Μ’ ευχ(η)ερα τα όνειρα
Αγγελμα* Λογοτεχνία και ζωγραφική
5α Μνήμης σπαράγματα
1971-72 αναδρομή
Μνήμη(1) Γιωργ. Ατσαλάκη
ΕΚΤΩΡ ΚΑΚΝΑΒΑΤΟΣ
Δείχνοντας προς τα επέκεινα
προς την ελλειπτική βαρύτητα
αχώρητη στο βιολετί
κι΄εκείνα τ΄Αλεξανδρινά:
ηδύτητες μεταδιανοήματα
απόδειπνα λουσμένα στην αλόη
και τις μνήμες
από το «αναδίπλωση» (1971) (2)
Πως μέσα σε βυθισμένα σύννεφα;
πως άναβεν ως τη στιγμήν ετούτη η μνήμη;
λες κι ήτανε πάνω σε λυχνοφάναρο του
έπαχτου ν΄αναπλέεις ρωγμές της θάλασσας
η Ενετιες από μολύβι κι ύστερα ρωτάς:
-πως τάχα φέγγουνε οι βυθοί;
Πως σέρνει η μοναξιά φωνή και πάει ολόισα…
Από το «Με τα δισέγγονα των φεγγαριών»(1972)
ΑΥΤΟΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΣΕ ΝΤΟΜΙΝΟ(3) ΓΡΑΦΗ
Παρασκευή 2 Νοεμβρίου, λίγο πριν τα μεσάνυχτα η ΕΡΤ2 (4) προβάλλει την πρώτη έγχρωμη ταινία του σπουδαίου σκηνοθέτη Βιμ Βέντερς «η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από τα πέναλτι» του 1971 και 1972. Δυο ωρες αργοτερα ξεκινώ το κείμενο αυτό, με ευνόητη την επιλογή ενός εκ των κορυφαίων υπερρεαλιστών Ελλήνων ποιητών, με αποσπάσματα ποιημάτων που γραφτήκαν ακριβώς την ίδια εποχή, και εστιάζουν στη μνήμη… Εποχή, του τέλους της εφηβείας μου, δύσκολη μέσα στο Χουντικό πλαίσιο παθητικής αντιπολιτιστικής βιωματικής κατάστασης, φυσικά δεν ήξερα, την Πρωτοποριακή Τέχνη, και η όποια επαφή ήταν κυρίως από τη μουσική της εποχής, ποπ, ροκ όχι την έντεχνη (5) και την Τζαζ. Θυμάμαι το μεγάλο υπόγειο σφαιριστήριο του Β. Χαλκιόπουλου στο κέντρο των Χανιών απέναντι από το Α Γυμνάσιο. Σκασιαρχείο για να ζωγραφίσω τους τοίχους. Με χαρτζιλίκι που πήγαινε στο παίξιμο γαλλικού μπιλιάρδου και τα νομίσματα για να ακούω τα αγαπημένα μου τραγούδια στο Τσουκ Μποξ. Στην ταινία του Βεντερς οικείο το σάουντρακ. Τα πλάνα μου θύμισαν το κλίμα της εποχής, μακρύ μαλλί, φαβορίτες, καμπάνα παντελόνι, εικόνες αποσπασματικές, χωρίς αφηγηματική πλοκή, μια υποδόρια παράλογη υπερρεαλιστική όπου ο πρωταγωνιστής τερματοφύλακας κάνει προβολή της όποιας αγωνίας μέσα από την προσχηματική αστυνομική ιστορία. Ο Βεντερς στο γήπεδο και γύρω από αυτό ξετυλίγει τη μικρογραφία της μεταπολεμικής Γερμανίας. Ο έμμεσος μεγαλοϊδεατισμός της μεσοπολεμικής Γερμανίας όπως την διαβλέπουμε σε ταινίες του Γερμανικού εξπρεσιονισμού 1924-1931 δίνει τη θέση του τώρα στην αυτομαστιγωτικη-μέσω της διακριτικής αγωνίας θέασης που ταξιδεύει χωρίς σκοπό σε μια περιπλάνηση του εσω ανθρώπινου τοπίου, γεμάτη ενοχές και αδιέξοδα. Βασισμένη η ταινία στην ομώνυμη νουβέλα του Πήτερ Χαντκε (έχει συγγένειες με τον «Ξένο» του Καμύ το «οι λέξεις και τα πράγματα» του Φουκώ, και το αυτοβιογραφικό «Λέξεις» του Ζ.Π. Σαρτρ, ο Βεντερς παρά στο παράλογο για να αναδείξει μια μορφολογική κατάσταση με ιδιότυπο σασπένς με εναλλαγές χωρίς κορυφώσεις. Οι λεπτομέρειες στις χειρονομίες τα βλέμματα ή τα μη βλέμματα και οι αναφορές ονείρων συνοδεύουν το «Καφκικο όνομα» του πρωταγωνιστή «Γιόζεφ Μπλόχ». Το Καφκικό πρότυπο πέρασε λέξη λέξη από τον Χαντκε στον Βεντερς με κινήσεις σε μια σκακιέρα χωρίς νικητή(βλέπε ένας δολοφόνος που μαστορικά δεν ενοχοποιείται και δεν συλλαμβάνεται) επιλέγω από το «μες του ονείρου τ΄όνειρο» του Ρομπέρτο Μπολάνιο (6 )
Είδα όνειρο, τη Γη μας ν΄αφανίζεται. Κι ο μόνος άνθρωπος/ που το τέλος της Γης συλλογίζεται/ ήταν ο Φραντς Κάφκα/ στον ουρανο οι Τιτάνες θανάσιμα να πολεμάνε/από ένα σιδερένιο/ κάθισμα εκεί στο Σεντραλ Παρκ/ ο Καφκα έβλεπε τον κόσμο να χαλάει.
Πρώτη φορά που είδα ταινία του Βεντερς ήταν το 1976 στην Αθήνα το «Αλίκη στις πόλεις» (1973-74) (3η ταινία του σκηνοθέτη) την ίδια χρονιά διάβασα τη «Δίκη» και τη «Μεταμόρφωση» του Κάφκα, το «Λάθος κίνηση» (1974-75) και το «πέρασμα του χρόνου» 1975-76. Τόσο δυνατή αυτή η φάση του σκηνοθέτη. Αργότερα η Αμερικανική του περίοδος απλά επιβεβαιώνει το μύθο του ως εικονοκλάστης.
ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΜΕ ΜΟΥΣΙΚΗ
Όταν λοιπόν σηκώθηκα την Πέμπτη πρώτη Νοέμβρη ψηλά στον εξώστη και συνομίλησα στα 35 μέτρα –χωρίς μικρόφωνο-, το κοινό δεν ήταν ανοιχτό στην πρόταση του μουσικού Γιώργου Σαλτάρη για ερωτήσεις με αφορμή το ρεσιτάλ που προηγήθηκε, και την ενσωμάτωση του βωβού κινηματογράφου σε ρυθμικό γρήγορο τέμπο του αμερικανικού σινεμά ή του Γερμανικού εξπρεσιονισμού, που τόσο άμεσα υπηρέτησαν με τον Γιάννη Παπατζανή, η ερώτηση μου εστίασε εάν ποτέ θα σκεπτόταν να επιχειρήσει μουσική σύμπλευση πάνω σε ταινία μη αφηγηματική αργού τεμπο, όπως «η Αλίκη στις πόλεις» .Η απάντηση του αφοπλιστική, πως εάν σε ανοιχτή πρόκληση δημιουργούνταν η συνθήκη εκτέλεσης, θα μπορούσε να το τολμήσει, όχι κατ ανάγκη με ενα πιάνο αλλά ακόμα και με μη συμβατικά όργανα. Τι ειχε προηγηθεί στα πλαίσια του επιτυχημένου φεστιβάλ που φέρνει τη σφραγίδα του Ματθαίου Φρατζεσκάκη ως διευθυντή και των συνεργατών του (7 ) προγραμματίστηκε και εκτελέστηκε «ρεσιτάλ» πιάνο του Γιώργου Σαλταρη και κρουστών από τον Γιάννη Παπατζανή. Οι δυο σολίστες απέδωσαν συνοδευτικά Μπαστέρ Κητον και αποσπάσματα από τη «μητρόπολη» του Φ. Λαγκ και τους «Μοντέρνους καιρούς» του Τσ. Τσάπλιν μια εξαιρετική μουσική διαλεκτική πρόταση που ηλθε να συμπληρώσει στο προσωπικό μου «φανταστικό (μουσικό) μουσείο» άλλες 3 σημαντικές μουσικές βραδιές που προηγήθηκαν στη θερινή περίοδο της σαιζόν. Στις 12 Ιουλίου στο Βάμμο και το φεστιβάλ τζαζ που διοργανώνει με επιτυχία ο Γιώργος Χατζιδάκις, ακούσαμε σε μια συγκλονιστική τρίωρη ερμηνευτική πανδαισία το Arhilleas Persides Quartet, αποτελούμενο από τον Αχιλλέα Περσιδη σε κιθάρες-ούτι, Δημήτρη Κολιακουδάκη κιθάρα Γιάννη Πολυχρονάκη κοντραμπάσο και Ζαχάρη Σπυριδάκη κρητική λύρα. Ένας απολαυστικός συνδυασμός ντόπιου εθνικ στοιχείου αποδομένο με Τζαζ πλεύσεις σε ένα ιδιότυπο μουσικό αμάλγαμα. Στια 4 Αυγούστου στο «Ωξω νου Στούντιο», ο Χανιώτης σολίστας κλασικής κιθάρας Μανώλης Αναστασακης έδωσε ρεσιτάλ κιθάρας με ρεπερτόριο που παίζει στις πόλεις του κόσμου, Bach, Morricone, Domeniconi, Piazolla, Θεοδωράκη κ.α.. Ήταν ένας θαυμάσιος συνδυασμός ερμηνείας έντεχνου ήχου και φυσικού, αφού ο παφλασμός των μικροκυμάτων (σε ανοιχτό χώρο έπαιζε δίπλα στη θάλασσα) δημιούργησε ένα μοναδικό ηχητικό συνδυασμό. Υπενθυμίζω ότι το Οξω Νου χρόνια τώρα προσφέρει σε ένα χώρο συνδυασμού εσωτερικής ιδιαιτερότητας αλλά και μαγικής εξωστρέφειας: σεμινάρια, θεατρικές και μουσικές εκδηλώσεις με ποιοτικά χαρακτηριστικά με τη σφραγίδα της επιλογής από τον Γιώργο Διακάκη.
Τέλος, το Σάββατο 25/08 νύχτα της μεγάλης πανσελήνου οι τοπικοί φορείς συνδιοργάνωσαν στον προαύλιο χώρο του Νέου Μουσείου Χανιών μουσική εκδήλωση με το «Traveling light”που απαρτίζεται από τους θαυμάσιους μουσικούς του δημιουργικού αυτοσχεδιασμού David Lynch σαξόφωνο, φλάουτα φωνή (οι περισσότερες συνθέσεις δικές του) Γιώργος Καλούδης τσέλο, 4χορδη κρητική λύρα, Looper, Γιώργος Λιμάκης κιθάρες, κρητικό λαούτο. Οικοδέσποινα, η προϊσταμένη της εφορείας Αρχαιοτήτων Χανίων Δρ Ελένη Παπαδοπούλου, που οργάνωσε επίσης στο νυν Αρχαιολογικό μουσείο Χανίων την έκθεση Ενθυμού & μη λησμόνει «ΠΟΛ(Ε)ΙΣ» σε επιμέλεια του Μανώλη Καρτεράκη (αναλυτικά στο επόμενο κείμενο).
Από το βιβλίο του Δημήτρη Αγγελάτου «Λογοτεχνία και ζωγραφική» εισαγωγή σελ.44 «Η σημαίνουσα αριστοτελική διάκριση μεταξύ τάδε μετά τάδε και τάδε διά τάδε κατευθύνει την προσέγγισή μας ως προς τα αντικείμενα αναφοράς (αναφερόμενα) της καλλιτεχνικής μορφοποίησης που είναι προσανατολισμένη στη σύγκλιση και σύναψη λόγου και εικόνας και καταστατικά συντεταγμένη στον άξονα της (ανα)παράστασης. Τα αναφερόμενα, τροποποιημένα σε σχέση με την αφετηρία τους, την πραγματική δηλαδή χρονική ροή και αλληλουχία, από την οποία έχουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο απομακρυνθεί, αφενός θεματοποιούνται στις καλλιτεχνικά μορφοποιημένες όψεις του Χρόνου, «ορατού» πλέον με «σάρκα και οστά¨…»
Ο «χωροποιημένος χρόνος» μια βασική [παράμετρος ανάπτυξης στο βιβλίο του καθηγητή Δ.Α., παίρνει με πολλαπλές νύξεις-τεκμηριώσεις πραγματικά σάρκα και οστά…
Τελειώνω με μια αναφορά στις 31/10 στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου παρουσιάστηκε το βιβλίο του Νικόλα Κακατσακη (κάποτε μαθητή μου), «αρχιτέκτονας αυτοβιογραφείται» για το βιβλίο αυτό μίλησε και η Νίκη Τρουλινού, η Χανιώτισσα συγγραφέας της γενιάς μου. Παραθέτω ενδεικτικά δυο σπαράγματα από το βιβλίο με τα διηγήματα της «ένα μολύβι στο κομοδίνο»(8) «νάτο το δακτυλίδι, και ο Βιμ Βέντερς τη μάγευε, ο Φασμπίντερ την έκανε να σκέπτεται πως τίποτα δεν είναι παρελθόν, όλα εκεί στο μέλλον θα συμβούν, στην Αλεξάντερπλατς θα ξαναβγούν οι ναζί και θα ναι ντάλα μεσημέρι…» και αλλού «…Τώρα τα παιδιά κυνηγούσαν αστυνόμους και όνειρα –πάντα όνειρα- πολύ βαριά για τις δικές τους πλάτες. Ύστερα, ένας ένας άρχισαν να φεύγουν. Λίγο ο καρκίνος, λίγο ο χρόνος μαζί κι ο χωρισμός. Η πόρνη και η παρθένα, το πόδι κι ο μαύρος μούτσος, τα παιδιά που κυνηγούσαν όνειρα κι ο αστυνόμο, ο άντρας που ξέχασε πόσο τον κόσμο ήθελε ν αλλάξει, ο μάστορας που αγαπούσε το κυπαρίσσι… καθείς κι η εποχή του…»
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Ο Θάνατος του Γ. Ατσαλάκη με βρήκε στο Παρίσι, η αίσθηση απώλειας απερίγραπτη. Ο Γιώργος, κοσμοπολίτης σωστός οικογενειάρχης και επιχειρηματίας, ευαίσθητος, φιλότεχνος, αγαπούσε τον κινηματογράφο και τον στήριζε, το “Αττικόν” μας πρόσφερε από την εποχή του πάτερα του ταινίες μοναδικές για σινεφίλ. Ελαφρύ το χώμα, συλλυπητήρια στους δικούς του Κατερίνα, Μανώλη, Κων/νο.
(2) Εκτωρ Κακναβάτος, από τη συλλογή ποιήματα 1943-1974 Α τόμος
(3) Φαινόμενο ντόμινο για την περίπτωση στην οποία η μεταβολή σε ένα παράγοντα ενός συνόλου ομοειδών στοιχείων συμπαρασύρει όλα τα υπόλοιπα
(4) Η ΕΡΤ δέχεται νομίζω άδικη εστιασμένη-πολιτικοποιημένη κριτική-αφού με το κανάλι της Βουλής παραμένει με τα πιο ποιοτικά κανάλια και το πλουραλιστικό πρόγραμμα για τον πολιτισμό ξεχωρίζει
(5) Εννοώ εκείνη της παγκόσμιας Τέχνης με μουσικούς της εποχής όπως οι Μπέριο, Λιγκέτι, Πεντερέφσκυ κ.λπ.
(6) Το ποίημα του Ρ. Μπολάνιο παρουσιάζεται στο φιλολογικό περιοδικό «το δέντρο» τεύχος 183-184 ολόκληρο σε ένα τολμηρό εγχείρημα τριπλής απόδοσης-μετάφρασης από τους Laoura Healy, Παναγιώτη Χαχη και τον Γιώργο Ίκαρο Μπαμπασάκη που επέλεξα.
(7) Οι συνεργάτες στην παραγωγη του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανιών είναι αρκετοί γι αυτό και αναφέρω μονάχα την τεχνοκριτικό με μεγάλη εμπειρία στη οργάνωση-λειτουργία εικαστικών εκθέσεων Ελεάνα Ποντικάκη η οποία ήταν επιμελήτρια και στην εξαιρετική έκθεση της Βάσως Πρωτοπαπαδακη που μόλις τέλειωσε στον εκθεσιακό χώρο του “Φαγκότο”.
(8) Εκδόσεις «η εφημερίδα των συντακτών» που συμπλήρωσε 5 χρόνια εκδοτικής ζωής.
