2. ΦΩΤΙΣΜΕΝΗ ΣΚΙΑ Χ. Μυλωνάκη μνήμη
Ιστορικά σπαράγματα προσωπικής αφήγησης, ενθυμήματα συνυπάρχουν
με αποσπάσματα Τέχνης σαν συναρμογή εκλεκτιστικής γραφής
Πιστό σκυλί/ μ ακολουθεί
Σκιά άλλοτε μπρος κι άλλοτε πίσω
Απ’ τη ζωή μου
Μου δαγκώνει το χέρι να σταθώ
Βουβό πιστό σκυλί η ποίηση
Μ’ ακολουθεί με προστρέχει
Όταν γράφω παίζω με τα κουρελόχαρτα
Και σαν αποκάμω πια και κοιμηθώ
Μου γλείφει τα χέρια και την ψυχή
Απ’ τις μουτζούρες
Το ποίημα ΣΚΥΛΙ του Γιάννη Μαρκάκη (1)
Τετάρτη 3 Ιουνίου μόλις έχει προβληθεί στο Δημοτικό Κινηματογράφο Χανίων το φιλμ ντοκιμαντέρ για ένα ιδιαίτερα σημαντικό άνθρωπο, «το μέσα φως» του φίλου σκηνοθέτη Σταύρου Ψυλλάκη, μια ταινία που η αναμφισβήτητη κινηματογραφική προσωπικότητα του, αφήνεται ολοκληρωτικά σαν «πιστό σκυλί ν’ ακολουθεί σκιά» αλλά πάντοτε «πίσω απ’ τη ζωή του μοναδικού πολυσύνθετου ήρωα Γιώργη Μαρκάκη. Τα αποτελέσματα είναι μια βιωματική μονογραφία υψηλού αισθητικού χαρακτήρα χωρίς σεναριακά κλισέ, ένα ντοκιμαντέρ που «γράφει χωρίς να παίζει» χωρίς τις «μουντζούρες» της υπερβολής, η εκ των προτέρων επίγνωση ότι η ταινία των 92΄ εχει βραβευτεί το 2016 (2) δεν εκπλήσσει κανέναν από τους σινεφίλ που παρακολουθούμε την πορεία του Ψυλλάκη, ιδιαίτερα μετά τις δημόσιες προβολές των ταινιών του.
Ως σκηνοθέτης που δημιουργεί σχολαστικά τα πλάνα του στο επίπονο μοντάζ, δίνει ένα στίγμα διαλόγου με την ιστορία, όπου τα ενθυμήματα φιλτράρονται -χωρίς να στεγνώνουν- μέσα από την έντεχνη σφραγίδα μιας διακριτικής συναρμογής που στοχεύει όχι μόνο να επιζήσει στο χρόνο αλλά να δημιουργήσει ένα «Αθροισμα ημερών που έρχονται στο φως» όπου πρυτανεύει το ήθος του αυτοπαρουσιαζόμενου σκηνοθετημένα μ’ αντίστοιχα κριτήρια καταγραφής
Στο «Μέσα φως» ο Σταύρος συνάντησε μια τόσο λαμπερή, πλουραλιστική μαξιμαλιστική φιλοσοφημένη (και ενίοτε χαοτική εν τη τάξη ) προσωπικότητα που χωρίς να του αναλύσει το πλαίσιο της ταινίας, τον άφησε να σκάψει τη μνήμη, τις διαδρομές, να ανασύρει όνειρα που πραγματοποιήθηκαν μέσα από μοναδικές αντιξοότητες και να αναδείξει την ελπίδα για μια διαλεκτική σχέση στη ζωή των εγγονών του, όπου ο κάματος, οδηγούμενος από πνευματική χρεία, ανταμείβει με έργο αξιοθαύμαστο. Tο βλέπεις στο βλέμμα του εγγόνου που συνόδευε τον πατέρα του Γιάννη Μαρκάκη, στην προβολή στον Κινηματογράφο του Κήπου. Και ήταν αληθινή εμπειρία να βλέπεις τη συγκίνηση ανθρώπων δημιουργικών εκείνη τη βραδιά. Είχε προηγηθεί η μικρού μήκους ταινία της Βίκης Αρβελάκη «Στα σκοτεινά στην Κρήτη», μια διεισδυτική ματιά στο εγχείρημα: άνθρωποι που δεν είναι τυφλοί να βιώσουν με το δεμένο στα μάτια μαντήλι, συνθήκες ομαδικής τυφλότητας. Στην Πανεπιστημιακή σχολή του Ηρακλείου πριν από 6 χρόνια, ο λόγος του Γιώργη Μαρκάκη και σ’ αυτό το ιδιαίτερο ντοκιμαντέρ μου θύμισε ότι ο ευαισθητοποιημένος άνθρωπος, εστιάζει κυρίαρχα με την όραση, χωρίς να απεμπολεί τις άλλες αισθήσεις και κυρίως την έκτη αίσθηση που δίνει το μέσα φως. Αλήθεια, ποιος θα ήταν ο Ζοζε Σαραμανγκου χωρίς τη διεισδυτική παρατηρητικότητα της έντεχνης συνδυαστικής εμμονικής συγγραφικής σφραγίδας (3) στη συζήτηση που είχα με τον θαυμάσιο άνθρωπο τον δημιουργικότατο Γιάννη Μαρκάκη, δε μου έκρυψε ότι συνειδητά είναι στη σκιά του πατέρα του, χωρίς να απεμπολεί το δικό του ΔΡΟΜΟΛΟΓΙΟ «Ταξίδευα στις ιστορίες του Ηράκλειο-Σητεία αχάραχτο δρομολόγιο/ ξεδίπλωνε μαντινάδες, αράδιαζε στιγμές/ Μύριζαν φασκομηλιά τα χέρια του/ Ωσπου σε ένα γυρισμό Συμμάχησα με τη μητέρα μου/ αμάν πια αυτές οι υπερβολές του πατέρα…». Και τι ομορφιά τι δύναμη είχε σε αυτή τη διαδρομή συμπόρευσης αυτή η μανα δίπλα στο γιατρό το Γιώργη με τη πελώρια σκιά… όμως σιγά-σιγά σπάει, αυτό φαίνεται και στο ποίημα του,
ΜΕΤΑΞΑΡΙΟ
Διορθώνει/ Μεταφράζει/ επιμελείται
Πάντα το Φως κάπου αλλού/ χαϊδεύει
Κι έτσι μεγαλώνει η σκιά του
Θρέφεται η σιωπή του
Κάποτε ο λόγος θα σπάσει το κουκούλι του
Και μες στο μεταξουργείο των λέξεων θα σαλεύουν
Οι δικές του κεραίες (4)
Θυμήθηκα τον αείμνηστο φίλο Ανταίο Χρυσοστομίδη και τις «κεραίες της εποχής μας».
Στο Γιάννη, φανερά ή κρυφά, ο πατέρας του υπάρχει παντού στη συλλογή «πολύ λίγο» (5) μια δουλειά κομμένη και ραμμένη σαν «κοντή κουβέρτα» χωρίς επιτηδεύσεις, απλή, μινιμαλιστική, υπαρξιακή αυτοβιογραφική. Από το ΣΩΣΙΑΣ: «γύρισε και κοίταξε τη σκιά, όπως τη φώνησε ξαφνικά η λάμπα ανάκρισης. Ατσαλάκωτος, ο σωσίας του χαμογέλασε. Σάμπως τόση μανία, τόσο ξόδεμα ψυχής τόση αμαρτία, τόση αυτοκαταστροφή.» Αναρίγησα.
Διαβάζοντας αυτούς τους στίχους, ξαναβούτηξα στην αισθαντική μαγεία του μοναδικού Κινέζου σκηνοθέτη Ζαν Γιμού και την αριστουργηματική του ταινία «Η σκιά» που πρόσφατα είδα (5) όπου ο σωσίας ενός στρατηγού στη μεσαιωνική Κίνα αντικαθιστά τον προφανώς αναγνωρίσιμο, τσακώνονται, πολεμάει, ματώνει, αντικαθιστά, αλλάζει εποχή. Μια γκρίζα εκδοχή που οι πολεμικές «αρετές», γίνονται αισθητικό κάλλος δραματοποιημένο με διαχρονικές αξίες σε μια τέχνη 125 ετών… μόνο. Αυτά τα ’χει στη γκάμα των αγαπημένων ασχολιών ο Γιάννης Μαρκάκης που σπούδασε εκτός των άλλων και Ιστορία Κινηματογράφου. Από τους ανθρώπους που ζουν σε σκιά μεγάλων, ξεχωρίζω για τη μοναδικά ιεραρχημένη αφιέρωση του γιου Λεωνίδα στον μεγάλο ποιητή πατέρα του, Ανδρέα Εμπειρίκο (6), ο θαυαμασμός μου διαχέεται στη φωτισμένη σκιά του όπου μέσα της είναι εγκατεστημένη η μεθοδική εργασιομανής προσωπικότητα του Λεωνίδα.
ΓΙΑ ΧΑΡΟΥΛΑ ΚΑΙ ΧΑΡΑΛΑΜΠΗ
Κι η μεγαλύτερη χαρά πληρώνεται με δάκρυ,
Ο κόσμος είναι στρογγυλός κι εσύ ’γειρες στην άκρη
Χαιρέτης Αριστείδης (Γυαλάφτης) (7)
Ένιωσα κάθαρση όταν είδα τον καθηγτή Οφθαλμολογίας Γιώργη Μαρκάκη στην ταινία να μιλάει για τα δάκρυα, τηλεφωνηθήκαμε με τον ακάματο δημιουργό, ο οποίος μου ‘στειλε ένα έμμετρο ποιητικό ανάπτυγμα με τίτλο, ΑΝΕΔΑΚΡΩΜΑ
«Τον του σώματος ρύπον υδωρ καθαίρει τον της ψυχής δάκρυ»
«Αυτό σου τ’ ανεδάκρωμα που λίγο πριν εθάμπωσε τη λάμψη των ματιών σου/ πριν γίνει κόμπος και καθίσει στο λαιμό σου/ άστο ελεύθερο σταλαγματιά να γίνει/ περίσσεμα είναι απ’ της καρδιάς σου το λαγήνι…» (απόσπασμα)
Πριν από 3 μήνες ο θάνατος (της βασανισμένης τα τελευταία χρόνια από την ασθένεια Θεοχαρούλας Μυλωνάκη με ’κανε να μην μπορώ να συγκρατήσω τα δάκρυα μου. Δεν ήταν μόνο γιατί η Χαρούλα ήταν πολύ σπουδαία προσωπικότητα με μεγάλη προσφορά στη Χανιώτικη κοινωνία ως γιατρός και δημοτικός σύμβουλος και αντιδήμαρχος αλλά μου θύμισε εκείνο το βράδυ στις 21/11 του 2011 που με περίμενε στο Νοσοκομείο Χανίων, «έλα Γιάννη, η μάνα σου δε φεύγει χωρίς να σε δει»…Μπήκα στο θάλαμο, την ειδα την ετοιμοθάνατη με απρόβλεπτη λάμψη στο βλέμμα, μου έσφιξε το χερι και χωρίς λόγια άφησε την τελευταία της πνοή. Η αγαπημένη και πονεμένη μάνα, έφυγε και ήταν εκτός από τους δικούς μου και η Χαρούλα δίπλα ως γιατρός και ΑΝΘΡΩΠΟΣ. Στη μνήμη της ανασύρω από τη συλλογή διηγημάτων “Καρε Φιξ” δυο αποσπάσματα της μεγάλης βραβευμένης φίλης πεζογράφου Μάρως Δούκα από το διήγημα «Ως ειν’ αερας» (8)
«…κοίταζε απ το παράθυρο ο Χαραλάμπης τα χωράφια. Ετούτο το τοπίο σαν να το ’χε ονειρευτεί, όταν με το κομμάτι ονειρευόταν πατρίδα. Τα λιανολίθαρα κι οι σαύρες, ύστερα οι κοντόσωμες ελιές, οι μυγδαλιές, οι χαρουπιές-απ’ ώρα έψαχνε για μια συκιά- η πλα ως πέρα τη βουνοκορφή, ξερό τοπίο, γνώριμο. Η Χαρούλα ξεφωνίζοντας μήπως πατήσει τον κορυδαλλό στη δημοσιά φρέναρε απότομα……» και το άλλο «Σταμάτησαν έκθαμβοι ψάχνουν τον ορίζοντα κι όσο τον έψαχναν τόσο τον έχαναν σε χίλιες δυο παρομοιώσεις: “Σαν να κολυμπά ο ήλιος… ” “Σαν να ανέβηκε στον ουρανό η θάλασσα…” “Σαν να κατέβηκε η θάλασσα στον ουρανό…» Και είναι αυτά τα αποσπάσματα που μου θυμίζουν και το “Λυχνοστάτη” αλλά και το πατρικό περιβάλλον του Μαρκάκη στη Σητεία των ωραίων ανθρώπων απογόνων του Β. Κορνάρου « Απου κατέχει και μιλεί με γνώση και με τρόπο,
κάνει να κλαίσι και γελού τα μάθια των αθρώπω…»
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1) Γιάννη Μαρκάκη «πολύ λιγο» ποιητική συλλογή 2019 εκδ. Γκοβόστη
2) «Το μέσα φως» παραγωγή του Μουσείου “Λυχνοστάτης”, πρώτο βραβείο καλύτερης ταινίας και μουσικής στο 9ο Φεστιβάλ Ελληνικών ταινιών του Λονδίνου (2016) τρίτο βραβείο στο 17ο παγκόσμιο διαγωνισμό AVICOM για οπτικοακουστικά μέσα στα Μουσεία (2016) επίσης βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Χαλκίδας και Ιεράπετρας (2015)
3) Το πασίγνωστο βιβλίο του Ζ. Σαραμάνγκου «περι τυφλότητας» ιδιαίτερα μου αρέσει το βιβλίο του νομπελίστα συγγραφέα «όλα τα ονόματα¨, εκδ Καστανιώτη. Το Σαραμάνγκου τον γνώρισα από την εκπομπή του Ανταίου Χρυσοστομίδη «κεραίες της εποχής μας»
4) Το ποίημα γράφτηκε στο Μουσείο Μετάξης Σουφλί 28/11/2016
5) Την είδα στις 26/5 πρωταγωνιστούν Ντεγκ Τσάο, Σον Λι Ζενγκ, και Γκουαν Ξιαοτουγκ
6) Για τα βιβλία του Εμπειρίκου έπονται κείμενα
7) Από το βιβλίο του Γιώργη Μαρκάκη «οι πρωτοθυγατέρες» θα επανέλθω
8) Μάρω Δούκα, «Καρε φιξ» και αλλα διηγήματα, “Κέδρος” 1990, εκδ. Πατάκης, πλέον, με αφορμή τη βράβευση της (Μεγάλο Κρατικό βραβείο Γραμμάτων 2019) Σε κάθε κείμενο μου κι ένα επιλεγμένο απόσπασμα.
