Zygmunt Bauman Eκδόσεις: ΕΡΑΣΜΟΣ, σειρά ιδέες 25
Μετάφραση: Ρίκας Μπενβενίστε – Κώστας Χατζηκυριάκου
Μετά τον διάσημο Γάλλο κοινωνιολόγο συνεχίζουμε με ταυτόσημες θέσεις του επίσης διάσημου Αγγλου μεγαλοκοινωνιολόγου Ζ. Bauman, ο οποίος λέει ότι: “Η καταστροφή ήρθε από την καταπολέμηση του συναισθήματος με υπερμεγέθυνση του ορθολογισμού που τελικά τον ζούμε σήμερα που έγινε παραλογισμός καταστροφής και φρίκης… τα συναισθήματα έρχονται απρόσμενα από το Πουθενά”.
Είναι κατ’ ουσίαν αδύνατο να καταπολεμηθούν, να μπουν σε τάξη, αλλά ούτε και να διωχθούν, όπως γίνεται σήμερα που ζούμε τον απάνθρωπο διωγμό τους.
Γιατί δεν είναι ευπρόσδεκτες οι “φυγόκεντρες” συναισθηματικές καταστάσεις. Τις απορρίπτει η φοβερή γραφειοκρατία με τις μεθόδους της, αλλά και η εμποροκρατία του υπερκέρδους, που και οι δύο χρησιμοποιούν πάντα την ηθική των δικών τους κανόνων. Αλλά το συναίσθημα υψώνει την απείθαρχη φωνή της συνείδησης όλων των αντιγραφειοκρατών και αντιπλουτοκρατών της χώρας μας και του κόσμου.
Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ ΕΓΙΝΕ ΣΗΜΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΤΑΞΗΣ
Το μέγα ερώτημα είναι: Πώς προέκυψε ο μεγάλος διχασμός που έμελλε να γίνει το σήμα κατατεθέν της μοντέρνας ζωής που ο κάθε άνθρωπος (ουσιαστικά) πολεμά ενάντια σε κάθε άνθρωπο;
Αυτός ο διχασμός πραγματοποιήθηκε ανάμεσα στη λογική και το συναίσθημα. Και ήταν ένας διχασμός που θεωρήθηκε ουσία και θεμέλιο όλων των επιλογών ζωής και θανάτου. Οπως οι επιλογές ανάμεσα στην τάξη και χάος, την πολιτισμένη ζωή ή τον πόλεμο “όλων εναντίον όλων”.
ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ «ΕΞ ΟΡΙΣΜΟΥ» ΜΙΑ ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΑΛΗΘΙΝΗ ΛΥΣΗ
Αυτός όμως, ο διχασμός χώρισε, κυρίως, το κανονικό, το προβλέψιμο και το ελέγξιμο από το ακανόνιστο, το απρόβλεπτο, το τυχαίο και το ανεξέλεγκτο.
Με τη ΘΕΣΗ ότι για κάθε πρόβλημα υπάρχει, εξ ορισμού μια και μόνο αληθινή λύση, που βασίζεται και υπαγορεύεται από τη λογική, ενώ εσφαλμένες λύσεις ΕΝ ΔΥΝΑΜΕΙ υπάρχουν άπειρες, αλλά εκεί που δεν επικρατεί η ΛΟΓΙΚΗ θεωρείται από τους «λογικοκράτες» ότι όλα μπορούν να συμβούν και δεν υπάρχει ελπίδα να ελεγχθεί η κατάσταση.
Με αυτή, όμως, την αντίληψη, ο ηθικός κόσμος μπορεί να είναι ένας, μονάχα, ΕΝΑΣ κανονικός, τακτικός κόσμος, όπου «τακτικός» κόσμος είναι εκείνος στον οποίο οι πιθανότητες των γεγονότων δεν είναι τυχαίες. Γιατί κάποια γεγονότα είναι πιο πιθανά από άλλα. Με τα ηθικά άτομα να μην παρασύρονται από εσφαλμένες παρορμήσεις, αφού υποδηλούνται με συνέπεια και με τρόπο συστηματικό από νόμους, κανόνες, πρότυπα και αρχές. Οι οποίες όμως εξειδικεύουν με σαφήνεια τι πρέπει κάποιος να κάμει σε μια δεδομένη κατάσταση και τι ν’ αποφύγει…
Βασικά η ηθική, όπως και η υπόλοιπη ζωή, πρέπει να θεμελιώνεται στον νόμο και πίσω από την ηθική πρέπει να υπάρχει ένας ηθικός κώδικας, που περιλαμβάνει εντολές και απαγορεύσεις. Το να διδάσκει ή να εξαναγκάζει κανείς τους ανθρώπους να είναι ηθικοί, σημαίνει να τους κάνει να υπακούουν σε αυτό τον ηθικό κώδικα.
Γιατί, σύμφωνα με αυτόν τον συλλογισμό, ο άνθρωπος γίνεται ηθικός μαθαίνοντας, απομνημονεύοντας και τηρώντας τους κανόνες.
ΟΙ ΑΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΛΟΓΙΚΕΣ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑΣ
Ετσι, η νεότερη εποχή έκανε την εμφάνισή της με δύο σημαντικούς θεσμούς οι οποίοι στόχευαν στην επίτευξη αυτού του σκοπού.
Δηλαδή, στο να εξασφαλιστεί η επικράτηση της ηθικής μέσω της τήρησης των κανόνων.
Ο ένας ήταν η γραφειοκρατία και ο άλλος οι επιχειρήσεις.
Οι δύο αυτοί θεσμοί διαφέρουν μεταξύ τους σε πολλά σημεία και συχνά βρίσκονται σε διαμάχη, συμφωνούν όμως σ’ ένα πρωταρχικό σημείο: Και οι δύο επιδιώκουν το ξερίζωμα των συναισθημάτων ή τουλάχιστον τον περιορισμό τους. Επειδή αντιπαλεύουν το ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ, χαιρετίσθηκαν και οι δύο αυτοί θεσμοί ως ενσάρκωση του ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΥ και ως εργαλεία εξορθολογισμού, ενώ ο καθένας με τον τρόπο του αποσκοπούσαν στο ίδιο αποτέλεσμα.
ΑΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ
ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΤΗΣ ΑΠΡΟΣΩΠΗΣ ΖΩΗΣ
…Βασικά, οι άνθρωποι που εμπλέκονται στην εργασία της οργάνωσης ακολουθούν τις εντολές που παίρνουν και καθοδηγούνται αποκλειστικά από αυτές, πράγμα που σημαίνει ότι οι άνθρωποι δεν πρέπει να παρασύρονται από τις προσωπικές τους πεποιθήσεις, τα πιστεύω τους ή τα αισθήματα συμπάθειας ή ηττοπάθειας προς τους συναδέλφους, τους πολίτες ή το αντικείμενο της πράξης τους. Γιατί η πράξη του καθένα πρέπει να είναι εντελώς απρόσωπη, χωρίς να προσανατολίζονται σε πρόσωπα, αλλά σε ΚΑΝΟΝΕΣ, οι οποίοι εξειδικεύουν τη διαδικασία…
Αλλά, παρά ταύτα, τα συναισθήματα έρχονται απρόσμενα, από το ΠΟΥΘΕΝΑ και είναι, κατ’ ουσίαν αδύνατον να καταπολεμηθούν. Δεν είναι δυνατόν ούτε να μπουν σε τάξη ούτε να διωχθούν. Η λογική, ο υπολογισμός, η απομνημόνευση των περιεχομένων του Κώδικα, δεν μπορούν να «βοηθήσουν» στον έλεγχο των συναισθημάτων των «φυγόκεντρων» αυτών καταστάσεων που δεν είναι ευπρόσδεκτες για να είναι αποτελεσματική η οργάνωση…
Όμως, η «απείθαρχη ζωή της συνείδησης», μπορεί να πει ότι η πράξη που του ζήτησαν να εκτελέσει είναι άδικη – ακόμη κι αν είναι διαδικαστικά ορθή.
Η ΑΠΕΙΘΑΡΧΗ ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ ΜΑΣ… ΣΩΖΕΙ;
Αυτή η «απείθαρχη φωνή της συνείδησης» ζήτησε τη δικαίωση σε πολλές κρίσιμες στιγμές του μεταπολεμικού κόσμου μας που οργίαζε η επιβαλλόμενη και αναπτυσσόμενη Βιομηχανική εποχή. Με τη μαζική παραγωγή, τη μαζική πώληση και το υπέρτατο καταναλωτισμό. Σε καιρούς που ο καπιταλισμός, μαζί με την τεχνοκρατία θριαμβεύουν. Ώσπου, εδώ και 10 χρόνια όλα μπήκαν σε μια διαρκή κρίση, αυτού τούτου του καπιταλιστικού εκμεταλλευτικού μηχανισμού. Ο οποίος, τελικά, έφερε τη χώρα μας και τον κόσμο ολόκληρο στην καρδιά της κρίσης. Η οποία τώρα έχει φθάσει στην κορύφωσή της. Με τις δυσμενείς συνθήκες ζωής να επιβάλουν μια ανατροπή σκέψεως, ιδεών και μεθόδου.
ΚΑΤΑΛΗΞΗ; ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΖΟΥΓΚΛΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Με προοπτικές για όλο το σύστημα των μηχανισμών των, είχαν εξορίσει τον ακοινωνικό ΑΝΘΡΩΠΟ τον μη προσαρμοσμένο στους επιβαλλόμενους κανόνες ενός άτεγκτου “ΝΕΟφιλελεύθερου” συστήματος. Χωρίς όμως οι θεσμοθετημένοι, αυτοί, μηχανισμοί να εμποδίζουν την εμφάνιση “ζούγκλας” στους δρόμους των πόλεων…
Με κυρίαρχη τη συνεχή αβεβαιότητα. Ενώ, μεγεθύνεται η αντίδραση, η εναντίωση και η ευθύνη απέναντι σε κάθε πολιτική τεχνολογία και θεσμό που ευνοεί την κατάργηση του προσώπου του άλλου.
Η αντίδραση εστιάζεται στην ανάγκη εξάπλωσης μιας άμεσης δημοκρατικής αμφισβήτησης, της απολυτότητας του εργαλειακού τεχνοκρατικού λόγου, περιορισμό της οικονομικής σφαίρας, σεβασμό του πολιτισμού – δηλαδή του τόπου και του χρόνου των άλλων.
ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ: ΠΩΣ ΦΘΑΣΑΜΕ ΣΤΑ ΠΡΟΘΥΡΑ ΟΛΙΚΗΣ ΕΚΛΕΙΨΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ;
Ολα τα παραπάνω, μαζί με άλλα πολλά περιέχονται στο βιβλίο που εκδόθηκε από τις εκδόσεις “Ερασμος”.
Με συγγραφέα τον Σίγκμουντ Μπάουμαν, καθηγητή Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Leed’s της Αγγλίας.
Η κεντρική του επισήμανση είναι το ερώτημα: “Πώς φτάσαμε ως εδώ στα πρόθυρα της ολικής έκλειψης των προσώπων;”.
Το μικρό, πλην εξαιρετικά σημαντικό δοκίμιο του καθηγητή Bauman (μετάφραση: Ρίκας Μπενβενίστε – Κώστας Χατζηκυριάκος που υπογράφει και την εισαγωγή) περιλαμβάνει τα εξής περιεχόμενα:
• Εισαγωγή στην Ελληνική έκδοση του Κ. Χατζηκυριάκου
• Εισαγωγή του συγγραφέα
• Η εμφάνιση του Ορθού Λόγου
• Αποσπασματικότητα και ασυνέχεια
• Η ιδιωτικοποίηση της κοινής μοίρας
• Οι ανεπάρκειες της κοινότητας
• Κίνδυνοι και όρια
• Η νέα ηθική σε αναζήτηση Νέας Πολιτικής
Στην κατάληξη για την αναζήτηση νέας πολιτικής ο συγγραφέας μας λέει τα εξής:
«’Ίσως… τίποτα περισσότερο από ίσως» αφού δεν υπάρχει καμιά εγγύηση ότι μια τέτοια κοινότητα θα οικοδομηθεί πράγματι και αφού δεν υπάρχουν αλάνθαστες μέθοδοι που θα την εξασφαλίσουν. Στην πραγματικότητα η μόνη εξασφάλιση είναι η αδιάκοπη προσπάθεια των ίδιων των δημιουργών της. Κάτι που θα μπορούσε να βοηθήσει σε αυτή την προσπάθεια είναι η συνείδηση της στενής σχέσης (και όχι αντίφασης).
Αυτή η σχέση υπάρχει ανάμεσα σε αυτόνομους, ηθικά αυθύπαρκτους και αυτοδιάθετους (και γι’ αυτό συχνά δυσκολοκυβέρνητους και ενοχλητικούς) πολίτες μέσα σε μιαν απολύτως ώριμη, αυτοστοχαστική και αυτορρυθμιζόμενη πολιτική κοινωνία και οι μεν δεν νοούνται χωρίς να τη δε».
Η οποία είναι επείγουσα ανάγκη να δημιουργηθεί για να μην απορρυθμιστούν τα πάντα.
Οπως δυστυχώς έγινε σήμερα παρά τις προφητικές επισημάνσεις του Bauman και τόσων άλλων μεγάλων πνευματικών αναστημάτων του κόσμου.
Ομως σε τόση παραλογική καταστροφή από ποιο πουθενά θα έρθουν τα… συναισθήματα να μας σώσουν;
