«…Θυμήσου, γιε μου, τη χαρά που νιώθεις, όταν παίζεις! Μην την κρατάς όλη για σένα. Προσπάθησε να καταλάβεις ταπεινά τον πλησίον σου, βοήθησε τους αδύνατους, παρηγόρησε εκείνους που κλαίνε. Βοήθησε τους καταδιωγμένους, τους καταπιεσμένους. Αυτοί ας γίνουν οι καλύτεροί σου φίλοι…» [Επιστολή Βαρθολομαίου Βαντσέτι (1888-1927) στο γιο του, λίγο πριν από την εκτέλεσή του από αμερικανικό δικαστήριο]
ΟΙ ΓΙΟΡΤΕΣ των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, άσχετα από τις ποικιλόμορφες κρίσεις του 21ου αιώνα, παραμένουν οι βαθύτερα συναισθηματικά φορτισμένες του χρόνου. Η λάμψη των φανταχτερά στολισμένων δρόμων, πλατειών, βιτρινών, χριστουγεννιάτικων δέντρων όπως και τα κάθε λογής Santa Run (για καλό σκοπό), δεν μπορούν να καλύψουν την τρομακτική αντίθεση φτώχειας και πλούτου (1), εμπολέμων και αμάχων, προσφύγων και ευημερούντων, καθημερινής βίας και εθελοντικής αλληλεγγύης, αναζήτησης γαλήνης και αποφυγής των διάσπαρτων κινδύνων γύρω μας.
ΠΙΚΡΑ τα Χριστούγεννα στην περιοχή μας: με δυο πολέμους σε εξέλιξη, μια ενεργειακή -και όχι μόνο- ακρίβεια, με μια άγνωστη και επίφοβη “τεχνητή νοημοσύνη” που οδηγεί τον Άνθρωπο σ’ένα μέλλον ζοφερό. Επιστρέφουμε άραγε, σε μεσαιωνικούς χρόνους; Η μετάβαση από τον ένα τρόπο ζωής σε έναν άλλο διαρκεί δεκαετίες με τις όποιες συνέπειες της.
ΜΠΟΡΕΙ ο εμπορικός κόσμος και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης να προσπαθούν, μήνες τώρα, να “σμπρώξουν” τα κέρδη τους ενεργοποιώντας νωρίτερα τα “αγοραστικά” αντανακλαστικά μας, όμως οι γιορτές αυτές δεν έχουν καμιά σχέση με εκείνες των τελευταίων δεκαετιών του περασμένου αιώνα. Οι ευτυχισμένες στιγμές δεν εξαγοράζονται με καταναλωτικά αγαθά, όσο εντυπωσιακό κι αν είναι το περιτύλιγμά τους.
ΣΤΗ ΧΩΡΑ μας, δεν επικρατεί μόνον η αποτυχία μιας σωστής και δίκαιης διαχείρισης του Ελληνισμού από το νυν πολιτικό σύστημα. Ούτε η πλήρης ανικανότητα της σπαρασσόμενης, αυτοδιαλυόμενης και μεταλλασσόμενης σε “lifestyle” αξιωματικής αντιπολίτευσης να αρθρώσει ένα λόγο αισιόδοξο. Είναι κυρίως η έλλειψη μιας σωστής και ελπιδοφόρας «νέας αφήγησης» τού τί κάνουμε ως έθνος σ΄αυτή την γωνιά που μας έταξε ο Θεός. Είναι επίσης ότι ο γείτονάς μας -ο Ερντογάν- μάς έχει “σήκω,σήκω-κάτσε,κάτσε”! Είναι ακόμη ότι η νεολαία μας, ιδιαίτερα η μετά το 2008, ευνουχισμένη πλήρως από τις αλληλοδιαδεχόμενες κρίσεις δεν τολμά να σηκώσει κεφάλι: Αδυνατεί να ακολουθήσει “φυσιολογικά” τη ζωή με τις διαμορφωμένες κοινωνικές σχέσεις προτιμώντας την απομόνωση. Πλήττεται από μια εσωστρέφεια και ενστικτώδη στάση ζωής που αποβλέπει αποκλειστικά μόνο στην επιβίωση. Γι αυτό και η μείωση του πληθυσμού (δημογραφικό), γι αυτό και η μετανάστευση στην αλλοδαπή των ικανότερων νέων μας (brain drain), γι αυτό κανένα από τα εναπομείναντα γερά μυαλά εδώ, δεν ακολουθεί -ή δεν το μπορεί- αυτό που σπούδασε. Επιστέγασμα όλων αυτών είναι ότι οι ανθρώπινες σχέσεις είναι πια “τσακισμένες”. Ποιος από τους σημερινούς 45ντάρηδες να σκεφτεί το απώτερο μέλλον του, όταν το σήμερα και το αύριο παραμένουν απειλητικά και «αγεωγράφητα»;
… ΕΤΣΙ, προσφεύγουμε πάλι στην “παρηγοριά” της ποίησης, τη μόνη γητεύτρα των ημερών, τη μόνη που μπορεί να σαρκάσει καταστάσεις και να περιγράψει αντιθέσεις. Οι ποιητές είναι οι «αγραυλούντες ποιμένες» των κοιμωμένων συνειδήσεών μας. Έστω κι αν μιλούν συχνά με «χρησμούς»:
“Φτάνουν Χριστούγεννα λοιπόν!
Παραμονή κι εμείς σαν όλους ετοιμάσαμε γιορτή.
Μα δεν είν’ άνετα σαν φάτνη εδώ μέσα:
Μπαίνει το κρύο από παντού, δεν έχει μπέσα.
Χριστούλη, κόπιασε, γεννήσου αν θες, μα κοίτα:
Σου στρώσαμε, δεν έχει τζάκι όμως και πίττα.
Τρέμουμε κι όλοι αγκαλιαζόμαστε σφιχτά
σαν τους πρωτόγονους σε σκοτεινή σπηλιά.
Το χιόνι πέφτει στο κορμί μας, το παγώνει·
το χιόνι εισβάλει στην καλύβα και σαρώνει.
Κόπιασε, χιόνι, μπες, θα βρεις φίλους εδώ:
Κι εμάς μας έδιωξαν από τον ουρανό.
Κρασί ζεσταίνουμε, παλιό και δυνατό·
κάνει καλό με τέτοιον άγριο καιρό.
Ζεστό κρασί, ξύλα στην πόρτα καρφωμένα.
Έξω, ουρλιάζουνε αγρίμια θυμωμένα.
Κοπιάστε, αγρίμια, να κρυφτείτε απ’ το χιονιά:
Ούτε τ’ αγρίμια έχουνε ζεστή φωλιά.
Θα ρίξουμε τα πανωφόρια στη φωτιά,
να γίνει η φλόγα της για λίγο πυρκαγιά,
να ζεσταθούμε ενώ θα καίγεται η στέγη,
να ζούμε όταν το σκοτάδι πια θα φεύγει.
Κόπιασε, άνεμε–εκεί έξω πώς αντέχεις;
Κι εσύ κουράστηκες, κι εσύ σπίτι δεν έχεις”. (2)
ΤΟ ΑΙΩΝΙΩΣ προσδοκώμενο και πάντα απραγματοποίητο “και επί γης ειρήνη”, η παρατεταμένη συγκεχυμένη εποχή μας, αλλά και η μοναξιά των ημερών που οδηγει στην κατάθλιψη πολλούς, εκφράζονται με δυνατούς στίχους από την καλή Θεσσαλονικιά ποιήτρια Ζωή Καρέλλη στο ποίημα της «Το ταξίδι των Μάγων» (απόσπασμα) :
“Έπρεπε να μαστε τρεις.
Αν δεν ήταν τόσο σκοτάδι,/θα καταλάβαινα ίσως, γιατί
έχω μείνει τόσο μονάχος.
Πόσο έχω ξεχάσει.
Πρέπει απ’ αρχής πάλι το ταξίδι/ν’ αρχίσει.
Πότε ξεκινήσαμε, τότε, οι τρεις;
Ή μήπως, κάποτε, είχαμε ανταμώσει…
Μαζί πορευτήκαμε ένα διάστημα,
όσο μας οδηγούσε άστρο λαμπρό.
Αυτό άλλαξε την οδό ή εγώ
τίποτα πια να δω δεν μπορώ;
Πού βρίσκομαι τώρα, σε τέτοιον καιρό,
σκληρό, ανένδοτο, δύσκολο,
εγώ, ανήσυχος, βιαστικός.
Μήπως κι’ η ώρα πλησίασε;
Πού να το ξέρω!
Πού είναι τα δώρα;
είχαμε τότε τοιμάσει δώρα/ ήμερα, ήσυχα
δώρα ημών των ταπεινών, χρυσόν
λίβανον και σμύρναν άλλοτε/ με θαυμασμό κι’ ευλάβεια τού φέρναμε.
Τώρα σ’ αυτόν τον καιρό/ σίδερο, κεραυνό και φωτιά…” (3)
ΠΕΡΑ από υποσχέσεις ευμάρειας, πέρα από παχυλά λόγια και υποκρισίες, φαρισαϊσμούς, φανταστικά “reveillon” και χλιδάτες παρουσίες σε “γκλαμουράτες” γιορτές και “gala” τηλεοπτικών οθονών, όπου μερίδα του κόσμου προσπαθεί να εγκλωβίσε το ψευδοπνεύμα των ημερών ως αληθινό, νομίζουμε πως η επιστροφή στην ταπείνωση είναι αυτή που πράγματι περιέχει την ουσία των ημερών:
«Σαν φάτνη ειν΄η καρδιά μου ταπεινή
Στης Βηθλεέμ το στάβλο χάμου.
Ώ Αγάπη, που σε ψάλλουν οι ουρανοί,
Έλα να γεννηθείς μες στην καρδιά μου.
Έλα να νιώσω πάλι τη χαρά,
Το δυνατό παλμό της πίστης,
Και κάτω απ΄των αγγέλων τα φτερά
Να πω κι εγώ το «Δόξα εν υψίστοις». (4)
… Η ΑΠΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ δεν ήταν ποτέ ιδιόν μας. Όμως, η ποίηση τα λέει όλα καθότι παρούσα στα παρόντα, τα παρελθόντα και τα μελλούμενα. Έτσι κι αλλιώς, οι χρονιάρες μέρες στην Ελλάδα δεν είναι οι παραδοσιακές που προλάβαμε στα παιδικά μας χρόνια. Σήμερα παρατηρείται μια ειδική κουλτούρα των ημερών σε παγκόσμιο επίπεδο, σύμφωνα με τα δυτικοευρωπαϊκά έθιμα που διαδίδονται τάχιστα εξαφανίζοντας ή αλλοιώνοντας τελείως τις τοπικές παραδόσεις.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Σύμφωνα με τις οικονομικές ειδήσεις, “γύρω στα 391. 876 άτομα στον πλανήτη διαθέτουν καθαρά περιουσιακά στοιχεία από 30 εκατομμύρια δολλάρια μέχρι 1 δισ., ενώ στην κορυφή της “χρυσής πυραμίδας” (“εξαιρετικά” πλούσιοι, δισεκατομμυριούχοι), με περιουσία άνω του 1 δισ. δολλάρια βρίσκονται 3.194 άτομα” (ΒΗΜΑgazino, 10 Δεκ., 2023)
-(2) Μπέρτολτ Μπρεχτ (1898-1956), «Weihnachtslegende» (=Χριστουγεννιάτικες Ιστορίες). Mτφρ. Γ. ΚΟΡΟΠΟΥΛΗ. Πηγή: https://www.avgi.gr/entheta/222020_o-thrylos-ton-hristoygennon (Το ποίημα δεν υπάρχει στο “Μπέρτολτ Μπρεχτ-Ποιήματα”, σε μετάφραση Μάριου Πλωρίτη (1983, εκδ. Θεμέλιο). Το δημοσιεύουμε με επιφύλαξη, μόνον επειδή αντιπροσωπεύει ρεαλιστικά την εποχή μας).
-(3) Ζωή Καρέλλη (1901-1998), Από τη συλλογή «Κασσάνδρα και άλλα ποιήματα», (1955)
-(4) Στέλιος Σπεράντσας (1888-1962), Αγάπη
