Λατρευτικά κειμήλια, εικόνες της Κρητικής σχολής, σκεύη και εκκλησιαστικά είδη από τον Μεσαίωνα μέχρι και πιο πρόσφατα, αλλά και αντικείμενα που συνδέονται με τη λαϊκή παράδοση των ανθρώπων του νησιού μας.
Βρεθήκαμε σε μουσεία, επισκεφθήκαμε συλλογές, είδαμε εκθέσεις που διατηρούνται με πολλή αγάπη και φροντίδα από τις μοναχές στις Κορακιές και στη Χρυσοπηγή και τους μοναχούς στην Αγία Τριάδα Τζαγκαρόλων Ακρωτηρίου και τη Μονή Γωνιάς Κολυμπαρίου, και μέσα από αυτές τις σελίδες προσπαθούμε να αναδείξουμε το σημαντικό αυτό κομμάτι της ιστορίας μας.
Ι.Μ. Χρυσοπηγής
Μια από τις πιο αξιόλογες μουσειακές συλλογές διαθέτει η ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Χρυσοπηγής. Σπάνιες εικόνες, ξυλόγλυπτοι σταυροί, άμβωνες και άμφια, δισκοπότηρα για τη Θεία Λειτουργία, σφραγίδες, άγια λείψανα, αντικείμενα που χάνονται στα βάθη της ιστορίας του μοναστηριού στη συλλογή του μοναστηριού με την οποία μας φέρνουν σε επαφή οι αδελφές Θεομνήστη και Θεοκτίστη. Στεκόμαστε μπροστά στην εικόνα της κοιμήσεως της Θεοτόκου. «Πρόκειται για μια θαυματουργή εικόνα, έργο της Κρητικής Σχολής του 16ου αιώνα. Το 1977 κλάπηκε από τη Μονή σε μια περίοδο που γίνονταν εργασίες αναστήλωσης και πουλήθηκε στο εξωτερικό από τους αρχαιοκάπηλους! Η αείμνηστη γερόντισσα ηγουμένη Θεοσέμνη με προσευχή, αγρύπνια και νηστεία παρακαλούσε την Παναγιά για να βρεθεί. Η εικόνα κατέληξε σε έναν πολύ εύπορο συλλέκτη, που ανακάλυψε την ταυτότητα της σε μια έκδοση με εικόνες του πολιτιστικού συλλόγου Χανίων “ο Χρυσόστομος” και ενώ στην αρχή ζήτησε να πληρωθεί για τα 13,5 εκ. δρχ. που είχε δώσει για να την αγοράσει, τελικά την επέστρεψε χωρίς κάποια απαίτηση και την παρέδωσε στον τότε μητροπολίτη Κυδωνίας και Αποκορώνου Ειρηναίο!» μας λένε την ιστορία της οι μοναχές. Και δεν είναι η μόνη εικόνα μεγάλης σημασίας. Μας παρουσιάζουν άλλο ένα έργο της Κρητικής Σχολής – Τον Αγιο Νικόλαο του 17ου αιώνα, τον “Χριστό ή άμπελος” έργο του 17ου αιώνα και αυτό, εικόνες του Μέγα Βασίλειου, του Αρχάγγελου Γαβριήλ, του Χριστού Παντοκράτορα κ.α.
Ακολουθεί η επίσκεψη μας σε ένα διπλανό κτήριο όπου στεγάζεται η λαογραφική συλλογή.
Πλούσια τα εκθέματα, τα περισσότερα προσφορά πιστών. Ένα εξ αυτών είναι νυφικό φόρεμα του 1900, Κρητικές “κούδες”, κεντήματα, σερβίτσια, παλιές φωτογραφίες, αγροτικός εξοπλισμός, αργαλειός.
Ι.Μ. Γωνιάς
Το πιο καλά οργανωμένο μουσείο σε μοναστήρι σε όλη την Κρήτη βρίσκεται στην Ι.Μ. Γωνιάς στο Κολυμβάρι, καθώς εγκαινιάσθηκε το 2018 από τον Οικουμενικό Πατριάρχη και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Εκτείνεται σε ένα χώρο 400 τ.μ. σε έξι διαφορετικές μεγάλες αίθουσες, συν αίθουσα προβολής. «Όλα τα εκθέματα μας είναι κειμήλια της Μονής, των παρεκκλησίων και των μετοχιών της. Η σημερινή συλλογή φτάνει τα 500 εκθέματα, από φορητές εικόνες, παλαίτυπα βιβλία, ιερά σκεύη, άμφια κ.α.» μας εξηγεί ο πατέρας Χρύσανθος.
Το μουσείο στεγάζεται στους θόλους του ισογείου της Μονής που παλαιότερα φιλοξενούσαν το ελαιουργείο, το κελάρι και λειτουργούσαν ως αποθήκες.
Στις φορητές εικόνες ξεχωρίζουν αυτές του Χριστού, του Αγ. Νικολάου, του Μ. Αρχάγγελου και της Παναγίας Ελεούσας (μέσα στην εκκλησιά) του Ανδρέα Ρίτζου του σημαντικότερου ίσως εκφραστή της Κρητικής Σχολής που εργάστηκε στον Χάνδακα το δεύτερο μισό του 15ου αιώνα!
Στη συνέχεια βλέπουμε μοναδικές δημιουργίες του Νείλου Μοναχού του 17ου αιώνα, μια εκ των οποίων αγιογραφημένη σε κοίλο ξύλο, μια αναπαράσταση της Δευτέρας Παρουσίας του Κ. Παπαδόπουλου του 1792 και πολλά άλλα ενδιαφέροντα εκθέματα.
Σε άλλη αίθουσα φιλοξενούνται τρεις κώδικες της Μονής, τουρκικά φιρμάνια και άλλα έγγραφα που μεταφράζονται τώρα σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το παρεκκλήσιο του ιδρυτή του μοναστηριού Αγίου Βλάσσιου στο σημείο όπου έθεσε το θεμέλιο λίθο, δύο στασίδια που σώθηκαν μετά την καταστροφή του μοναστηριού από τους Γερμανούς (το κάθε στασίδι είχε διαφορετικό διάκοσμο!).
Ξεχωριστή η σημασία του Αντιμνησίου του Πατριάρχη Αλεξανδρείας Αγίου Μελετίου του Πηγά, του υφάσματος πάνω στο οποίο τελείται η Θεία Λειτουργία.
Στην τελευταία αίθουσα βλέπουμε τα ιερά άμφια, όλα ανήκαν σε πατέρες της Μονής. Σε μια προθήκη φιλοξενούνται τα άμφια μοναχών που έφτασαν στο αξίωμα του επισκόπου και σε μια άλλη τα άμφια των Μητροπολιτών Λάμπης και Σφακίων Ειρηναίου, Κισσάμου και Σελίνου Αμφιλόχιου.
Στο μουσείο εκτίθεται και ο ολόχρυσος Οικουμενικός σταυρός που τον φοράει ο εκάστοτε ηγούμενος όταν ενθρονίζεται.
Για να διατηρηθεί σε καλή κατάσταση ο χώρος, καθώς βρίσκεται δίπλα στη θάλασσα, γίνεται αφύγρανση του 24ωρες το 24ωρο!
Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου- Κορακιές
Ένας μικρός αλλά φιλόξενος μουσειακός χώρος περιμένει τον επισκέπτη της Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου στις Κορακιές Ακρωτηρίου. Η ηγουμένη Θεοφόρα μας υποδέχεται και μας εισάγει στην πρώτη αίθουσα όπου φιλοξενούνται κυρίως εκκλησιαστικά κειμήλια. «Οι πιο παλιές εικόνες είναι του 1700, ενώ ένα από τα σημαντικότερα μας εκθέματα είναι ένα επιτραχήλιο του Γρηγορίου του Ε΄ του Εθνομάρτυρα!» αναφέρει.
Ανάμεσα στα εκθέματα σπάνιες επιγραφές και ιστορικά έγγραφα της Μονής από τον 17ο αιώνα και πολλές εικόνες. Η ηγουμένη μας δείχνει μία από αυτές που απεικονίζει την Παναγία και το θείο βρέφος. «Είναι μια εικόνα που έδινε σημάδι στις αδελφές όταν επρόκειτο να συμβεί κάτι σημαντικό· π.χ. χτύπαγε πριν πέσουν οι Γερμανοί στην Κρήτη, άκουγαν οι μοναχές την εικόνα να τις προειδοποιεί» τονίζει.
Η ιστορία του μοναστηριού χάνεται μέσα στους αιώνες, καθώς πολλές φορές καταστράφηκε στις επαναστάσεις των Κρητικών από τους Οθωμανούς, ενώ στη συνέχεια με την απελευθέρωση ξεκίνησε μια εποχή ακμής του.
Στις επόμενες αίθουσες βρίσκονται τα λαογραφικά εκθέματα, με πάρα πολλά “κοπανέλια”. Μια αδελφή της Μονής έμαθε την τέχνη στην Οικοκυρική Σχολή της βασίλισσας Αμαλίας και στη συνέχεια επιστρέφοντας στο Μοναστήρι έφτιαξε σχολή με πάνω από 100 μαθήτριες! Ραπτομηχανές, εξοπλισμός των κρητικών σπιτιών με τον φούρνο, την παραστιά, αργαλειός, μηχανές. Πολλά εκθέματα έχουν επεξηγηματικές επιγραφές σε ελληνικά και αγγλικά, ενώ η Μονή έχει τιμηθεί για τη συμβολή της στην Αντίσταση.
Ι.Μ. Αγίας Τριάδας
Σημαντικά κειμήλια που διασώθηκαν από τις διαρκείς ιστορικές περιπέτειες της Μονής της Αγίας Τριάδας Τζαγκαρόλων στο Ακρωτήρι, εκτίθενται στο Μουσείο της Μονής
Πρόκειται για εικόνες, ιερά σκεύη, λίγα χειρόγραφα, παλαίτυπα βιβλία και επίσημα έγγραφα. Ξεχωρίζουν οι εικόνες του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου (γύρω στο 1500), του Αγίου Νικολάου (α΄ μισό 17ου αιώνα).
Από τον αρχικό διάκοσμο του καθολικού σώζονται οι εικόνες του Χριστού ως «Βασιλέως της Δόξης», της Ζωοδόχου Πηγής με σκηνές θαυμάτων και της Δευτέρας Παρουσίας (1638-1645), που αποδίδονται στον διάσημο Χανιώτη ζωγράφο της εποχής του Ἐμμανουήλ ιερέα Σκορδύλη.
Από τα χειρόγραφα ξεχωρίζουν ειλητό του 12ου αιώνα με τη λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου, αυτόγραφος κώδικας του κτήτορα Ιερεμία Τζαγκαρόλου (1595), ευχολόγια, ψαλτήριο και έργα Βυζαντινής μουσικής από τον 17ο και 18ο αιώνα.
Από τα άμφια αναφέρονται το επιγονάτιο του ιερομόναχου Γερασίμου Καψαλόνη (1747), το λεγόμενο «κτητορικό» επιτραχήλιο, έργο του 1757, επισκοπικοί σάκοι και άλλα άμφια του 19ου αιώνα.
Σώζονται πολλοί ξυλόγλυπτοι σταυροί ευλογίας μέσα σε πολυτελές ασημένιο πλαίσιο, αργυρεπίχρυσα ιερά σκεύη και ευαγγέλια και άλλα κειμήλια, που διασώθηκαν από την καταστροφή του 1821.
Στο μουσείο εκτίθενται επίσης άμφια του μακαριστού Μητροπολίτη Κισσάμου και Σελίνου.
Τέλος εκτίθεται μια σειρά από βυζαντινά νομίσματα, δωρεά του συλλέκτη κ. Κώστα Γύπαρη.
Σημειώνεται ότι η Μονή διαθέτει μία αξιόλογη βιβλιοθήκη με σπουδαία βιβλία, παλαιότερα αλλά και πιο σύγχρονα, τα οποία τυγχάνουν της συντήρησης που πρέπει.
