Πέντε απ’ τις περισσότερες από 55 στάσεις που έκανα, ενώ διάβαζα το τρίτο μυθιστόρημα του Νίκου Ψιλάκη. Με μια άλλη ματιά. Φίλες και φίλοι, καλησπέρα κι από μένα και καλώς βρεθήκαμε στο πάντα φιλόξενο Πνευματικό Κέντρο της Πόλης μας. Νίκο Ψιλάκη, καλέ μας φίλε, καλώς όρισες στα Χανιά, σαν στο σπίτι σου!
Στον τίτλο η πρώτη στάση. Εχω ήδη διαβάσει το αναλυτικό και ομορφογραμμένο σημείωμα στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, όπως και τις “ευχαριστίες” του στις τελευταίες σελίδες, ξέρω, λοιπόν, τι πραγματεύεται, αγωνιώ, ωστόσο ν’ αρχίσω. Θυμάμαι το “Δυο φεγγάρια δρόμος” και το “Πολυφίλητη”, τα δυο επίσης ιστορικά μυθιστορήματα του Νίκου Ψιλάκη, τον ρόλο του και τον ρόλο μου. Δάσκαλος αυτός, μαθητής του, ως πιστός αναγνώστης του εγώ. Μια ακόμα ματιά στο λίαν ομιλητικό εξώφυλλο. Εχουν πολλά να πουν οι θάλασσες που σωπαίνουν, σκέφτομαι, ενώ η όμορφη, άγνωστή κοπελιά, “Εσθήρ με λένε”, θα μου μηνύσει αργότερα, με κοιτάζει κατάματα. Και βέβαια, έχω ήδη το μολύβι μου στο χέρι, τι θα γινόμουν χωρίς αυτό!
Στάση δεύτερη, κεφ. 2, σελ. 43. Λογοτεχνία είναι η συγκινησιακή χρήση της γλώσσας σε βαθμό υπέρτατο. Διαβάζω: «Να κι η σανιδένια πόρτα, πάνω στο ξύλο της μετρούσε η μάνα το μπόι μας, κάθε χρόνο τραβούσε και μια μολυβιά, αριστερά εσύ ο μεγάλος, δεξιά εγώ με τις χρονολογίες γραμμένες δίπλα, τις βλέπεις; 1924, 1925, 1926. Τότε, το 1926, σταματά το δικό σου μέτρημα, τότε δεν έφυγες; Μετά έκανε γραμμές υποθετικές. “Τόσο θα είναι το ξενιτεμένο μου”, έλεγε». Στο στόμα της Ευγενικώς, της αδελφής του αφηγητή, που έχει επιστρέψει στον γενέθλιο τόπο, 20 χρόνια μετά, για ν’ αναζητήσει τα ίχνη του πατέρα του, που είχε χαθεί το 1944, βάζει τούτα τα λόγια ο συγγραφέας. «Ολβιος όστις ιστορίης έσχεν μάθησιν, αλλά και όστις της λογοτεχνίας είναι μύστης», η σημείωσή μου στο περιθώριο. Προϊόντα επισταμένης ιστορικής έρευνας, τα που γράφει ο Νίκος Ψιλάκης. Τίποτα ξεκρέμαστο, τίποτα έωλο. Ολα με ντοκουμέντα και αποδείξεις. Το διαπιστώνω διαρκώς, όπως, όμως, και την ικανότητά του να χρησιμοποιεί συγκινησιακά τη γλώσσα, αποκαλύπτοντας με το ύφος του το ήθος του.
Στάση τρίτη, κεφ. 10, σελ. 192. Ο ποιητής του “Οίνωπος πόντου” (“Οίνωψ πόντος”, ο τίτλος του συλλεκτικού “φωτοποιητικού περίπλου” του Νίκου Ψιλάκη), είναι και εδώ, όπως και σε πολλές άλλες σελίδες, άλλωστε. Διαβάζω. “Μετοικεσία…/ Ενας σκύλος απωλέσθη./ Λυκόσκυλο, πρώτο μπόι./ Ανήκε εις την γερμανικήν υπηρεσίαν./ Ο σκύλος./ Ο ευρών παρακαλείται, όπως τον παραδώσει εις τα γραφεία μας./ Ο ευρών αμειφθήσεται./ Το λεξικό ανοιγμένο μπροστά μου./ Μήπως δεν ξέρω κάποια λέξη;./ Απωλέσθη./ Ο σκύλος./ Αμειφθήσεται./ Ο ευρών”. Ο αφηγητής σε ρόλο ποιητή. Μιας μικροϊστορίας, από αγγελία εφημερίδας της εποχής το ανάγνωσμα. “Στάζει ποίηση”, σημειώνω. Κι αμέσως μετά. “Παρών, εκεί που δεν τον περιμένεις ο ποιητής. Σαν ή και ως σχολιαστής. Πάντα απορημένος και άπορος.
Στάση τέταρτη, κεφ. 16, σελ. 361. «Ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον». Βοά σιγά σιγά η αλήθεια. Για τα πρόσωπα και για τα πράγματα. Για την Οβριακή, για τους Ιταλούς αιχμαλώτους, για τους Ελληνες πατριώτες και προδότες, για το Τάναϊς. Σπειρί το σπειρί οι αποκαλύψεις για όλα όσα έγιναν, έτσι όπως έγιναν. Ολες οι ιστορίες και οι μικροϊστορίες του “αυτός” του “εσύ” και του “εγώ”, που συνομιλούν με τον χώρο και τον χρόνο, έχοντας σαν κοινό παρονομαστή τη φράση απ’ τη διήγηση του υποδηματοποιού Κασπάρ Σαρκισιάν. «Ολοι οι διωγμοί είναι ένας. Οπως και όλες οι προσφυγιές». Την υπογραμμίζω. Οπως και πολλές άλλωστε. Γεμάτο μολυβιές και σημειώσεις το βιβλίο μου. Διωγμοί και προσφυγιές. Στον πληθυντικό αριθμό και οι δυο λέξεις. Γένους αρσενικού η πρώτη, θηλυκού η δεύτερη. Ο Ψιλάκης ξέρει όσο λίγοι να χρησιμοποιεί τη γλώσσα στη βασική κοινωνική της αποστολή που είναι η επικοινωνία…
Στάση πέμπτη, κεφ. 24, σελ. 491. Σαν νερό στ’ αυλάκι ενός ώριου περιβολιού τρέχουν οι σελίδες. Ενα κεφάλαιο, κεφάλαιο των μεγάλων αποκαλύψεων, σύμφωνα με την Ευδοκία που διάβασε πριν από μένα το βιβλίο, 20 όλες κι όλες σελίδες και το μυθιστόρημα τελειώνει. Εχω αγωνία για το τέλος, όμως άλλα “επιτάσσει” το χέρι μου που κυκλώνει το πρώτο νούμερο… 24 ραψωδίες της Ιλιάδας, 24 οι ραψωδίες της Οδύσσειας, 24 τα κεφάλαια του “Κι οι θάλασσες σωπαίνουν”, όπως και της “Πολυφίλητης”, άλλωστε..
Νίκο Ψιλάκη, καλέ μας φίλε, έρρωσο! Από καρδιάς το ευχαριστώ μου. Σας ευχαριστώ όλους που με ακούσατε. Χαιρετώ σας κι αγαπώ σας!
*Η παρέμβασή μου στην παρουσίαση του ιστορικού μυθιστορήματος “Κι οι θάλασσες σωπαίνουν” του Νίκου Ψιλάκη που έγινε το περασμένο Σάββατο 19 Ιανουαρίου στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων.
