Όμορφο ορεινό χωριό στο Νοτιοδυτικό τμήμα της επαρχίας Κισάμου του νομού Χανίων. Βρίσκεται σε απόσταση 62 χλμ. ΝΔ από τα Χανιά και έχει υψόμετρο 500 μ. Είναι κτισμένο σε μια κατάφυτη κοιλάδα που την διασχίζει ο ποταμός Ξηροπόταμος.
Το Κεφάλι, μέχρι το 1998 ήταν έδρα ομώνυμης Κοινότητας και από το 1999 έως το 2010 ανήκε στον Δήμο Ινναχωρίου που τον αποτελούσαν 23 χωριά και η Μονή Χρυσοσκαλίτιτσσας. Σ αυτό το χρονικό διάστημα εμεσολάβησε η απογραφή του 2001 όπου το Κισαμίτικο χωριό αναφέρεται με 55 κατοίκους.
Από το 2011 το Κεφάλι ανήκει στον δήμο Κισάμου. Στην απογραφή του 1881 το χωριό αναφέρεται με το παλιό του όνομα Κουκουναρά και είχε 202 χριστιανούς και 7 Τούρκους κατοίκους. Σε 46 οικογένειες από τις οποίες 44 χριστιανικές και 2 μουσουλμανικές. Τότε το Κισαμίτικο χωριό ανήκε στον Δήμο Καστελίου που είχε 22 χωριά.
Στην περιοχή του χωριού παράγονται πολλά φρούτα. Σήμερα, το Κεφάλι είναι ένα μικρό, πολύ όμορφο χωριό σε τούτη τη Χανιώτικη γωνιά, με γνήσιο Κρητικό χρώμα, πολλά νερά, εξαιρετικό κλίμα και ωραία θέα. Υπάρχουν ωραία σπίτια, ταβέρνες, καφενεία και ενοικιαζόμενα δωμάτια. Υπάρχουν και δύο πλατείες. Μία για την στάθμευση αυτοκινήτων και μία με πολλά πλατάνια και βρύσες.
Εδώ βλέπουμε και δύο προτομές: η μία είναι του Επιθεωρητή Δημοτικής Εκπαίδευσης επί Κρητικής Πολιτείας Νικολάου Πιμπλή και η άλλη του Γεωργίου Αντ. Πολάκη, κορυφαίου αγιογράφου.
Τα καλοκαίρια, το χωριό έχει μεγάλη κίνηση από Έλληνες και ξένους τουρίστες.
Στο μέσον της κοιλάδας που είναι κτισμένο το Κεφάλι, υψώνεται και ένας λόφος 500 μέτρων. Στην κορυφή του είναι ο Πύργος Καλλέργη. Το κτήριο είναι αξιόλογο. Η είσοδος έχει ωραίες κολόνες. Στο εσωτερικό του Πύργου είναι ένας νεροχύτης διακοσμημένος με ένα περίτεχνο γοτθικό τόξο. Παραπλεύρως του Πύργου είναι το εκκλησάκι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (το κοιμητήριο του χωριού). Γιορτάζει στις 6 Αυγούστου. Το τέμπλο της εκκλησίας κοσμούν αγιογραφίες του μεγάλου αγιογράφου Γεωργίου Πολάκη.
Δίπλα στο Δημ. Σχολείο του χωριού, που δυστυχώς είναι κλειστό, βρίσκεται η μικρή εκκλησία του Αγίου Αθανασίου με πολλές τοιχογραφίες.
Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, στον Πύργο Καλλέργη, κατοικούσε ένας Τούρκος Αγάς, κυρίαρχος της περιοχής. Σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από το Κεφάλι, βρίσκεται το χωριό Θεοδωριανά, που πήρε το όνομα από τους Θεοδωράκηδες που κατοικούσαν στο χωριό. Από αυτή την οικογένεια ένας Θεοδωράκης είχε βγει στο αντάρτικο και συνεργαζόταν με τους οπλαρχηγούς του Φρουρίου της Γραμβούσας. Ο Θεοδωράκης ήταν ο φόβος και ο τρόμος για τους Τούρκους.
Ο Τούρκος Αγάς, που κατοικούσε στον Πύργο Καλλέργη, σκέφτηκε με ποιόν τρόπο να εξοντώσει τον Θεοδωράκη. Του έστειλε γράμμα με την υπόσχεση να παρουσιαστεί ενώπιόν του και θα του άφηνε το ελεύθερο στην περιοχή. Ο Θεοδωράκης πήγε στον Πύργο όπου συνάντησε τον Αγά. Η υπόσχεση του Αγά ήταν ψευδής, και το αποτέλεσμα ήταν να αποκεφαλίσει τον Θεοδωράκη και να πετάξει το κεφάλι του έξω από τον γκρεμό του Πύργου.
Λέγεται ότι έτσι πήρε το χωριό το νέο του όνομα, Κεφάλι, διότι παλαιότερα λεγόταν Κουκουναρά από ένα δέντρο που βρισκόταν στο κέντρο του χωριού.
Το 1879, γεννήθηκε στο Κεφάλι ο ζωγράφος – αγιογράφος Γεώργιος Αντ. Πολάκης. Υπήρξε κορυφή στην αγιογραφία. Διετέλεσε καθηγητής Καλών Τεχνών στα Γυμνάσια Χανίων.
Στο Κεφάλι γεννήθηκαν, κατά καιρούς, άνθρωποι των γραμμάτων, της επιστήμης και της τέχνης, όπως γιατροί, καθηγητές, δάσκαλοι, αξιωματικοί και άλλοι.
Πηγές:
– Πληροφορίες από τον Γεώργιο Αλ. Πολάκη
– Ν. Σταυράκη, Στατιστική του πληθυσμού της Κρήτης
