Κι όμως υπερέχουν…

«Τα άτομα με ελλειμματική προσοχή και υπερδραστηριότητα (Δ.Ε.Π.Υ.) υπερέχουν σε 3 τουλάχιστον τομείς»
Holly White,
ερευνήτρια Ψυχολογίας University of Michigan

Τι είναι η Δ.Ε.Π.Υ;  Είναι μια κατάσταση που περιγράφεται συνήθως από τα χαρακτηριστικά προβλήματα που παρουσιάζει. Είναι γνωστή ως νευρολογική διαταραχή, που χαρακτηρίζεται από έλλειψη προσοχής, παρορμητικότητα και υπερδραστηριότητα, η οποία αρχίζει από την παιδική ηλικία και συνεχίζεται στην ενήλικη ζωή.
Η κατάσταση αυτή μπορεί να επηρεάζει τα ακαδημαϊκά επιτεύγματα, τις επιδόσεις στην απασχόληση και τις κοινωνικές σχέσεις του ατόμου.
Στο σημείωμα σχολιάζω τα αποτελέσματα πρόσφατης έρευνας αναφορικά με την υπεροχή που έχουν τα άτομα με αυτή την διαταραχή, όπως το σχετικό δημοσίευμα στον ιστότοπο Scientific American Mind.

Σωματείο ατόμων με Δ.Ε.Π.Υ.
Άτομα με αυτή τη διαταραχή ίδρυσαν πριν 10 χρόνια το Πανελλήνιο Σωματείο Ατόμων με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (Σ.Ε.Π.Υ) που προέρχεται από το ακρωνύμιο της διεθνούς ονονομασίας της διαραχής Attention Deficit Hyperactivity  Disorder (ADHD). Πληροφορίες για τις εκδηλώσεις του δραστήριου σωματείου θα βρείτε στον ιστότοπο ADHD Hellas.

Η υπεροχή της Δ.Ε.Π.Υ.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι η Δ.Ε.Π.Υ. μπορεί να προσφέρει ένα πλεονέκτημα: την ικανότητα να σκέφτεται το άτομο πιο δημιουργικά.
Συγκεκριμένα, η έρευνα διαπίστωσε την υπεροχή των ατόμων με Δ.Ε.Π.Υ. σε τρεις πτυχές της δημιουργικής γνώσης, δηλαδή…
α) την αποκλίνουσα σκέψη,
β) την υπέρβαση των περιορισμών της γνώσης και
γ) την εννοιολογική επέκταση.

Αποκλίνουσα σκέψη
Η αποκλίνουσα σκέψη (ή πλάγια σκέψη) είναι η ικανότητα να σκεφτόμαστε πολλές ιδέες από ένα μόνο σημείο εκκίνησης.
Την αποκλίνουσα σκέψη σαν δεξιότητα που οφείλουμε να καλλιεργούμε σε παιδιά και έφηβους παρουσίασε ο Edward de Bono από τη δεκαετία του 1980.
Εδώ και 30 χρόνια σε σεμινάρια μας στόχος μας, είναι να εκπαιδεύουμε 11χρονα-12χρόνα παιδιά στην αποκλίνουσα σκέψη. Δεν είναι εύκολη υπόθεση ιδιαίτερα την εποχή μας. Χρειάζεται προσοχή, επειδή τα φίλτρα που έχουν τα παιδιά για να επεξεργαστούν τον υπερβολικό όγκο πληροφοριών είναι ανεπαρκή. Το αποτέλεσμα είναι ότι κάνουν ελάχιστη επεξεργασία και σε άσχετα καθήκοντα. Μου το εξομολογήθηκε μια μικρή μαθήτρια προ εβδομάδων:
«Οι πληροφορίες στο βιβλίο μου ήταν υπερβολικά πολλές, δεν μπόρεσα να θυμηθώ παρά λίγες».
Σε αντίθεση, οι καλές επιδόσεις στην αποκλίνουσα σκέψη των ατόμων με Δ.Ε.Π.Υ. έχουν διαπιστωθεί επανειλλημμένα.
Ιδιαίτερα, σε αποκλίνουσες λειτουργίες σκέψης, όπως νέες χρήσεις συνηθισμένων αντικειμένων και η παραγωγή ιδεών για καινοτόμες συσκευές.
Σε άλλη μελέτη, οι φοιτητές με Δ.Ε.Π.Υ. σημείωσαν υψηλότερους δείκτες από άλλους φοιτητές σε δύο εργασίες στις οποίες αξιοποίησαν την εννοιολογική επέκταση και την ικανότητα τους να ξεπεράσουν τους περιορισμούς της γνώσης.
Μαζί με προηγούμενες έρευνες, αυτά τα νέα ευρήματα συνδέουν την Δ.Ε.Π.Υ. με τα στοιχεία του δημιουργικού γνωστικού τρίπτυχου της προηγούμενης παραγράφου.

Υπέρβαση των περιορισμών της γνώσης
Ενα παιδί χωρίς Δ.Ε.Π.Υ. με μεγάλο εύρος γνώσεων εμποδίζεται να παράξει νέες ιδέες. Γι’ αυτό όταν εξετάζει ένα προηγούμενο μοντέλο ή ένα παράδειγμα για έμπνευση, μπορεί να κολλήσει.
Αν του ζητήσουν να φτιάξει ένα νέο παιχνίδι, είναι πιθανόν να βασιστεί σε ό,τι γνωρίζει, να ενσωματώσει πτυχές ήδη υπαρχόντων παιχνιδιών και να φτιάξει κάτι που δεν είναι καινοτόμο.
Προχθές, σε παραλία γειτονικού Δήμου γεμάτη κλαδιά κι άλλα αντικείμενα μερικά παιδιά έπαιζαν ξιφομαχία με τεράστια καλάμια. Είμαι σίγουρος ότι αν στη θέση τους ήταν παιδιά με Δ.Ε.Π.Υ. θα σκάρωναν κάτι πιο δημιουργικό, δηλαδή, θα έκαναν υπέρβαση των περιορισμών της γνώσης τους.

Η εννοιολογική επέκταση
Με τον ίδιο τρόπο, η γνώση του κόσμου μας εμποδίζει να φανταστούμε κάτι διαφορετικά. Για παράδειγμα, αν μας ζητηθεί να εφεύρουμε ένα ζώο ή ένα φρούτο που προέρχεται από άλλο πλανήτη, οι περισσότεροι θα σκεπτόμαστε ένα τυπικό ζώο ή φρούτα στη Γη και στη συνέχεια θα το τροποποιούσαμε σε “εξωγήινη” έκδοση. Η έρευνα έδειξε ότι όταν οι άνθρωποι φαντάζονται εξωγήινες δημιουργίες με βάση συγκεκριμένα παραδείγματα της Γης, οι δημιουργίες τους είναι λιγότερο πρωτότυπες.
Το κλειδί για να είμαστε δημιουργικοί κάτω από αυτές τις συνθήκες είναι η εννοιολογική επέκταση ή η δυνατότητα χαλάρωσης των ορίων των εννοιών.
Αυτό κάνουν τα άτομα με Δ.Ε.Π.Υ.  Για παράδειγμα, ένας συνδετήρας είναι σχεδιασμένος να συγκρατεί χαρτιά. Με την εννοιολογική επέκταση, ένα άτομο με Δ.Ε.Π.Υ. ξεπερνά αυτόν τον ορισμό και φαντάζεται το συνδετήρα σαν εργαλείο για να ανοίξει ένα ρολόι.
Τα εξωγήινα ζώα ίσως να τα φανταζόταν με ασσύμετρη μορφή.

Συμπερασματικά
Η δημοσιοποίηση των νέων ευρημάτων για τα άτομα με Δ.Ε.Π.Υ. ας είναι αφορμή:
• Να δίνουμε ευκαιρίες σε αυτά τα παιδιά να συμμετέχουν σε συζητήσεις.
• Να λαβαίνουμε υπόψη μας ότι η διάσπαση προσοχής και το χαοτικό μυαλό τους μπορούν να μας χαρίσουν δημιουργικές, πρωτότυπες ιδέες απαραίτητες σε κάθε ομάδα εργασίας στο σχολείο ή σε επαγγελματικό επίπεδο.
• Να στοχεύουμε σε νέες προσεγγίσεις, νέα παιχνίδια, νέες εφαρμογές που θα είναι ανεξάρτητα από παλιά μοντέλα ή καθορισμένες συμβάσεις και όρια.
• Να αξιοποιούμε το πρωτότυπο στυλ σκέψης αυτών των μαθητών όταν αναζητάμε ιδέες για λύσεις προβλημάτων, οργάνωση δραστηριοτήτων και μνημοτεχνικές.