10. ΠΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ
Λ. Ηλιάκη μνήμη
Τώρα είμαστε πρόσφυγες στη Φινλανδία
Η μικρή μου κορούλα γυρίζει το βράδυ
Βρίζοντας στο σπίτι κανένα παιδί
Δε θέλει να παίξει μαζί της.
Είναι Γερμανίδα και κατάγεται
Από να λαό ληστών.
…εγώ που κατάγομαι από αγρότες
Οργίζομαι σα βλέπω να πετάνε το ψωμί
Καταλαβαίνετε λοιπόν
Πόσο μισώ τον πόλεμο τους!
…οι γερόντοι βλέπουν τους νιους να πεθαίνουν
Οι ανόητοι βλέπουν τους σοφούς να πεθαίνουν
Η γης δεν καρπίζει, μονάχα καταπίνει.
Ο ουρανός δε ρίχνει βροχή αλλά σίδερο.
Από το ποίημα «Φινλανδία 1940»
Του Μπέρτολ Μπρεχτ
Την Κυριακή θα πραγματοποιηθεί η ετήσια γιορτή μνήμης της περίφημης αντιφασιστικής μάχης της Πα
ναγιάς, στο ομώνυμο ιστορικό χωριό των Κεραμειών. Και είναι ιδιαίτερα επίκαιρη γιατί το ορειχάλκινο «σύμπλεγμα» του μνημείου που είχα την ευλογία να δημιουργήσω το 1984, αποδεικνύει με τον εμφατικό αλληγορικό του τρόπο πως ο φασισμός δεν έχει πεθάνει αλλά αντιστέκεται, ιδιαίτερα ζήσαμε τα γεγονότα αυτή τη χρονιά με τις αποφάσεις από τη δίκη της Χρυσής Αυγής. Θυμήθηκα ξανά τον Μ. Μπρεχτ (1) «…γι αυτή τη χρονιά θα μιλάνε όλοι. Γι’ αυτή τη χρονιά θα σωπαίνουν όλοι» θα σωπαίνουμε άραγε από τον φόβο να μην τακτοποιηθούμε σαν αντιστασιακοί απέναντι στη μαυρίλα του μίσους και « τους στόλους των μακελάρηδων του μπογιατζή…» Ζω στην ηλιόφωτη πάνχρωμη Κρήτη των αγώνων ιστορικά καταγεγραμμένων ενάντια στους κατακτητές. Θεωρώ προνόμιο εκλεκτιστικής επιλογής την αναδιατύπωση σπαραγμάτων που γράφτηκαν υπό το Φως της ειρηνικής διαβίωσης του πλανήτη επιλέγω από το «ο Μαλόν πεθαίνει» (2) του Σάμιουελ Μπέκετ «…καραδοκεί το κακό, όπως ο γονόκοκκος στις πτυχές του προστάτη. Ο χρόνος μου είναι μετρημένος. Από κει ακριβώς ξαμολιούνται μια μέρα, ενώ όλη η φύση χαίρεται και λαμποκοπά, οι αξέχαστες στρατιές μαύρα σύννεφα και σαρώνουν το γαλάζιο για πάντα. Τι ωραία πράγματα, τι σπουδαία πράγματα θα χάσω από φόβο, από φόβο μήπως πέσω πάλι στο ίδιο αιώνιο λάθος, από φόβο μήπως δεν τελειώσω έγκαιρα, από φόβο μη ριχτώ και πάλι με τα μούτρα, για τελευταία φορά, σ ένα τελευταίο ξεχείλισμα αθλιότητας, ανικανότητας και μίσους. Ο σταθερός κι αμετακίνητος βρίσκει πολλούς τρόπους για να παρηγοριεται που δεν έχει μορφή. Α, βέβαια, ήμουνα πάντα επιρρεπής στη βαθιά σκέψη… και από « Η ψυχολογική δομή του φασισμού» (3) του Τζωρτζ Μπατάιγ « η αριστοκρατία των όπλων προϋποθέτει καταρχάς έντονη ετερογένεια : η πειθαρχία και η ιεραρχία είναι απλώς μορφές, και όχι θεμέλια, της ετερογένειας΄ μόνο η αιματοχυσία, το μακελειό και ο θάνατος βρίσκονται στη βάση της φύσης των όπλων. Αλλά η διφορούμενη φρίκη του πολέμου περιλαμβάνει ακόμα μια ευτελή μορφή ετερογένειας (σε ακραίες περιπτώσεις, αδιαφοροποίηση). Ο δοξασμένος, εκστατικός έλεγχος των όπλων προϋποθέτει τη συναισθηματική ενοποίηση που είναι απαραίτητη για τη συνοχή τους, δηλαδή για την αποτελεσματική τους αξία…»
Στον ύμνο για τη ζωή του Μπεκετ απέναντι στη μαυρίλα του θανάτου έρχονται να με στοιχειώσουν οι αγώνες των αντιφασιστών που έδωσαν από το υστέρημα τους τη δεκαετία του ’80 για να γίνει το μνημείο της Παναγιάς θυμάμαι τον λεβέντη αριστερό Λευτέρη Ηλιάκη, αείμνηστο πλέον, και τη λαχτάρα του για την υλοποίηση του έργου. Δέχεται τόσο κόσμο σε κάθε επέτειο και φέτος θα δεχτεί προφανώς, μόνο εκπροσώπους και στεφάνια. Η αντοχή του όμως καθώς ορειχάλκινο για χιλιάδες χρόνια-και αυτό είναι ευχή- θα διαμορφώνει συνειδήσεις. Για αυτούς που δεν ξέρουν την ιστορία του μνημείου παραθέτω το κείμενο μου από την ενότητα “Μαρκαντωνάκης Π. Γιάννης 1-8-66.
1+8 έργα επαναστατικής αντιστασιακής γλυπτικής + 66 αναφορές” που δημοσιεύθηκε το 2016 στην ετήσια έκδοση του Δήμου Χανίων «Εν Χανίοις» ( 4) γράφω βιωματικά σε πρώτο πρόσωπο.
1944 ΜΝΗΜΕΙΟ ΜΑΧΗΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΚΕΡΑΜΕΙΑ
Το μνημείο της ιστορικής μάχης της Παναγιάς είναι ένα ορειχάλκινο έργο γλυπτικής που αποτελείται από 4+1 μορφές διαστασεων συνολικά ύψος 2,00 πλάτος 0,79 και μήκος 1,85, τοποθετημένο σε πέτρινο βάθρο 2χ100χ70 cm
Το 1985 στη διαδικασία του πανελλήνιου διαγωνισμού όπου πρόεδρος ηταν ο καταξιωμένος γλύπτης Κυριάκος Ρόκκος (5), πήρα το πρώτο βραβείο και την ανάθεση του έργου. Τα αποκαλυπτήρια έγιναν στο διαμορφωμένο ευρύχωρο χώρο του χωριού Παναγιά στις 1 Ιούνιου 1986. Το έργο χρηματοδοτήθηκε κυρίως με τις ερανικές διαδικασίες του παραρτήματος Χανίων της Π.Ε.Α.Ε.Α.-Σ.Σ.ΕΙ με πρόεδρο της επιτροπής ανέγερσης τον Λευτέρη Ηλιάκη (6)
Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ
Πάνω στο υποταγμένο κορμί του ναζί στρατιώτη (ελαφρά υπερφυσικό) που σχηματίζει γέφυρα με το κεφάλι και το γερμανικό κράνος σπασμένο, 4 φιγούρες κρητικών (μικρότερες από το φυσικό μέγεθος), με απλοποιημένα χαρακτηριστικά ανά δυο με Μινωίτικη φορεσιά και Κρητική, σύγχρονη, αυτό συμβολίζει τη διαχρονική παρουσία των αγωνιστών που μάχονται για τα πάτρια εδάφη. Η εξαιρετική κορμοστασιά τους συμβολοποιημένη σε ένα αντιρρεαλιστικό σύνολο.
Τα ξεσκισμένα ρούχα του ναζί αποκαλύπτουν στην κοιλιά τη σβάστικα, σε μια παραμορφωτική εξπρεσιονιστική απόδοση. Οι Κρητικοί (που πατούν πάνω του απλοποιημένοι, χωρίς ρεαλιστική αμεσότητα λόγω της αλλαγής της κλίμακας μεγεθών, ατενίζουν μπροστά αφυπνισμένοι ο φασισμός δεν έχει πεθάνει) επιβάλλονται μέσα από τη σύζευξη του χορού -ένα πεντοζάλη- σαν δείγμα έντεχνου πολιτισμικού γίγνεσθαι αλλά και του τουφεκίου στο ένα χέρι ψηλά, πάντα αμυνόμενοι. Η συνειδητή επίδραση μου από τους στίχους του Γιάννη Ρίτσου από τη Ρωμιοσύνη «το χέρι τους είναι κολλημένο στο ντουφέκι/ Το ντουφέκι είναι συνέχεια του χεριού τους/ Το χέρι τους είναι συνέχεια της ψυχής τους»
Σημαντικά ιστορικά στοιχεία της εποχής υπάρχουν στο βιβλίο της Μάρως Δούκα “το δίκιο είναι ζόρικο πολύ”
Το ιστορικό γεγονός της μάχης εξιστορεί ο Γάννης Δημ. Τσίβης “Χανιά 1941-1949 κατοχή και Αντίσταση”.
Ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τη δράση των Ελασιτών πριν και μετά τη μάχη της Παναγίας βρίσκουμε στο βιβλίο των εκ των πρωτεργατών για το μνημείο της μάχης της Παναγιάς Δημήτρης Βλησίδης «τα πρώτα βήματα του Ε.Α.Μ. στην Κρήτη. Από το «Φύλακας σε πολεμικό κοιμητήρι»της Βικτωρίας Θεοδώρου(7)23
Καρβουνιασμένη κραυγή-Χορτιάτη-Δίστομο/ Λιθάρι άκρατο, που ’γινες Βιάννος-Κάντανος/ Χάραγμα δεν έχεις από σμίλη ευγνώμονη/ γρανίτης δεν σ’ αθανατιζει εσένα, μάρμαρο/δε σε σαρκώνει, η στάχτη σου απαλό φτερό,
καλάμι αυλού στα δάχτυλα μας./Με το δικό του μέγεθος το βουνό φίλος
Το χώμα με το αίμα, δε μάρανε τις ρίζες/Δεν πίκρανε των πηγαδιών τις φλέβες.»
1944 το αυγό σπάει το φίδι πατιέται στο κεφάλι, όμως, ψόφησε;
Αντίβαρο στο ερώτημα η θεϊκή μουσική του Βίλλα Λόμπος (8), Μπαχάνας Μπραζιλέιρας : όγδοη (1944) γραμμένη για ορχήστρα, εμπνευσμένη από χορό και τραγούδι της κεντρικής Βραζιλίας. Ο μέγας συνθέτης έγραψε Τοκκάτα 1. Πρελούδιο 2. Άρια 3. Τοκκάτα 4. ΦούγκαΤα Μπαχάνας Μπραζιλέιρας 9 Σουίτες από το 1930 έως το 1945 του Μάγου της Μουσικής.
Το μνημείο Παναγιάς στο έργο μου αυτό, μπορούν και συνυπάρχουν μεγάλης χρονικής έκτασης θέματα, με ιστορικά και υφολογικά στοιχεία.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1) Μ. Μπρεχτ «76 ποιήματα», μετάφραση Π. Μάρκαρη, εκδ. Θεμέλιο (ο Μπρεχτ, στο απόσπασμα που παραθετω, «μπογιατζή» εννοεί τον Α. Χίτλερ ως αποτυχημένο επίδοξο ζωγράφο…)
2) Σάμιουελ Μπέκετ «ο Μαλόν πεθαίνει» μετάφραση Αλεξάνδρα Παπαθανασοπούλου, εκδ. Ύψιλον
3) Τζωρτζ Μπατάιγ «η ψυχολογική δομή του Φασισμού» μετάφρασή Κ. Γκούνης, εκδ. του εικοστού πρώτου
4) Στο κείμενο αυτό του «Εν Χανίοις» παρουσιάζω 9 αντιστασιακά γλυπτά μου διαφορετικών εποχών όπως ο Καγιαλές, το μνημείο πεσόντων Λακκιωτών, ο Κανδανολέων…
5) Κυριάκος Ρόκκος σπουδαίος γλύπτης (με αντιφασιστικό υπερρεαλιστικό στίγμα) καθηγητής και συγγραφέας
6) Λευτέρης Ηλιάκης Αντιστασιακός, ταυτίστηκε με την ανάδειξη των αγώνων του ΕΛΑΣ, πρωτεργάτης της ανέγερσης του μνημείου Παναγιάς, συγγραφέας, αρθρογράφος, πέθανε το 2017
7) Βικτωρία Θεοδώρου, η αείμνηστη σπουδαία φίλη ποιήτρια που πέρασε αρκετά χρόνια εγκλεισμένη σε ξερονήσια, έχω αναφερθεί σε αρκετά κείμενα μου για αυτήν, και πριν δέκα χρόνια έφτιαξα το πορτρέτο της
8) Βίλα Λόμπος, κορυφαίος Βραζιλιάνος μουσικοσυνθέτης, πασίγνωστος από τα Μπαχάνας Μπραζιλειρας που ακουστήκαν το 2016 στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Ρίο.
