Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι CYDONIA oblonga (Κυδωνία η επιμήκης) και ανήκει στην οικογένεια των Ροδιδών. Φύεται στη δυτική Ασία, Αραβία και ανατολική Μεσόγειο.
Είναι μικρό φυλλοβόλο δέντρο που το ύψος του κυμαίνεται από 3 έως 8 μέτρα. Έχει κορμό και κλάδους ελαφρά στρεβλούς, με μεγάλα ωοειδή φύλλα επαλλάσοντα, ακέραια, λευκωπά-εριώδη από κάτω και πράσινα από πάνω. Άνθη μεγάλα, μονήρη, λευκά ή ρόδινα, με 5 πέταλα και καρπός κίτρινος, μεγάλος, ποικιλόμορφος, στην αρχή μαλλιαρός και κατόπιν λείος. Με πολλά σπέρματα μαύρα. Σάρκα σκληρή, στυφή, μέτρια, γλυκιά με ευχάριστο άρωμα. Είναι είδος ερμαφρόδιτο και επικονιάζεται από τις μέλισσες.
Ζει μέχρι και 50 χρόνια.
Οι κυριότερες ποικιλίες που καλλιεργούνται στον ελληνικό χώρο είναι τα μηλοκύδωνα ή ψωμοκύδωνα, η πορτογαλική (Del Portogallo) και η μαμούθ, με πολύ μεγάλο καρπό, που χρησιμοποιείται στηζαχαροπλαστική και ως επιτραπέζιο.
Ιστορικά στοιχεία
Η Κυδωνιά είναι ένα δέντρο που καλλιεργείται εδώ και αιώνες για τους αρωματικούς βρώσιμους καρπούς του.
Εισήχθη στην Ελλάδα από τους αρχαίους χρόνους (πιθανά από Καύκασο ή Ιράν). Ο καρπός του δέντρου ήταν αφιερωμένος στη θεά Αφροδίτη. Για τον λόγο αυτό τον ονόμαζαν και «μήλο της Αφροδίτης».
Διοσκουρίδης, Θεόφραστος και Αθηναίος αναφέρονται στο φυτό. Τους καρπούς του δέντρου τους διέκριναν σε Κυδώνια μήλα (μικρά, περιφερή και εύοσμα) και τα Στουθρία (μεγαλύτερα και εύχρηστα). Από τους καρπούς του δέντρου έβγαζαν τον Κυδωνίτη οίνο ή οίνος δια μήλων που είχε θεραπευτικές ιδιότητες, το μήλινο έλαιο, μήλινο μύρο, ροδόμηλο, υδρόμηλο, μηλόμελι και μηλοπλακούς (πιθανόν το σημερινό κυδονόπαστο).
Ο Νίκανδρος (2ος αιώνας π.Χ.) αναφέρει την Κυδωνιά στα «Αλεξιφάρμακα». Παλαιότερα πίστευαν πως το δέντρο προστατεύει από τις κακές επιρροές και αναφέρεται σε πολλά κείμενα της Βίβλου. Επί αιώνες το θεωρούσαν σύμβολο της αγάπης.
Στην Κρήτη ήταν δέντρο γνωστό για τις θεραπευτικές του ιδιότητες.
Θεωρούσαν τον καρπό της Κυδωνιάς «ξαρρωστικό» -δηλαδή διώχνει την αρρώστια- και δεν έλειπε από κανένα σπίτι. Έκαναν τα κυδώνια «κρεμανταλιές (ορμαθούς) και τα κρεμούσαν από το μεσοδόκι του σπιτιού. Όταν επισκεπτόντουσαν κανένα άρρωστο του κρατούσαν και ένα κυδώνι. Ο άρρωστος έπρεπε να μασήσει το κυδώνι και να καταπιεί μόνο το ζουμί του καρπού. Τα Κυδωνοκούκουδα (σπόρους) τα έβραζαν με λίγη ζάχαρη και έκαναν ένα αποτελεσματικό σιρόπι για τον βήχα. Τα έβραζαν επίσης σε λάδι για να κάνουν ένα μίγμα κατά της τριχόπτωσης.
Στη λαϊκή ιατρική τα κυδώνια είχαν μεγάλη εκτίμηση. Το ποτό που φτιάχνανε με κυδώνια κομμένα μέσα σε κρασί δυναμώνανε τους ηλικιωμένους και τους ασθενείς. Το ποτό αυτό το θεωρούσαν πως δρα εναντίον της χαλαρότητας των γεννητικών οργάνων των γυναικών και την πτώση των μαστών.
Τα βρασμένα Κυδώνια σε κατάπλασμα τα χρησιμοποιούσαν κατά της προπτώσεως του απηυθυσμένου και κατά της πτώσης των μαστών. Τα σπέρματα τα χρησιμοποιούσαν για τις αιμοπτύσεις, μητρορραγίες, μηνορραγίες και αιμορροΐδες. Επίσης χρησιμοποιούσαν γλίσχρασμα των σπόρων για να θεραπεύσουν τις χιονίστρες, το ξηρό και σκασμένο δέρμα, τα καψίματα του δέρματος και τους ερεθισμούς των ματιών.
Συστατικά – χαρακτήρας
Οι σπόροι του φυτού είναι πλούσιοι σε γλίσχρασμα, μία ζελατινώδη ουσία που λειτουργεί υπακτικά (όπως οι λιναρόσποροι) και ανακουφίζουν τις διάφορες φλεγμονές του πεπτικού συστήματος. Παλαιότερα το χρησιμοποιούσαν για την ανακούφιση των δυσουρικών ενοχλημάτων.
Οι καρποί περιέχουν τανίνες, μηλικό οξύ, σάκχαρο, αζωτούχα ουσία, πηκτίνη, ξυλώδεις ουσίες, αιθέριο έλαιο και βιταμίνη C. Οι σπόροι περιέχουν αμυγδαλίνη, εμουλσίνη, άμυλο, λίπος, μη πτητικό έλαιο και μία γομώδη ουσία που ονομάζεται κυδωνίνη. Από την ουσία αυτή οι κουρείς παρασκεύαζαν τη μαντολίνη, που γυάλιζε τα μαλλιά. Πρόσθεταν δηλαδή στην κυδωνίνη λίγο οινόπνευμα και άρωμα και έκαναν ένα είδος μπριλλαντίνης.
Ανθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Ανθίζει Απρίλιο και Μάιο. Οι σπόροι ωριμάζουν τον Νοέμβριο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται οι σπόροι και οι καρποί.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Το δέντρο προσφέρει σημαντικά θρεπτικά συστατικά και είναι εξαιρετική τροφή που απομακρύνει την κούραση και την ατονία, ενώ βοηθά στην ανάρρωση.
Οι καρποί είναι στυπτικοί και θρεπτικοί.
Οι σπόροι είναι αντιφλεγμονώδεις, μαλακτικοί και υπακτικοί.
Σε εσωτερική λήψη οι καρποί βοηθούν στην ανάρρωση, σε προβλήματα διάρροιας και δυσεντερία.
Οι σπόροι είναι αποτελεσματικό και ήπιο υπακτικό σε περιπτώσεις δυσκοιλιότητας και ένα καταπραϋντικό στυπτικό σε παθήσεις όπως η γαστρίτιδα και η εντερίτιδα. Είναι επίσης αποτελεσματικοί στον ξερό, ερεθιστικό βήχα όταν χρειαζόμαστε ένα αποχρεμπτικό.
Έγχυμα και σιρόπι Κυδωνιών λαμβάνεται σε αιμοπτυσία, διάρροια και κατά των χρόνιων εμέτων.
Ζελέ Κυδωνιών είναι ωφέλιμο στην καθημερινή διατροφή για όσους υποφέρουν από χρόνια διάρροια.
Κρασί που παρασκευάζεται από Κυδώνια είναι αποτελεσματικό σε γαργαρισμούς κατά των φλεγμονών της στοματικής κοιλότητας.
Εξωτερικά οι σπόροι είναι χρήσιμοι σε εγκαύματα, ξηροδερμία και φλεγμονές της στοματικής κοιλότητας. Το έγχυμα των φύλλων του βοτάνου βοηθά σε προβλήματα διάρροιας και σε πλύσεις σε πρόβλημα λευκόρροιας.
Το έμβρεγμα των φύλλων χρησιμοποιείται για τις αϋπνίες, τις νευρασθένειες, τις ταχυκαρδίες, το σπασμωδικό βήχα και τον κοκίτη.
Τα κυδώνια όταν κοπούν κομμάτια και τεθούν μέσα σε άσπρο κρασί και μείνουν αρκετές ημέρες, φτιάχνουν ένα θαυμάσιο ποτό για να δυναμώνουν οι ηλικιωμένοι ή όσοι αναλαμβάνουν από αρρώστια. Θεωρείται αφροδισιακό για τις γυναίκες.
Παρασκευή και δοσολογία
Οι σπόροι παρασκευάζονται ολόκληροι ως αφέψημα για να απελευθερωθεί το γλίσχρασμα και να γίνουν στοματικές πλύσεις για φλεγμονές της στοματικής κοιλότητας. Επίσης, επιθέτονται σαν κατάπλασμα και αποτελούν συστατικό κρεμών και λοσιόν για εγκαύματα ή ξηροδερμία.
Σε δύο ποτήρια νερό ρίχνουμε ένα κουταλάκι του τσαγιού σπόρους και βράζουμε για 10 λεπτά. Το αφήνουμε σε ηρεμία για 15 ακόμη λεπτά και στη συνέχεια σουρώνουμε και κάνουμε γαργαρισμούς ή το πίνουμε κατά την διάρκεια της ημέρας. Οι σπόροι όμως μπορούν να παρασκευαστούν ως έμβρεγμα. Βάζουμε τους σπόρους να μουλιάσουν στο νερό για 3 έως 5 ώρες, ώστε να δημιουργηθεί ένα διάλυμα του γλισχράσματος που υπάρχει στο εσωτερικό τους περίβλημα. Το ρόφημα αυτό αφού το σουρώσουμε το πίνουμε όταν χρειάζεται ή μέχρι τρεις φορές την ημέρα. Το τσάι των φύλλων παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε ένα φλιτζάνι βραστό νερό και το αφήνουμε σκεπασμένο για 5-10 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε έως τρία φλιτζάνια ημερησίως για πρόβλημα διάρροιας ή το χρησιμοποιούμε εξωτερικά για πλύσεις ενάντια στην λευκόρροια.
Προφυλάξεις
Δεν αναφέρονται παρενέργειες του βοτάνου από την χρήση του.
Πρέπει όμως να γνωρίζουμε ότι ο σπόρος σε μεγάλες ποσότητες είναι δηλητηριώδης. Όπως και πολλά από τα είδη της οικογένειας Rosaceae περιέχει υδροκυάνιο (αυτή είναι η ουσία που δίνει τα αμύγδαλα τη χαρακτηριστική γεύση τους). Σε μικρές ποσότητες, το κυανιούχο υδρογόνο έχει αποδειχθεί ότι διεγείρει την αναπνοή και βελτιώνει την πέψη, υποστηρίζεται επίσης ότι είναι επωφελής για τη θεραπεία του καρκίνου. Εντούτοις, μπορεί να προκαλέσει αναπνευστική ανεπάρκεια και ακόμη και θάνατο. Κατά συνέπεια τηρούμε απλά τον κανόνα της χρήσης των βοτάνων. Παίρνουμε την σωστή δοσολογία και αποφεύγουμε την υπερκατανάλωση.
Y.Γ: Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
