Αγγελμα* Λογοτεχνία και ζωγραφική
1α. Παρισινά μουσεία με υπέροχη Τέχνη
Μες στη γαλάζια κλινική τριγύριζε ένα όνειρο
όνειρο που δραπέτευσε από μυαλό
αναισθητοποιημένο
ενα μικρούλι όνειρο με την ουρά στα σκέλια
μάταια ψάχνοντας για ένα ποντίκι
που να θελε τη θέση του κορμιού να πάρει
ανθρώπου κοιμώμενου τρυπανισμένου…
απόσπασμα από τα «ερωτικά»
της Τζόυς Μανσούρ
σε απόδοση Έκτορα Κακναβάτου (1)
…ΟΤΙ ΜΗ ΕΧΟΝΤΑΣ ημιθωράκιο
πάρεξ βορινά της Ουτοπίας
κοιλαίνομαι ονειρουργώντας
Ιδού ανεπίτρεπτον παράδειγμα:
Με το να χτυπιέται με τις καστανιές
του Πηλέα ο γιος των Αχαιών ο κανακάρης…
Η αρχή του ποιήματος «ΣΚΑΙΕΣ ΠΥΛΕΣ»
της συλλογής «Χαοτικά Ι»
του Έκτορα Κακναβάτου (2)
ΛΟΥΒΡΟΥ ΜΟΝΑΔΙΚΑ ΕΡΓΑ
Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ
Παρασκευή 19 Οκτωβρίου πρωί, από τη Defense που διαμένουμε με τη Ζωή, παίρνουμε την κίτρινη γραμμή 1 , για το κέντρο του Παρισιού, κατεβαίνουμε μετά από 7 στάσεις του μετρό στη στάση Concorde , ο καιρός, θαυμάσιος, διασχίζουμε την ιστορική πλατεία και αναπολώντας το πάρκο με τα μοντέρνα γλυπτά (3) στο άλσος jardin des Tullerles, θαυμάζουμε την κηποτεχνικη άρτια συμπλήρωση με έργα των E. Martin, H. Lourens, G. Richier, H. Wawa, και αρκετών άλλων, ο χρόνος πιέζει, «χτυπιέμαι κάτω από τις καστανιές» (τις άγριες) στην αναγνώριση θαυμάσιων έργων, όταν φτάνουμε πεζοί μπροστά στο Λούβρο, είναι αργά-για ένα τόσο μεγάλο Μουσείο, αποφασίζουμε να περάσουμε το Σηκουάνα, θυμήθηκα τον Μπωντλαίρ και «τα άνθη του κακού» (4) «κυρία, αν πήγαινες εκεί που τη Μορφιά δοξάζουν,/στου Σηκουάνα ή στου Λουάρ τις πράσινες οχτιές,/ ωραία μου, που τα κάλλη σου γι΄αρχαίους πύργους ταιριάζουν». Περάσαμε από μια από τις πάμπολλες πανέμορφες γέφυρες, την pont de Arts και να δούμε το Μουσείο Ορσέ, τη μόνιμη συλλογή του και τη θαυμάσια έκθεση που φιλοξενείται αυτή την εποχή με την Μπλε και Ροζ περίοδο του Πικάσο (περισσότερα σε άλλο κείμενο) Τελικά προγραμματίσαμε και είδαμε το Λούβρο τη Δευτέρα 22/10, μια πραγματικά Παριζιάνικη μέρα για την εποχή, με έντονη συννεφιά και ενίοτε ψιλόβροχο. Φυσικά ξεκινήσαμε από τα Αρχαία Ελληνικά αριστουργήματα, κόσμος πολύς μπροστά στην Αφροδίτη της Μήλου, το αδιαχώρητο, εστίασα να κοιτάζω το γραμμένο θαυμασμό των ανατολικών τουριστών στο πρόσωπο τους για τη μεγάλη θεά του Λούβρου, προσπεράσαμε γρήγορα αρκετά Ελληνιστικά ή Ρωμαϊκά αντίγραφα της πτέρυγας RICHELIEU, όμως, στο «διάσελο» πλατύσκαλο με θέαση από τρεις εισόδους του Μουσείου, η κορύφωση του μεγαλείου μου έκοψε την ανάσα πολιτισμικά, ιστορικά, αισθητικά δεδομένα έδωσαν τόπο στην αποκαλυπτική θεία μορφή όπου το πλαστικό κάλος με υπέρβαση στη λέξη που κάνει άλλα μεγάλα έργα να φαίνονται απλώς σπουδαία. Α-ΡΙ-ΣΤΟΥ-ΡΓΗ-ΜΑ , η Νικη της Σαμοθράκης (5). Μπήκαμε στις αίθουσες 600…617…..638…Ιταλικη τέχνη σε όλο της το μεγαλείο. Ξεχώρισα τα θεσπέσια έργα του Σάντρο Μποτιτσέλι ..με την ποιητική Αναγεννησιακή πληρότητα χωρίς την υπερ-επιβολή των σημείων… φυγής. Σταματώ μπροστά στο αριστούργηματικό φρέσκο “venus and the Graces offering gifts a young woman” 1480 μ.Χ.
Τι και αν ο σοβάς έχει σκάσει, η μαγεία ξεπερνά τις παστέλ αποχρώσεις, την κόντρα σκούρα μπορντό φορεσιά της δεξιάς κυρίας και του μαυριδερού πατώματος, ακόμα και η τετράγωνη αποκομμένη επιφάνεια –κενού- συνηγορεί στην αντιβεντετίστικη σύνθεση. Προχωράμε και θαυμάζουμε έργα των Chirlandaio, Mantegna, Uccello, Veronesse…
Ο “ΑΙΡΕΤΙΚΟΣ” ΠΑΔΟΥΡΑ
ΚΑΙ Η ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ
Πτέρυγα DENON συνεχίζουμε να απολαμβάνουμε την Ιταλική ζωγραφική, αίθουσες 705-706, μια πελώρια αίθουσα με έργα μεγάλα του Πάολο Βερονέζε, σε μια μόνο πλευρά το πελώριο (6.77χ9.94) “ο γάμος στην Καννά” εντυπωσιακό έργο… Σταματώ το βλέμμα μου ταξιδεύει , μια μελαχρινή φιγούρα μου θυμίζει τον Λεονάρδο Παδούρα στο φιλόξενο καθιστικό . «Δώμα» , 24 Ιουνίου 2018, συζητώ με τον διάσημο Κουβανό συγγραφέα, δίπλα μου η Ιωάννα Κουτσουδάκη που τον φιλοξενεί .Η αγάπη του για τη ζωγραφική δεν κρύβεται, έχει εμποτίσει το λογοτεχνικό του έργο, αγαπά το Παρίσι, και προφανώς έχει δει από κοντά τα σπουδαία έργα του Λούβρου. Η ερώτηση απλώς με επιβεβαιώνει, αφού στο ογκωδέστατο, μυθιστόρημα του «Αιρετικοί» 794 σελίδες που συνδέει το 1939 το δράμα των Εβραίων (6) τα μέσα του 17ου αιώνα και το σημερινό Λονδίνο. Ναι, ο γιγάντιος πίνακας του Βερονέζε μου θύμισε μέσα από τη σελίδα 468 την αναφορά του Παδούρα «οι σύγχρονοι του Βερονέζε, του Λεονάρντο, του Τιτσιάνο, του Ραφαήλ, του Τιντορέτο, του Καραβάτζιο, του Ρούμπενς και του Βελάσκεθ, να πάψουν να ζωγραφίζουν, ο καθένας στο επίπεδο του, αλλά με φροντίδα και ομορφιά. Ακόμα κι εκεί στο Άμστερνταμ, εκατοντάδες άνθρωποι ύγραιναν κάθε μέρα τα πινέλα τους, ειτε με τη σκέψη είτε όχι να συναγωνιστούν τη δραματικότητα και τη δύναμη αυτής της ιδιοφυΐας (Ρέμπραντ) ή τη γλυκύτητα και τη λεπτότητα του Βερμέρ του Ντελφ ή τη θεσπέσια επιμονή στις λεπτομέρειες του Φρανς Χαλς αφοσιωμένοι όμως στα έργα τους…»
Γύρισα και είδα τη Ζωή, με παρατηρούσε ήδη χαμένο, εκστασιασμένο, να κοιτάζω το ρολόι μου, είναι ήδη 3.30΄έχουμε δυο ώρες να δούμε τους Γάλλους ρομαντικούς, νεοκλασικούς σ αυτή την πτέρυγα και να ανεβούμε στη RICHELIEU για να θαυμάσουμε Ρέμπραντ, Ρούμπενς…Βερμέρ, στη διαδρομή ανακάλεσα τους στίχους του Μπωντλαιρ από το ποίημα «οι φάροι» (τα άνθη του κακού)
Ρούμπενς, ποτάμι λησμονιάς προσκέφαλο, που δε γεννάει τον πόθο,
Μα που σε πλημμυρά η ζωή κι αδιάκοπα σαλεύει
Καθώς αγέρι σ΄ουρανό και θάλασσα στο κύμα
Ρέμπραντ, θλιβερό άσυλο, με ψιθύρους γεμάτο
Και μ ένα Εσταυρωμένο ωχρό, στεφανωμένο μόνο,
Όπου με δάκρυα η προσευχή ξεσπάει απ τις βλαστήμιες
Κι όπου μια αχτίδα χειμερινή ξάφνου τον διαπερνάει.
Η μεγάλη αίθουσα με τα πελώρια 12 έργα του Ρούμπενς φτιαγμενα το 1622-1625, 4χ3 m. το καθένα, σε αντικριστή διαδοχή με έκανε να αναζητήσω τα μικρά θεσπέσια έργα του Γιοχάνες Βερμέρ. Η ζωγραφική δε μετριέται με ο «μέτρο» ψιθύρισα. Το «the flayed ox” του Ρέμπραντ (1965) 94χ69cm πάντα μου φαινόταν πελώριο στα… βιβλία.
Ξαναγυρνώ στον Παδούρα, όλο το βιβλίο «Αιρετικοί» περιστρέφεται γύρω από τον μαθητή του Ρέμπραντ, Ελιας Αμπρόσιους και την οπτική του (μέσω της ματιάς του Ελιας Αμπρόσιους, μόλις 17 ετών) «μια δυο εβδομάδες αφότου ειχε αρχίσει να συχνάζει στο σπίτι και στο εργαστήριο του δασκάλου, ο Ελιας Αμπρόσιους αποφασισε να έχει μαζί του ένα είδος βιβλίου εντυπώσεων όπου θα έγραφε τα συναισθήματα του, τις ανακαλύψεις τις μελέτες και τα οφέλη που θα αποκόμιζε…» Το βιβλίο ποταμός «Αιρετικοί» είναι ένας ύμνος στη ζωγραφική με τεχνικές λεπτομέρειες, «ετοίμαζε ο ίδιος τα κίτρινα, χρυσαφιά, χαλκόχρωμα» γήινα και την ώχρα της Σιένα, τα χρώματα δηλαδή που χρησιμοποιούσε σε αφθονία…» Στο βιβλίο γίνονται τόσες αναφορές σε ζωγράφους αλλά και έργα ενδεικτικά : «ο Ελιας βρήκε μια Σαμαρίτισσα του Τζιορτζιόνε, ένα αντίγραφο του έργου «Ηρώ και Λέανδρος» του οργιαστικού Φλαμανδού Ρούμπενς και…» Τις σκέψεις καθώς εστίαζα σε ένα άλλο Φλαμανδό ζωγράφο τον Jan Van Eyck διέκοψε ένας φύλακας, που είπε πως το μουσείο κλείνει σε 5 λεπτά. Βγήκαμε έξω με τη Ζωή, περπατήσαμε μέχρι την Tuileries προσπεράσαμε, δίπλα στο σταθμό πάνω σε ένα ψηλό δίφυλλο βάθρο ένα τετράμετρο μπρούτζινο άγαλμα του Charle de Gaulle σε μια αφύσικη δρασκελιά που δε γειώνει (όπως ο άνθρωπος που βαδίζει του Ροντέν). Αναμνηστικό; συμβολικό; για τον de Gaulle, το μόνο στρατηγο που το 1940 πίστεψε στην μαχιμη επικρατηση εναντίον των Ναζί. Την απάντηση τη δίνει ένα ντοκιμαντέρ «την ημέρα που ο Ντε Γκωλ επέλεξε τον πόλεμο» (παίχτηκε στην ΕΡΤ1 την Παρασκευή 26/10 ως επετειακό στο 1940), στηρίζεται στο διάγγελμα από το ΒΒC του στρατηγού στις 18/6/1940 (αποπέμφθηκε από τον Στρατάρχη Πετέν, θεωρήθηκε προδότης επειδή τα βρήκε με τους Άγγλους…, τον Τσόρτσιλ και τελικά, δικαιώθηκε και γύρισε ως ήρωας στις 26/10.44 (7)
Για τον Παδούρα θα επανέλθω όπως και για άλλα έργα του Λούβρου… ο σύγχρονος παγκόσμιος συγγραφέας που εκπορεύεται από τον μαγικό ρεαλισμό της Λατινικής Αμερικής δείχνει ότι θαυμάζει το πολιτισμικό παρελθόν της Γαλλίας , της Ευρώπης (8) αυτό που ζήσαμε και στο Λούβρο του αφιερώνω 3 στίχους από το “Sempre ladem” του Μπωντλαίρ
Ας την καρδιά μου, ας την στο ψέμα να μεθύσει,
Στου ωραίου ματιού σου τ΄ όνειρο τ΄ ωραίο να αρμενίσει
Και στων βλεφάρων σου τη σκιά πολύ να κοιμηθεί!
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
• Aγγελμα* Λογοτεχνία και ζωγραφική, ο τίτλος του θαυμάσιου βιβλίου του Δημήτρη Αγγελάτου που σηματοδοτεί ως σύμπλευση το περιεχόμενο της σελίδας . Ένα μικρό απόσπασμα: …και τη διαμόρφωση των διακαλλιτεχνικών θέσεων του μεταξύ 1802 και 1810. Σύμφωνα με την αντίληψη του Novalis,η οποια και ορίζει μια ορισμενη, συναισθηματικού τύπου, συνθεώρηση ποίησης, ζωγραφικής, μουσικής και αρχιτεκτονικής,
«(τ)α εικαστικά καλλιτεχνήματα δεν θα έπρεπε να αντικρίζοντι δίχως μουσική και η μουσική δεν θα έπρεπε να ακούγεται μόνο σε αίθουσες με όμορφο διάκοσμο. Και ποτέ να μην αποστερούμαστε στην απόλαυση της ποίησης την παράλληλη συνοδεία αυτών των δύο. Γι΄αυτό έχει η ποίηση σε όμορφα θέατρα και μεγαλοπρεπείς εκκλησίες μια τόσο εξαίσια επίδραση…»
Συναρμόζονται λοιπον με οργανικό τρόπο τα διαφορετικά καλλιτεχνικά μέσα έκφρασης, για να προκαλέσουν μια διευρυμένη αισθητική εμπειρία ακοής, όρασης και αφής, σε συμφραζόμενα επιτέλεσης…
(1) Ε. Κακναβάτος, σπουδαίος υπερρεαλιστής ποιητής και «Γαλοθρεμένος», έχει μεταφράσει της ίδιας τη συγκλονιστική συλλογή «κραυγές, σπαράγματα όρνια», Αγρα, 1994
(2) Ε. Κακναβάτου «Χαοτικά» εκδ. Άγρα
(3) Με αφορμή αυτά τα έργα θα κάνουμε ιδιαίτερο αφιέρωμα
(4) Τα άνθη του κακού, μετάφραση Γιώργος Σημηριώτης, Γράμματα, 1991
(5) Η ογκοπλαστικη σύνθεση παραμένει η ίδια χρόνια τώρα, αφού η πρόσφατη ανακάλυψη με μέρος του «πλοίου» που πατεί η Νικη που βρέθηκε στη Σαμοθράκη δεν έχει ενσωματωθεί στο έργο..
(6) Το 1939 το πλοίο Σεντ Λούις με πάνω από εννιακόσιους Εβραίους μετά από «Οδύσσεια» περιπέτεια, οδήγησε τους περισσότερους στο θάνατο (περισσότερα εντος)
(7) Η αίγλη του Ντε Γκωλ στη Γαλλία, αναμφισβήτητη, πλατειές, στάσεις μετρό.,αεροδρόμια, βιβλιοθήκες…, εμείς έχουμε λόγους να τον συγκρίνουμε με τον Βενιζέλο…, προσωπικά, τον θαυμάζω λόγω του πνεύματος και της αγάπης του προς τις Τέχνες τον Μαλρό.
(8) Ιδιαίτερα το Παρίσι, την καρδιά του Μοντερνισμού, την εποχή της νεοτερικότητας.
