«Η προσέγγιση κάποιων οργάνων, όπως το τσέμπαλο ή κάποιων μουσικών ειδών, όπως η κλασική μουσική, γίνεται δύσκολη γιατί τα έχουμε τοποθετήσει πάνω σε ένα βάθρο κι αυτό δημιουργεί μια απόσταση. Μια απόσταση που υποδηλώνει και μια ταξική διαφορά (…) Για εμένα όμως η μουσική δεν είναι ή δεν θα έπρεπε να είναι προνόμιο μιας συγκεκριμένης κάστας ανθρώπων και δεν θέλω να παίζω μόνο για μια μερίδα ανθρώπων, όποιοι κι αν είναι αυτοί».
Η τσεμπαλίστα Κατερίνα Ορφανουδάκη, μαζί με τη Μαρία Κριτσωτάκη (φωνή), θα αφηγηθούν αύριο στη σκηνή του Theatre 73100 (Ιονίου Πελάγους 8) μουσικές ιστορίες γυναικών. Ιστορίες συχνά σκληρές αλλά αληθινές. Ιστορίες που φέρνουν στο προσκήνιο γυναίκες – σύμβολα, “ιερές γυναίκες”, όπως είναι ο τίτλος της παράστασής τους.
Με αφορμή τη συναυλία συναντήσαμε την νεαρή Χανιώτισσα μουσικό, που τα τελευταία χρόνια ζει και εργάζεται στην Ολλανδία, και μιλήσαμε μαζί της για κοινωνικά στερεότυπα και κακοποιητικές συμπεριφορές με θύματα γυναίκες, για τις ιδιαιτερότητες του τσέμπαλου και τη μουσική που δεν πρέπει να είναι προνόμιο των λίγων, αλλά και την ανάγκη να “μιλάμε” για τις σύγχρονες ανθρώπινες τραγωδίες που συντελούνται είτε στη Γάζα είτε στη διπλανή μας πόρτα.
“Sagrada femina”, όπως είναι ο τίτλος της παράστασής σας, σημαίνει ιερή γυναίκα. Στις μέρες μας η έννοια της ιερότητας έχει υποβαθμιστεί ενώ βλέπουμε συνεχώς περιστατικά με γυναίκες που πέφτουν θύματα κακοποίησης. Ποια είναι η ιερή γυναίκα για την οποία μιλάτε;
Ασχολούμαστε με τη γυναικεία παρουσία μέσα από τραγούδια, είτε αυτά παραπέμπουν σε συγκεκριμένες γυναικείες μορφές είτε σε ιστορίες για γυναίκες. Ιστορίες που πολλές φορές είναι σκληρές, κακοποιητικές κι είναι δύσκολο να ακουστούν. Στο Ηράκλειο που δώσαμε την προηγούμενη συναυλία μας, θελήσαμε να εμπλουτίσουμε το πρόγραμμα και με ιστορίες που αναδεικνύουν τις πιο θετικές πλευρές της γυναικείας ύπαρξης.
Γι’ αυτό και το “ιερό θήλυ”, ως μια δυνατότητα ύπαρξης που δεν αναφέρεται μόνο στα αρνητικά, στην καταπίεση, την εκμετάλλευση κ.λπ., αλλά αγγίζει και πράγματα όπως η γυναικεία σεξουαλικότητα ή η γυναικεία ομορφιά, πέρα από την αντρική εξιδανίκευσή της κ.λπ.
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει, λοιπόν, ιστορίες γυναικών μέσα από τραγούδια που έχουν γραφτεί, από άντρες ή γυναίκες, σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, από την Αναγέννηση έως και την εποχή μας, και τα οποία με τον έναν ή τον άλλο τρόπο σχετίζονται με τη γυναίκα, ενώ στη σκηνή βρισκόμαστε δύο γυναίκες, σε έναν χώρο που κι αυτός θα λέγαμε είναι ανδροκρατούμενος…
Δηλαδή;
Το να βρίσκεται μια γυναίκα πάνω στη σκηνή και να μην είναι τραγουδίστρια αλλά να παίζει κάποιο όργανο, σηματοδοτείται συνήθως με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Εγώ για παράδειγμα έχω ακούσει πολλές φορές ότι “παίζω σαν άνδρας”.
Τι μπορεί να σημαίνει αυτό; Κατά την άποψή μου είναι πάντα διαφορετικό να υπάρχουν 2-3 γυναίκες πάνω στη σκηνή -χωρίς αντρική παρουσία- καθώς αυτό δίνει μια άλλη δυναμική, όχι καλύτερη ή χειρότερη, αλλά διαφορετική. Νιώθω, λοιπόν, ότι αυτό είναι κάτι που χρειάζεται να ακουστεί, όπως χρειάζεται να ακουστεί κι η ιστορία εκείνης της κοπέλας που την έθαψαν ζωντανή…
– Οι “ιερές γυναίκες” μέσα από τις σκληρές ιστορίες τους ή και τις θετικές θα λέγαμε ότι λειτουργούν ως σύμβολα. Γυναίκες σύμβολα υπάρχουν σήμερα;
Ναι υπάρχουν. Υπάρχουν στην καθημερινότητά μας, υπάρχουν γύρω μας. Κι ένας από τους λόγους που θέλουμε μαζί με τη Μαρία (Κριτσωτάκη) να γίνει αυτή η συναυλία είναι γιατί θέλουμε να τούς δοθεί χώρος και να ακουστεί η φωνή τους. Γιατί συχνά αυτές οι γυναίκες βρίσκονται εγκλωβισμένες σε ανδροκρατούμενα περιβάλλοντα ή σε μέρη που επικρατεί μια ανδροκρατούμενη σκέψη. Μια σκέψη δεν ανήκει μόνο στους άνδρες αλλά μεγαλώνουμε όλοι με αυτή.
Πώς ένα νέο παιδί επιλέγει να μάθει τσέμπαλο, ένα όργανο που “άνθισε” την εποχή του Μπαρόκ; Τι σε συγκίνησε σε αυτό όταν επέλεξες να το σπουδάσεις;
Με συγκίνησαν ο ήχος, το ρεπερτόριό του κι ότι μπορείς να αυτοσχεδιάσεις, ενώ είχα την τύχη να έχω καθηγήτρια την Κατερίνα Μιχοπούλου στις σπουδές μου. Στο τσέμπαλο μου αρέσει ιδιαίτερα ο ελεύθερος αυτοσχεδιασμός στη σκηνή, instant composition όπως ονομάζεται.
Για να παρακολουθήσει κάποιος μια μουσική παράσταση με τσέμπαλο θα πρέπει να έχει μουσική παιδεία;
Καθόλου. Δεν χρειάζεται να έρθει κάποιος “διαβασμένος”. Προσωπικά με ενδιαφέρει να κάνω το τσέμπαλο πιο προσιτό στο κοινό. Να μην ακούγεται δηλαδή μόνο σε μεγάλες αίθουσες και σκηνές, αλλά οπουδήποτε.
Για παράδειγμα είχαμε κάνει το περασμένο καλοκαίρι μια συναυλία με την Μαρία στην κατάληψη “Roza Nera”, όπου ήρθε κόσμος έξω από τα πρωτόκολλα μιας συναυλίας κλασικής μουσικής. Δυστυχώς, η προσέγγιση κάποιων οργάνων, όπως το τσέμπαλο, και κάποιων μουσικών ειδών, όπως η κλασική μουσική, γίνεται δύσκολη γιατί τα έχουμε τοποθετήσει πάνω σε ένα βάθρο κι αυτό δημιουργεί μια απόσταση. Μια απόσταση που υποδηλώνει και μια ταξική διαφορά, η οποία όμως πρακτικά δεν σημαίνει τίποτα σε μια εποχή που έχουμε πρόσβαση μέσω της τεχνολογίας σε ό,τι υπάρχει. Άλλωστε για εμένα η μουσική δεν είναι ή δεν θα έπρεπε να είναι προνόμιο μιας συγκεκριμένης κάστας ανθρώπων και δεν θέλω να παίζω μόνο για μια μερίδα ανθρώπων, όποιοι κι αν είναι αυτοί. Θέλω να μπορεί να έρθει ο οποιοσδήποτε να ακούσει το τσέμπαλο, όπως θέλω και να παίζω και πράγματα πέρα από τη μουσική της περιόδου της Αναγέννησης έως το Μπαρόκ, πράγματα σύγχρονα που έχουν γραφτεί γι’ αυτό το όργανο. Μάλιστα, πολλές γυναίκες -ιδίως γυναίκες- βοήθησαν να γραφτεί καινούρια μουσική γι’ αυτό το όργανο.
Έχοντας σπουδάσει και δουλέψει στο εξωτερικό, πώς βλέπεις τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία στην Ελλάδα;
Υπάρχουν άνθρωποι απίστευτοι στην Ελλάδα κι ένα καλλιτεχνικό υλικό τρομερό. Επίσης, η ελληνική μουσική παράδοση μας προσφέρει πολλά. Το δύσκολο κομμάτι έχει να κάνει με το πως μπορεί να βιοποριστεί κανείς ως καλλιτέχνης, κάτι που συχνά δεν γίνεται. Η δυσκολία αυτή περιορίζει και τη δημιουργικότητα ή την έμπνευση. Αν δεν μπορείς να ζήσεις δεν μπορείς να είσαι και δημιουργικός. Αυτό κάνει και πολλούς Έλληνες που ζουν στο εξωτερικό παρότι θέλουν να επιστρέψουν στην Ελλάδα να μην το κάνουν.
Ένας από τους κορυφαίους στοχαστές του 20ου αιώνα ο Τεοντόρ Αντόρνο είχε πει ότι μετά το Άουσβιτς είναι βάρβαρο να γράφεις ποιήματα, θέλοντας να υπογραμμίσει το αδιέξοδο της καλλιτεχνικής δημιουργίας που υμνεί τη ζωή μετά από μια τέτοια τραγωδία. Βλέποντας τώρα αυτό που συμβαίνει στη Γάζα, πώς στέκεται ένας καλλιτέχνης; Αισθάνεσαι να “παγώνεις”;
Είναι κάτι που το σκέφτομαι. Δεν αισθάνομαι όμως ότι “παγώνω”. Κι αυτό γιατί νομίζω ότι το να μιλήσει κανείς γι’ αυτό το θέμα, όπως και για τις γυναικείες ιστορίες, την υπόθεση δηλαδή της γυναικείας χειραφέτησης, είναι με έναν τρόπο λυτρωτικό.
Μπορεί να μην λύνεις το πρόβλημα αλλά σίγουρα είναι καλύτερο από το να μην μιλάς καθόλου. Νομίζω ότι με τη δουλειά μου δεν μπορώ να σώσω ζωές αλλά πιστεύω ότι φέρνω πράγματα στο προσκήνιο και συμβάλλω στο να γίνει -έστω ένα ελάχιστο- βήμα αλλαγής στη σκέψη αυτού που θα μας δει, αλλά και της δικής μου σκέψης ταυτόχρονα. Μέσα, λοιπόν, σε μια πολύ κακή συνθήκη, όπως σήμερα στη Γάζα ή το Άουσβιτς που ανέφερες ή οι καθημερινοί βιασμοί γυναικών που καταγράφονται, είναι σημαντικό να μιλάμε.
Η παράσταση
Στη σκηνή του Theatre 73100 θα εμφανιστούν αύριο, Κυριακή 5 Νοεμβρίου, στις 20:30, οι Μαρία Κριτσωτάκη (φωνή) και Κατερίνα Ορφανουδάκη (τσέμπαλο), σε μια συναυλία με τίτλο “Sagrada femina” και θέμα γυναικείες προσωπικότητες και φιγούρες, των οποίων οι ιστορίες έχουν ειπωθεί μέσα από τραγούδια και μουσικά τους έργα.
Οι δύο καλλιτέχνιδες συναντήθηκαν πρώτη φορά τον Αύγουστο του 2023 και συνέπραξαν μαζί σε συναυλία, στον χώρο της κατάληψης της Rosa Nera.
Το πρόγραμμα που παρουσιάζουν συνδυάζει διαφορετικά μουσικά ιδιώματα (παραδοσιακά τραγούδια διαφόρων χωρών, κομμάτια της αναγέννησης και της εποχής μπαρόκ κ.ά.), όπου μέσω του μουσικού αυτοσχεδιασμού “παντρεύονται” με τις ιστορίες γυναικών.
Τηλ. Κρατήσεων: 6979733357.
Εργαστήριο τσέμπαλου
Διήμερο εργαστήριο τσέμπαλου με την τσεμπαλίστα με ειδίκευση στην παλαιά και σύγχρονη μουσική για τσέμπαλο, Κατερίνα Ορφανουδάκη θα πραγματοποιηθεί σήμερα, Σάββατο, 4 Νοεμβρίου (ώρα 17.30 – 20.30) και αύριο, Κυριακή 5 Νοεμβρίου (ώρα 11.00 – 14.00) στο Ωδείο “Ιωάννης Μανιουδάκης”.
Κάθε ενδιαφερόμενος σπουδαστής, θα έχει την ευκαιρία να έρθει άμεσα σε επαφή με το όργανο, καθώς και να γνωρίσει τις δυνατότητες και λειτουργίες του, τις διαφορές του με το πιάνο και το πλούσιο ρεπερτόριο της μουσικής του 17ου αιώνα, πριν από τον Bach. Το εργαστήριο θα συνεχιστεί και θα ολοκληρωθεί τον Ιανουάριο του 2024, με μια συναυλία/παρουσίαση των συμμετεχόντων. Πληροφορίες: Τηλ. 28210 40609, 6982443808/
email: bibipiano27@yahoo.gr / odeioim@gmail.com /
web: odeio-manioudakis.gr
