Κείμενα με διαλεκτικά καλλιτεχνών πορτραίτα

Αγγελμα* Λογοτεχνία και ζωγραφική
6α Μάτια ερμητικά κλειστά
του Μαν. Σαριδάκη
Μνήμη Π. Κατημερτζή

Και να, κλείνω τα μάτια, κι εκεί που αφουγκράζομαι το
Τικ-τακ του ρολογιού, βλέπω γυρίζουν στο μυαλό μου, μικροσκοπικά
Ο φτωχός-αμνησιακός-τρελός που τον καταδιώκει ο φιλόσοφος
-με-τον-μανδραγόρα. Όταν ξανανοίγω τα μάτια, τα γράμματα,
Οι λέξεις και οι φράσεις έχουν εξαφανιστεί κι απάνω στο λευκό
Χαρτί μπορώ ν΄αρχίσω να γράφω…
…όταν στρώνομαι να γράψω το καλαμάρι γεμίζει
Στίχους, η πένα μου όνειρα και τα΄άσπρο χαρτί ιδέες.
Όταν ανοίγω τα μάτια, οι στίχοι, τα όνειρα, κι οι ιδέες έχουν
Εξαφανιστεί και πάνω στην άσπρη κόλλα μπορώ να αρχίσω να γράψω.
Από το «η πέτρα της τρέλας» του Φερνάντο Αρραμπάλ (1)

ΘΑΝΑΤΟΣ – ΟΝΕΙΡΑ
ΩΣ ΘΕΣΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ

Σεβόμενος το ένα τρίτο της ζωής μου που είναι ο ύπνος και τα όνειρα που βλέπω, σ’ αυτό με την όποια μεταψυχαναλυτική προσέγγιση προτάσσω το αυτονόητο, δεν μπερδεύω το κυριολεκτικά ορθό: Τα όνειρα, με τη διαπίστωση πως ότι σχεδιάζω, προγραμματίζω ή επιθυμώ για το μέλλον μου με τα μάτια ανοιχτά (2) δεν είναι όνειρα, αλλά η διαφυγή από τον υπαρξιακό πυρήνα της διαμορφωμένης προσωπικότητας μου, που δημιουργεί μότο όχι μόνο συνέχισης εγγραφής της ζωής αλλά και συνεχούς επανεκκίνησης. Ένα παράδειγμα, όταν διάβασα-ανώριμος μορφωτικά όντας- το βιβλίο του αείμνηστου πανεπιστημιακού Χ. Θεοδωρίδη «Επίκουρος: η αληθινή όψη του αρχαίου κόσμου». το 1978 το θεοποίησα. Σήμερα, έχοντας μελετήσει περισσότερο την ελληνιστική πραγματεία και μέσω από το φιλτράρισμα νεώτερων φιλοσόφων Σοπενχάουερ, Νίτσε, Χάιντεγκερ κλπ, μπορώ να ξαναδώ τον μεγάλο φιλόσοφο με άλλο μάτι, ιδιαίτερα για τις αναφορές του στις τέχνες και εννοώ τη συγκριτική δυνατότητα επαναπροσδιορισμού όχι μόνο ως διαφοροποίησης επιμέρους γλώσσας κάθε τέχνης αλλά και της αντίστιξης ως εργαλειακη κατάσταση, συνδυαστική, που ενώνει διαφορετικές ομάδες Τεχνών: Λογοτεχνία, Εικαστικά, Μουσική, Θέατρο, ακόμα και όταν χρησιμοποιώ ένα τάμπουλα ράζα, λευκό χαρτί ή λευκό τελάρο, γνωρίζω ότι από κάτω του υπάρχει ένα πηκτό υπόστρωμα βιωματικής έμπρακτης ευαισθητοποίησης που θέλει να μετασχηματισθεί σε ευανάγνωστες εικόνες. Ένα από τα συνδετικά μότο για μένα είναι (δανείζομαι τον τίτλο από το μυθιστόρημα του Εμίλ Ζολά «η χαρά της ζωής»(3) δηλαδή να αναζητάς τη δημιουργική δυνατότητα να ζω-γραφίσεις: να γράψεις για το θαύμα της ζωής, όπως έκανε ο σπουδαίος Γάλλος συγγραφέας έχοντας απέναντί σου καταλυτικό το φάσμα του θανάτου, άλλωστε αυτό δεν κάνουν-ιστορικά αποδεδειγμένο-χιλιάδες συγγραφείς που εκθειάζουν μέσα στο έργο τους τη ζωή απέναντι σε θανατερές καταστάσεις, πραγματικές μεταφορικές, συμβολικές ή ακόμα συστηματικά, ψυχαναλυτικά, φιλοσοφικά όπως ο Ίρβιν Γιάλομ στα βιβλία του, που συνδιαλέγεται εργαλειακά με κορυφαίους φιλοσόφους όπως οι προαναφερθέντες Επίκουρος και Σοπενχάουερ (4).

Προσωπικά στην Τέχνη όχι μόνο ως πρόθεση αλλά και ως διαπίστωση θεωρώ στάση την ιδέα του θανάτου και κίνηση την μετενύπνια ετεροπαράθεση με σκοπό-όχι την μάταιη – λόγου a priori επιβολής- αλλά το μοίρασμα της χαράς της ζωής μέσα από την εξουδετέρωσή του. Γι’ αυτό και όταν διαβάζω κάτι αντίστοιχο το απομονώνω, το αρχειοθετώ, και αισθάνομαι συνοδοιπόρος με τον άνθρωπο που το υιοθετεί. Σήμερα, παραθέτω το δίπολο: όνειρα-θάνατος «σπαράγματα των απόψεων» γνωστών, αναγνωρίσιμων θα συμπλήρωνα τον υπότιτλο της, προσώπων του πολιτισμού. Από τη σελίδα που επιμελείται κάθε Τετάρτη η άξια δημοσιογράφος, Μαίρη Αδαμοπούλου με τίτλο «μάτια ερμητικά κλειστά», επέλεξα εκείνους που γνωρίζω καλά, λόγο της καλλιτεχνικής εμπλοκής.

Γιώργος Λαζόγκας , ζωγράφος, καθηγητής ΑΣΚΤ, 31/7/18
«…παράδειγμα η άφιξη του Οδυσσέα στην Ιθάκη. Κοιμισμένο τον αφήνουν στην παραλία και όταν ξυπνά, πραγματοποιείται η επιστροφή, όνειρο είκοσι χρονών. Στην αρχαία εικονογραφία, ο ύπνος συνδέεται άμεσα με το θάνατο. Ο Άμλετ λέει “θάνατος, ύπνος και σ’ αυτόν τον ύπνο του θανάτου τι όνειρα θα ’ρθουν;” κανένα. Τα όνειρα μας κρατούν στη ζωή, στον ύπνο του θανάτου τα όνειρα τελειώνουν.

Αλέξης Βερούκας, ζωγράφος, έζησε στο Παρίσι12/9/18,
«…οι άνθρωποι πεθαίνουν όταν πεθαίνουν τα όνειρά τους. Και το όνειρο που διορθώνει και κάνει εφικτό το ανέφικτο είναι ένα όπλο αθανασίας, στον ύπνο που είναι προθάλαμος θανάτου. Όταν ήμουν μικρός τα πιο αγαπημένα μου πρόσωπα ήταν ηλικιωμένοι κι έτσι έζησα σύντομα τις μέρες που τους έχασα. Η απώλειά τους ανακαλούσε συχνά στο όνειρό μου. Ήθελα να τους ρωτήσω κι άλλα που δεν πρόλαβα, να τους αναστηλώσω στο εικονοστάσιό μου για την εξασφάλιση λίγης ακόμα στοργής και προστασίας…»
Αποστολία Παπαδαμάκη, χορογράφος, σκηνοθέτρια, 7/11/18
«…ύπνος ως αδελφός θανάτου μας προετοιμάζει στην αποδοχή ότι από την ώρα που γεννιόμαστε οδεύουμε προς το θάνατο, είμαστε μέρος της φυσικής εξέλιξης της ίδιας της ζωής που προετοιμάζει συνεχώς καινούρια ζωή, αφαιρώντας ζωή, ό,τι και να κάνουμε εμείς οι άνθρωποι. Αγαπώ τον ύπνο γιατί μου δίνει κι άλλες εμπειρίες «ζωής» μέσω των ονείρων. Αγαπώ τα όνειρα! Κρατώ εδώ και χρόνια ημερολόγιο ονείρων που είδα…»(5)

ΤΑ ΑΝΤΙΣΤΙΚΤΙΚΑ ΕΡΓΑ
ΤΟΥ ΣΑΡΙΔΑΚΗ
Όταν πήρα την πρόσκληση για την έκθεση του «ποιητικού» ζωγράφου Ηρακλειώτη, φίλου Μανώλη Σαριδάκη, (6), αυτομάτως μου δημιουργήθηκαν συνθηκες πνευματικής αντιδιαστολής του αμφίσημου «Τώρα» με τον μεταιχμιακό καλλιτεχνικό λόγο που προτάσσουν από εντελώς διαφορετικές αφετηρίες λίγο πριν τα μέσα του 19ου αιώνα ο Σολωμός με τους «Ελευθέρους πολιορκημένους» (β΄ σχεδίασμα 1833-1844 και Γ΄ σχεδίασμα την περίοδο 1844-1850, ο σπουδαίος ποιητής συγχωνεύει τον Κρητικό σε αυτό). Μερικά χρόνια πριν ο περίφημος «ρεαλιστής» πεζογράφος Μπαλζάκ σε ένα προφητικό προ-μοντέρνο έργο, «το άγνωστο αριστούργημα», βάζει τις βάσεις για διακριτικές μετα-αναλύσεις. Οι δυο συγγραφείς δημιουργούν εκρηκτικές «πολυεπίπεδες,φιλοσοφικό-αισθητικές,και,αφηγηματικές διαστρωματώσεις», (δανείζομαι τη διατύπωση από τον σύγχρονο συνεπέστερο καθηγητή νεοελληνικής λογοτεχνίας Δημήτρη Αγγελάτο, που τεκμηριώνει γραπτά μεσα από δυο διαφορετικά ογκώδη δοκίμια-πραγματείες την εποχή αυτή της δύσης του ρομαντισμού και την αυγή της νεοτερικότητας. Και να που ένας ζωγράφος του 21ου αιώνα ο Μ. Σαριδάκης, κάνει πράξη αντιγράφω από τον Αγγελάτο ένα μικρό απόσπασμα με τη βασική ιδέα από το έργο του Γερμανοεβραίου φιλοσόφου Moses Mendelsohn για το βαθύ σύνδεσμο Τέχνης και ανθρώπινης ψυχής (που ο Σολωμός ενεργοποιεί στον Κρητικό): «Σ’ αυτούς τους κανόνες του ωραίου, τους οποίους δημιουργεί η Μεγαλοφυΐα του καλλιτέχνη <και> αναλύει ο κριτής της Τέχνης, είναι κλεισμένα τα πιο σπουδαία μυστικά της ανθρώπινης καρδιάς…».
Και παρακάτω ο Αγγελάτος αναλύοντας διεξοδικά τη σχέση: «Σκέψη ουσία, Αληθινό απόλυτο ή όπως λέει ο Hegel Εννοια…», πηγαίνει μέσω των ιδεών (που συμπληρώνω είναι η απόλυτη μεταβολή αισθητικής εμπειρίας του 20ου αιώνα πλέον)σε νεοπλατωνικές αισθητικές αρχές που διατυπώνονται όπως: «τα Σύνθετα αναλύονται σε Απλά, τα Πολλά Απλά σε Ένα Απλούστατο».
Ή για να συμπληρώσει ο Αγγελάτος στο «οι στοχασμοί» από τους Ελεύθερους πολιορκημένους, στην εγελιανή διατύπωση «η τέχνη είναι ο ενεργός δεσμός ανάμεσα στην Αλήθεια και το Κάλλος, και η ταύτιση τους»
Για τον Μ. Σαριδάκη που ζωγραφίζει την αλήθεια του με φινέτσα μπορούμε να πούμε περισσότερα αφού δούμε τις λεπτομέρειες εκ του σύνεγγυς του έργου του. Για την ώρα αρκεί μια μονάχα υπενθύμιση για τον «αντιστικτικό προσωπικό του λόγο και την ψυχική του αντοχή» να διατυπώσει δυο τόσο ταυτόχρονα διαφορετικές υφολογικές καταστάσεις –αφηρημένης μικροφόρμας και παραστατικής μικροφιγούρας πουλιών, σπουργιτιών- σ’ έναν μετασχηματισμό τόσο άρρηκτα συνδεδεμένο, στον ενιαίο καμβά, που τηρούμενων των αναλογιών, σε παραπέμπει στην έκπληξη των ζωγράφων μπροστά στο άγνωστο αριστούργημά του… Μπαλζάκ και όλα αυτά μέσα από τη χαρά της Ζωγραφικής.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
Στη Μνήμη της Παρασκευής Κατημερτζή 1950-2015 της φίλης, σημαντικής δημοσιογράφου σε θέματα πολιτισμού, με συνέπεια, ήθος και διακριτικότητα. Εργάστηκε κυρίως στην εφημερίδα “ΤΑ ΝΕΑ”. Εχει τιμηθεί με το βραβείο Μπότση.
(1) Φ. Αραμπάλ “Η πέτρα της τρέλας” ποιητική συλλογή; δοκίμιο; νουβέλα; σελ. 111 εκδ. “Αιγόκερως”.
(2) Παρόμοια άποψη με μένα διατυπώνει ο Πέτρος Θέμελης στα “μάτια ερμητικά κλειστά” (18-9-18).
(3) Ε. Ζόλα “Η Χαρά της ζωής” μετάφραση Βασιλική Χ. Τσίγκανου εκδ. “Στάχυ” σελ. 463 συγκλονιστική η πολυσέλιδη περιγραφή γέννας.
(4) Βλέπε Ι. Γιαλαμ “Αυτό ήταν η ζωή; τότε άλλη μια φορά (αναμνήσεις ενός ψυχιάτρου) μετάφραση Ευαγγελία Ανδριτσάνου εκδ. “Αγρα”.
(5) Με την ιδιότητά μου του καλλιτεχνικού διευθυντή στο Φεστιβάλ σύγχρονου χορού Χανίων 1990-1995 συνεργάστηκα σε πλατφόρμα χορού μεταγενέστερα με την Αποστολία Παπαδαμάκη στα Χανιά (της πήρα μάλιστα και συνέντευξη για τα Χ.Ν.).
(6) Για την Εκθεση στο Μουσείο Εικαστικών Τεχνών Ηρακλείου 1-25/12/18.
(7) Δημήτρης Αγγελάτος: “Λογοτεχνία και ζωγραφική” εκδ. Γκουτεμπεργκ και “το έργο του Διονυσίου Σολωμού και ο κόσμος των λογοτεχνικών ειδών” εκδ. Γκουτεμπεργκ.