυρίως να δω ξανά την παράσταση «Φαέθων»
ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.Κ. ΤΟΥ ΦΑΕΘOΝΤΑ ΠΤΗΣΗ
Τετάρτη 5 Αυγούστου στον ιστορικό αρχαιολογικό χώρο του Φιρκά παρακολουθώ την παράσταση «Φαέθων» ώρα έναρξης –σπάνιο για θεατρική παράσταση -7.30, η διάρκεια της περίπου 1 ώρα, παίχτηκε ώρα με το δυτικό απογευματινό φως να αξιοποιεί τη θεματολογική άρχουσα άποψη της σκηνοθέτιδας Εφης Θεοδώρου (4). Ο δίσκος του ήλιου κρύβεται για τους θεατές από τα κτήρια του αρχαιολογικού χώρου, αλλά οι ακτίνες του γλύφουν και αναδεικνύουν το ανάγλυφο της γεφυρωτής πετρόκτιστης αψίδας που οδηγεί στον ιστορικό ιστό της ένωσης. Ένα θαύμα ζωτικής αίσθησης η Τέχνη που δίνει νόημα και ομορφιά στη ζωή κόντρα στις συνθήκες της πανδημίας που κανει τους διοργανωτές να βάζουν σε απόσταση τα καθίσματα. Παρα ταύτα, χαιρόμαστε την παράσταση δίπλα δίπλα επικοινωνώντας με τον Δημήτρη Αγγελάτο και τη σύζυγο του Ελένη Παπαδοπούλου (που έβλεπε δεύτερη φορά την παράσταση μια και της άρεσε πολύ, της αξίζουν συγχαρητήρια ως προϊσταμένη της εφορίας αρχαιοτήτων Χανίων για τη διάθεση των αρχαιολογικών χώρων Φιρκά, Άπτερα, Αγ. Ρόκκο κλπ για καλλιτεχνικές εκδηλώσεις)
Αλλά ποιος είναι ο μύθος του Φαέθωντα ; Παραθέτω από την πεντάτομη «Ελληνική Μυθολογία» «εκδοτική Αθηνών» (5). Η γενική εποπτεία από τον Ιωάννη Θ. Κακριδή (διαλέγω την αναφορά που με συνδέει με το προηγούμενο κείμενο μου το δίπολο ήλιος-ηλιοτρόπιο.
«…αλλά και η Κλυτίη δε μπόρεσε να κρατήσει τον πόνο για την εγκατάλειψη της και μεταμορφώθηκε σε ηλιοτρόπιο. Από τότε γυρίζει πάντα ο κεφάλι της προς το μέρος του Ήλιου για να μπορεί να τον βλέπει. Άλλη αγαπημένη του Ήλιου ήταν η Κλυμένη, κόρη της Τηθύος και σύζυγος του Μέροπα, βασιλιά των Αιθιόπων. Με αυτήν ο Ήλιος έκανε γιο τον Φαέθοντα , που , όταν μεγάλωσε για να βεβαιωθεί ότι ο πατέρας του τον αναγνωρίζει για δικό του γιο, του ζήτησε να οδηγήσει μια μέρα το άρμα του Ήλιου. Ο Ήλιος, αναγκάστηκε να συγκατατεθεί, αφού προηγουμένως είχε δεσμευτεί με όρκο του στα νερά της Στύγας. Τα αλόγα όμως όταν το κατάλαβαν από την πορεία τους, προκάλεσαν στη γη καταστροφές, και τότε ο Δίας οργισμένος εξαπέλυσε κεραυνούς και σκότωσε τον αδέξιο ηνίοχο.
Αλλά και αμετροεπής όπως παρουσιάζεται στις «Μεταμορφώσεις» του Οβίδιου (μετάφραση Θεόδωρος Παπαγγελής) και στα αποσπάσματα που έχουν σωθεί της ομώνυμης τραγωδίας του Ευριπίδη (μετάφραση Γιώργος Σαμπατακάκης). Αυτά τα κείμενα πήρε η Έφη Θεοδώρου και αποφάσισε να προεκτεινει για το ΔΗΠΕΘΕΚ το θεατρικό ρεπερτόριο μετά την επιτυχία «Φαίδρα» του Σενεκα 2019, σε ένα δύσκολο εγχείρημα όπου ο λεκτικός ρυθμός και ιεραρχημένη χωρίς υπερβολές ερμηνεία θα κάνουν τη διαφορά ούτε σκηνικά εφέ, ούτε υπέρμετρα δραματικά «τερτίπια» , πρώτιστο μέλημα της η σωστή, απαιτητική, διανομή των 3+1 ερμηνευτών συντελεστών 3 θαυμάσιοι ηθοποιοί (οι δυο καταξιωμένοι Μαρία Σκουλά και Μάξιμος Μουμούρης) και ο τρίτος νέος ταλαντούχος ελπιδοφόρος ο Λάμπρος Κωνσταντέας. Μέσα μαεστρικά στην παράσταση ζωντανά, ως μουσικός περφόρμερ ο δεξιοτέχνης στα κρουστά Σόλη Μπαρκή. Εν αρχή ην ο λόγος. Το κείμενο αυτό στα χέρια ενός ατάλαντου, επηρμένου σκηνοθέτη, θα γινόταν παράσταση εφετζίδικη, με ερμηνευτικές κοιλιές και στερεότυπα κλισέ. Η Θεοδώρου το απογείωσε χωρίς έντονη κίνηση λόγω της επιλογής της να αλλάζουν συνεχώς οι σκηνικοί χώροι από παρλασταση σε παράσταση, ενέταξε τους ηθοποιούς με διακριτική «γεωμετρική» κίνηση, σαν τις στάσεις αποτυπωμένες στα αγγεία, έδωσε ρυθμό και κίνηση στο λόγο, μελωδία και τραχύτητα όπου χρειάστηκε δεν ευαισθητοποίησε υπέρμετρα την αφήγηση αφού οι συμβολικές –μυθολογικές προεκτάσεις του έργου επέτρεπαν ρεαλιστική υφολογική αντιμετώπιση, παράλληλα όμως έπρεπε να ελέγξει τις υπερβολές της πτήσης φέρνοντας –ιεραρχημένα τους χαρακτήρες σε σχετικά κοντινές αποστάσεις στο βάθος πίσω από τον γήινο κόσμο ο Ήλιος Μουμούρης, σε πρώτο πλάνο αριστερά ως προς τη θέαση του κοινού, ο μουσικός περφόρμερ, ως συντονιστής των βιταλιστικών κραδασμών, ήχων ζωής υπό το Φως του «Παντοτινά ορόντα Ήλιου», ανάμεσα τους σε μια ελεγχόμενη ελευθερία κινήσεων, στάσεων, εναλλασσόμενων προφίλ- ανφάς, πλάτη, οι δυο γήινοι ήρωες , η μάνα Κλυμένη και ο γιος Φαέθων. Ο ποιητικός λόγος κτισμένος βήμα βήμα αποκαλύπτει εξ αρχής τα ασύμβατα αδιέξοδα της συμπαντικής νομοτέλειας απέναντι στην ανώριμη ανθρώπινη μικρότητα να καταλάβει πως το μέτρο της ανθρώπινης ζωής υπό τον Hλιο, απαιτεί αίσθηση των ορίων. Πως η πτήση πέραν του μέτρου, φέρνει την πτώση με ότι συνεπάγεται συμβολοποιημένα. Ο εγωιστής ηνίοχος , δεν μπορεί να τιθασεύσει τα πειθαρχημένα άλογα. Η πτώση, αναπόφευκτη, διαχρονικά φέρνει την κάθαρση και η λύτρωση του θεατή (το κείμενο περιλαμβάνει εξαίσιες περιγραφές της φλεγόμενης γης, σε κάνει να αναριγείς) . Σε κάνει, τελειώνοντας το έργο να αναλογιστής με προβολή οικολογικά συνειδησιακή για την οδήγηση του άρματος των εξουσιών από παράφρονες ηνίοχους της εποχής μας. Η τραγωδία προ-βλέπεται, η τέχνη βοηθάει να φανερωθεί η ψυχική απώλεια… των συγκριτικών δεδομένων αναπαραστατικά. Ξαναγυρνάω στον Μινωτή
«…από τον Διόνυσο στις «Βάκχες» του Ευριπίδη γιατί απίστησαν στην ουσία του θείου-στον τραγικό ρυθμό της τελείωσης. Στην τραγωδία το πρόβλημα του κακού και της λύτρωσης μέσα από το μαρτύριο, βρίσκεται μπροστά μας «πλήρες». Η αίσθηση πως η λαμπρότητα του ανθρώπου είναι μεγαλύτερη και ωραιότερη ακόμη και στην ήττα από το τυφλό σύμπαν που τον ισοπεδώνει αμείλικτα και τον συντρίβει, είναι η παρηγοριά μιας τέλειας έκφρασης ανθρωπίνου συναισθήματος…» Αυτή την πληρότητα ένιωσα μέσα από την εξαιρετική απόδοση και του σεβασμού του κειμένου πάντα πίστευα στη μονάδα λέξη μέσα από αυτή την παράσταση ένιωσα τη δραματική διάσταση του πλήρους της συλλαβής. Ο καθαρός λόγος γίνεται κόσμος ελευθέριας στον συμπαντικό κόσμο των εννοιών. Και το Φως του ήλιου αποκάλυψε τις εξαιρετικές ερμηνείες των Μ. Σκουλά (6) και Μ. Μουμούρη (που την επόμενη 6/8 μίλησε με τα καλύτερα λόγια στο πολιτιστικό μαγκαζίνο της ΕΡΤ1 «Φλερτ» για την παράσταση στο Φιρκά αλλά και τη συνεργασία του με την Έφη Θεοδώρου). Όμως η αποκάλυψη ήταν ο νεαρός τόσο ώριμος για την ηλικία του Λάμπρος Κωνσταντέας, ιδανικός Φαέθων με ποικιλία στην έκφραση του.
Μινωτής «…η παράσταση ελευθερώνεται όταν το κείμενο φεύγει από τον συγγραφέα κι αυτή η απελευθέρωση-φυγή πραγματωθεί μέσω του ηθοποιού..»
Αυτό απέδειξε η ηθοποιοκεντρική σκηνοθεσία της Έφης Θεοδώρου. Τα κοστούμια λιτά, όμορφα από τον Άγγελο Μεντη, προσαρμοσμένα στις ανάγκες αλλαγών των σκηνικών χώρων. Σε αυτό το χώρο του Φιρκά, που το 1990 παρουσίασα τη χοροθεατρική μου παράσταση «Μυθολογική ανάπλαση της Ευρώπης» στα πλαίσια του Διεθνούς Φεστιβάλ Σύγχρονου Χορού, ένοιωσα πως έζησα μια «ονειρεμένη» παράσταση. Φεύγοντας κοίταξα τον Δημήτρη Αγγελάτο με νόημα για την ευχαρίστηση της νυχτερινής πλέον αίσθησης (7) στο μυαλό μου ήρθαν οι στίχοι του Γιάννη Φίλη (8) από το «Αρχάριος Οδυσσέας», κοιτάζοντας το φεγγάρι που έδειχνε την κίτρινη του όψη πήρα μια στροφή στο πολύβουο λιμάνι μπροστά στα μάτια περιπατητών που δε φορούσαν τότε μάσκες μέσα στην κίτρινη ηλιόλουστη χώρα.
«Παρακαλούσα ένα θεό να μου σχεδιάσει κάποιο όνειρο
γαλάζιο και λευκό με λίγες ρωγμές κόκκινο,
εκλιπαρούσα για δυο πουλιά του Αυγούστου
μέσα σε μα χώρα , κίτρινη ,εκτυφλωτική
ζητιάνευα καλύτερο αιώνα-ίσως χρόνο
που να στριμώξω ευχαρίστως της ζωής μου ένα μέρος.
Λίγη έκσταση έψαχνα που θα εκτινασσόταν
στο διάστημα σαν χορευτής ζεϊμπέκικου
χρώματα, λίγη μνήμη, λατρεμένες ήττες
κεντημένες λέξεις…
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1) «Κόλαση», μεταγραφή Ανδρέα Ριζιώτη, πρόλογος Στέφανος Ροζάκης εκδ. Τυπωθήτω, Γιώργος Δαρδανός
2) Ηθοποιός, επανεκδόθηκε από την εφημ. Των συντακτών 16/1/18 ο Α. Μινωτής πρωταγωνίστησε το 1974 στο Κρητικό δράμα «η θυσία του Αβραάμ» με την πρώτη παράσταση της ΕΘΕΚ. Αλήθεια, δε δικαιούται ο Μινωτής στο νέο θέατρο «Μ. Θεοδωράκης» που θα συστεγαστεί το ΔΗΠΕΘΕΚ μια προτομή φυσικού μεγέθους εσωτερικού χώρου αξίας περίπου 7.000 ευρώ, δηλαδή το 1/1000 της δαπάνης δημιουργίας του θεάτρου;
3) Τελικά παραστάσεις στη Μήλο, Δήλο και αλλού δεν έγιναν λόγω κορωνοιού
4) Η Έφη Θεωδώρου με σπουδαίο βιογραφικό είναι η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.Κ. που ελπίζουμε από τη νέα προεδρία του της κυρίας Σοφίας Μαλανδράκη να κάνει πτήσεις επιτυχιών, παρά τις δύσκολες κοινωνικές συνθήκες που δεν επέτρεψαν στην πρώτη φάση και στην ποιοτική παραγωγή «Γη και κόρες» να πραγματοποιηθούν αρκετές παραστάσεις.
5) Εκδοτική Αθηνών, η σπουδαία έκδοση «Ελληνική Μυθολογία» είχε την υποστήριξη στην κυκλοφορία μέσω της εφημερίδας «Τα Νέα» δυο φορές
6) Η Μαρία Σκουλά, τη θυμάμαι στα πρώτα της βήματα στη σειρά «Τα ψάθινα καπέλα» της Λυμπεράκη- απέδειξε χωρίς αυτοαναφορικές κορώνες όλα αυτά τα χρόνια, ότι έχει γίνει μια σπουδαία ηθοποιός, με μεγάλη ερμηνευτική γκάμα
7) Πηγαίνοντας για το σπίτι κουβαλούσα εκείνο το «Καλβικο υποκείμενο» στίχων που χρησιμοποιεί ο Δ. Αγγελάτος στη μελέτη του για τον Κ.Γ. Καρυωτάκη «Μια δύναμις ουράνιος/ εις την ψυχήν σας δίνει/πτερά ελαφρά, και υψώνεται/λαμπρόν το μέτωπό σας/υπερ την νύκτα.» (περισσότερα σε μελλοντικό κείμενο)
8) «το προσκλητήριο στη γλώσσα», η νέα ποιητική συλλογή του Γ. Φίλη σε επόμενο κείμενο.
