Αν η επιδίωξη του καλλιτέχνη να θέλει ν’ ανεβάσει το πνευματικό επίπεδο του κοινού του μες απ’ το απαιτητικό και δύσκολο έργο του αποτελεί ιδεατή κατάσταση, εξίσου ιδεατή είν’ η κατάσταση εκείνη όπου το κοινό επιζητά βελτίωση του επιπέδου του απαιτώντας απ’ τον καλλιτέχνη να παρουσιάζει κάθε φορά όλο και πιο ποιοτικά και ολοκληρωμένα έργα.
Γιατί, όμως, είν’ ιδεατές αυτές οι καταστάσεις; Υπάρχουν καλλιτεχνικά επιτεύγματα που είναι πράγματι απαιτητικά, με το νόημα ότι το κοινό πρέπει νάναι ιδιαίτερα καλλιεργημένο για να τα συλλάβει σ’ όλη τους την έκταση και πρόθυμο να κοπιάσει για να τα κατακτήσει. Αυτό όμως δεν συνεπάγεται ότι οι δημιουργοί τέτοιων έργων επιδιώκουν ν’ ανεβάσουν το κοινό ψηλά, να βελτιώσουν το επίπεδό του· δεν έχουν καν συνείδηση ενός τέτοιου παιδευτικού ρόλου. Φιλοτεχνούν δύσκολα έργα γιατί αυτός είναι ο τρόπος τους στην τέχνη, ιδιοσυγκρασιακά.
Έπειτα υπάρχει κι η πλειοψηφία των «δημιουργών» που λόγω έλλειψης ταλέντου, ιδιαίτερης κλίσης και βαθύτερων προβληματισμών δεν δύνανται και, πάν’ απ’ όλα, δεν ενδιαφέρονται για ένα τέτοιο ποιοτικό ανέβασμα, μ’ αποτέλεσμα όχι μόνον να μην βελτιώνουν το επίπεδο το κοινού αλλά να το διατηρούν χαμηλά, ή ακόμα και να το χειροτερεύουν!
Απ’ την άλλη μεριά το κοινό δεν είναι πάντα διατεθειμένο να παιδευτεί για να προσλάβει ένα απαιτητικό έργο, ειδικά αν δεν είναι μαθημένο στα δύσκολα. Ελλείψει υπομονής παραιτείται από έναν τέτοιο παιδεμό πολύ γρήγορα. Επιζητεί, τότε, κάτι ανάλαφρο και ξεκούραστο για τη διάνοια κι έτσι αφήνεται αβίαστα σε καθετί αγελαίο και γιαυτό εύληπτο.
Αν η περιρρέουσα ατμοσφαίρα ευνοεί την ελάσσονα προσπάθεια, την οκνηρία και τη φυγοπονία, τότε δύσκολα μπορεί να βρεθεί εκείνο το απαιτητικό κοινό που θα ζητάει τ’ ανεκτίμητα. Μέσα σ’ ένα τέτοιο κλίμα η διάθεση του κοινού για παιδεμό ολοένα και ελαττώνεται και ταυτόχρονα πληθαίνει ο αριθμός των καλλιτεχνών που ανταποκρίνεται στη ροπή του κοινού για το εύκολο κι εκπληρώνει τις προσδοκίες του δίνοντας σύστοιχα, με τους «αισθητικούς» προσανατολισμούς και τις «πνευματικές» επιδιώξεις αυτού του κοινού, έργα1 .
Οι δυσκολίες, λοιπόν, για την επίτευξη των προαναφερόμενων ιδεατών καταστάσεων είναι μεγάλες και γίνονται κάποτε ανυπέρβλητες, ειδικά όταν δεν συντρέχουν τόσο η παιδεία του δημιουργού ή του κοινού όσο κι η γενικότερη πνευματική ατμοσφαίρα μίας δεδομένης εποχής.
1. Με τούτους τους προβληματισμούς υπαινίσσομαι ότι ανάμεσα στο κοινό και τον καλλιτέχνη συνάπτεται μία αμφίδρομη σχέση κατά την οποία ο δημιουργός με την τέχνη του καθορίζει, εν πολλοίς, το επίπεδό του κοινού (δηλαδή τον βαθμό ποιότητας του έργου που αξιώνει το κοινό απ’ τον δημιουργό), το οποίο με τη σειρά του επηρεάζει το μέγεθος των απαιτήσεων που θέλει, σιωπηρά, νάχει ο δημιουργός απ’ το κοινό του. Η εποχή κι ιδιαίτερα το πνευματικό της κλίμα διαμορφώνει το πλαίσιο μες στο οποίο λειτουργεί η παραπάνω σχέση και, ταυτόχρονα, προσδιορίζει την ποιότητά της.
