Το επταώροφο σπήλαιο στις Βρύσες Κυδωνίας
Έλαβα την αφορμή για το παρακάτω κείμενο από το πολύ ενδιαφέρον δημοσίευμα στα “Χ.Ν.” της 12ης Σεπτεμβρίου σχετικά με τις Βρύσες Κυδωνίας.
Οι Βρύσες, χτισμένες σε υψόμετρο 50 μέτρων, είναι μια από τις πλέον αξιόλογες αρχαιολογικές περιοχές του Νομού Χανίων και σήμερα υπάγονται στον Δήμο Πλατανιά.
Διάφοροι περιηγητές ή αρχαιολόγοι έχουν αναφερθεί εις την περιοχή αυτή από πολύ παλιά και η υπάρχουσα βιβλιογραφία είναι τεράστια.
Ο Pococke το 1745 και ο Spratt τοποθετούσαν εδώ την ομηρική Κυδωνία ενώ οι Σβορώνος, Θεοφανίδης, Gerola, την αρχαία Πέργαμο και ο Πωλ Φωρ την Πολίχνη κ.λπ.
Πέρα από το αρχαιολογικό ενδιαφέρον όμως υπάρχει και η φυσική ομορφιά των κατάφυτων βραχωδών λόφων, των μικρών φαραγγιών, των πορτοκαλεώνων κ.λπ. Ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού τον Δεκέμβρη του 1966 είχε ταχθεί υπέρ της ανάδειξης και προβολής αυτής της περιοχής, μέχρι και το Κάστελλο, αλλά φυσικά μέχρι σήμερα δεν έγινε τίποτα.
Το σπουδαιότερο αρχαιολογικό και τουριστικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο λόφος του Αγίου Γεωργίου, υψόμ. 276 μ. όπου και το ομώνυμο παλαιό εκκλησάκι, από όπου η θέα προς ανατολή και δύση, βορά και νότο, είναι μοναδική.
Θυμάμαι τις αλησμόνητες πεζοπορίες ως τον Αϊ Γιώργη με τον Ορειβατικό Χανίων από το 1960 και μετά και την μοναδική από εκεί θέα.
Στον λόφο υπήρχε αρχαίο ιερό κορυφής εις δε την γύρω του περιοχή αμέτρητα αρχαία κατάλοιπα από την Νεολιθική, Υστερομινωική και μεταγενέστερες εποχές. Στη βορεινή πλευρά του λόφου, στη θέση Φλομές και σε υψόμετρο 130 μέτρων, ευρίσκεται το σπήλαιο της Κερά Σπηλιώτισσας.
Η είσοδός του, λίγο πιο ψηλά από τον χωματόδρομο και τα πυκνοφυτεμένα ελαιόδενδρα, διανοίγεται στην πλευρά απότομων βράχων δολομιτικού ασβεστόλιθου και 500 μέτρα από τις Βρύσες.
Το σπήλαιο είναι μοναδική περίπτωση με επτά ορόφους και σε κάθε όροφο μια μικρή αίθουσα και στη γωνία του δαπέδου της καθεμιάς να υπάρχει τρύπα – δίοδος στον επόμενο όροφο. Η ονομασία, υπάρχει μικρή πιθανότητα να οφείλεται σε γυναικεία θεότητα της κορυφής με το πιθανότερο οι ντόπιοι κατά την καταφυγήν των σε αυτό την Τουρκοκρατία να είχαν μαζί των την εικόνα της Παναγίας της Κεράς.
Υπάρχουν στο σπήλαιο αρκετές νυχτερίδες και στα δάπεδα αρκετή κοπριά από αυτές αλλά και πλήθος από θραύσματα κεραμικών όλων των εποχών, από την Νεολιθική, την Υστερομινωική μέχρι και τα Ρωμαϊκά και Βυζαντινά χρόνια και ίσως και νεώτερα, όταν εχρησίμευε το σπήλαιο σαν καταφύγιο στα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας και της Γερμανικής κατοχής.
Η θερμοκρασία μέσα στο σπήλαιο είναι 15 έως 17 βαθμοί και η υγρασία 95-100%.
Από τα παλαιότερα αρχαιολογικά ευρήματα στο σπήλαιο και ολόκληρη την περιοχή, άλλα παραδόθηκαν εις την αρχαιολογική υπηρεσία και άλλα δυστυχώς εφυγαδεύθηκαν. Αναφέρεται ότι προπολεμικά χωρικός βρήκε μολύβδινες εγχάρακτες πλάκες και τις έλιωσε για να κατασκευάσει σφαιρίδια κυνηγιού.
Συμπεραίνεται ότι ο χώρος του σπηλαίου εχρησιμοποιήθηκε κατά τις διάφορες περιόδους της αρχαιότητας σαν χώρος ενταφιασμού, κρησφύγετο και ίσως μερικές φορές και χώρος λατρείας.
Το σπήλαιο εξερεύνησαν μερικώς μέλη της Σπηλ. Ομάδας μας το 1956 και ο Πωλ Φωρ την 12/8/1957.
Εξερευνήθηκε και χαρτογραφήθηκε πλήρως από τα μέλη της Ε.Σ.Ε. τον αείμνηστο φίλο δάσκαλο I. Τσιφετάκη και Αικατερίνη και Στυλιανό Σαραβελή με την συνδρομή του αρχαιοφίλου ιατρού Εμμ. Βαρδινογιάννη και του ιερέα της περιοχής Μιχ. Κυδωνάκη τον Μάιο και Ιούνιο του 1967.
Η ανασκαφική έρευνα πραγματοποιήθηκε από τους αρχαιολόγους Α. Ζώη και Χ. Μόρτζο που εκάλεσε η τότε Ιστορική και Αρχαιολογική Εταιρία Δυτικής Κρήτης στο συμβούλιο της οποίας είχα την τιμή να συμπεριλαμβάνομαι. Είναι απορίας άξιον γιατί στον τόμο με τα αποτελέσματα της ανασκαφής του 1974, τα ευρήματα, χάρτες, κλπ., ενώ στον τυπογραφικό χάρτη σημειώνεται το σπήλαιο, δεν γίνεται καμιά αναφορά στις πολλές σπηλαιολογικές αξιόλογες σ’ αυτό έρευνες, μεταξύ των οποίων και γεωλογική – σπηλαιογένεσις, υδρολογική, σπηλαιοβιολογίας κλπ. και τα σχετικά επιφανειακά ευρήματα. Επίσης ότι με το σπήλαιο είχαν ασχοληθεί οι Σ. Αλεξίου και Ι. Τζεδάκης. Ίσως από επιστημονική υπεροψία και υποτίμηση των άλλων, αρκετών, αναφορών στο σπήλαιο.
Πάρα πολλά ήταν τα ευρήματα ειδωλίων γυναικών, κεραμικών πίθων, διαφόρων αντικειμένων και πλήθος οστράκων κάθε εποχής, από τα προϊστορικά χρόνια και μετά στα ανασκαφέντα: Μινωικό κτήριο Α’, Ελληνικό Ιερό, αρκετά άλλα κτήρια, στα τείχη Α και Β και το Κυκλώπειο και σε μια μεγάλη βραχοσκεπή.
Ελληνότρυπα: Στην ιδία περιοχή ευρίσκεται το σπήλαιο Ελληνότρυπα, που μάλλον είναι λαξευτό αρχαίας χρήσης, αλλά μικρού μήκους (περ. 6 μέτρα).
Υπάρχει η αρχαία παράδοση ότι επρόκειτο για την είσοδο ενός αρχαίου τούνελ που οδηγούσε στο χωριό Πατελάρι. Πριν από λίγα χρόνια στο Πατελάρι, κατά την διάνοιξη αρδευτικής αύλακος, ευρέθηκε σήραγγα ύψους πάνω από δύο μέτρα και υποτέθηκε ότι είναι η απόληξη της Ελληνότρυπας που ερχόταν από τις Βρύσες.
