Αγγελμα* Λογοτεχνία και ζωγραφική
6α Μάτια ερμητικά κλειστά της Ιωάν. Καρυστιάνη
Μνήμη Μάνου Κατράκη
Όλη τη νύχτα
περνούσες μοναχή σου
παλιό γεφύρι.
Κι εγώ χτισμένος στ όνειρο
έτρεμα μην ξυπνήσω.
Ψηλή γυναίκα
μου ρίχνεις τον ίσκιο σου
και σουρουπώνω.
Πηγάδι γίνομαι βαθύ
και με πονάνε τα άστρα.
Κλείσε τα μάτια
Να ξαναδώ τον κόσμο
Με τα δικά μου.
Βλέπω κλεισμένα βλέφαρα
Και τσίνορα που τρέμουν.
Μιχάλη Γκανά (1)
ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑΚΗ ΟΛΟΝΥΧΤΙΑ ΑΦΗΓΗΣΗ
Ετοιμάζομαι να γράψω το κείμενο αυτό, κλείνω τα μάτια και ανακαλώ μνήμες από τη διαδρομή μου την ιστορική αυτή μέρα από το 1973 και μετά. Μηχανικά το χέρι μου πηγαίνει στο πηγούνι μου, εδώ και χρόνια το μούσι καλύπτει το μικρό σημαδάκι από τον τραυματισμό μου σε εκείνη τη μαχητική εξόρμηση από το Πολυτεχνείο και τη σύγκρουση μας με την αστυνομία στη συμβολή Πατησίων και Πανεπιστημίου, αρχή της Σταδίου στις 16 Νοεμβρίου 1973 λίγο μετά τις 10 το βράδυ (2)
16 Νοεμβρίου 2018 αργά τη νύχτα, έχει τελειώσει το συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ στην ΕΡΤ1 «το σόου του πολέμου» με την ολέθρια σφαγή στο Χαλέπι της Συρίας το 2014, είμαι αναστατωμένος όμως μία εκπομπή που το διαδέχεται “η ιστορία των χρόνων μου” 1978 Μιχάλης Γκανας, στις 3.12 βοηθά να χαλαρώσω σιγά σιγά ο ζεστός στοχαστικός λόγος του Ηπειρώτη ποιητή με ταξιδεύει στην πανέμορφη ορεινή φύση του χωριού του και του πετροχτιστου σπιτιού με τον ορεισιβιοτρυφερο πατέρα του. Ανακαλώ και συνδυάζω σπαράγματα από το ποίημα «περιπολία» και την εκμυστήρευση του Γιώργου Κουμεντάκη (3) για τα όνειρα του στα «μάτια ερμητικά κλειστά» για τα “ΝΕΑ” 11/7/18 της Μαίρης Αδαμοπούλου που μου δανειζει το σημερινό και το επόμενο κείμενο
Ισμήνη κρατήσου μακριά. Με το δυσεύρετο όνομα
Και τις οπλές των ματιών σου. Φυλάξου από την άλλη πάντα, το φίδι ανεβαίνει με τελεφερίκ Αι Γιωργη μου. Σφυρίζουν δόρατα στον αγέρα, μπηγουν κορμιά στο χώμα.
Σα να βλέπω τη θέαση του ποιητή από την περιποιημένη βλαστωδη ταράτσα του στους πρόποδες του Λυκαβηττού στο θρυλικό λόφο της Αθήνας και τον Αγιό της. Και ο Κουμεντάκης: «έμαθα να μιλώ τη γλώσσα των ονείρων, αποδέκτες πολύωρων περιγραφών και αναλύσεων. Τι σημαίνει το φίδι, τι σκοπό έχει ένα πεσμένο δόντι τι θα φέρει ένα δάκρυ, τι κρύβει στην πυρακτωμένη χούφτα ο πατέρας, τι δουλειά έχω εγώ σε μια κατακόμβη…»
Ο δικός μου πατέρας έρχεται αναπόφευκτα σε μια συναπάντηση, που μου δημιουργεί ανάμεικτα συναισθήματα (4) Ήδη από τις προηγούμενες μέρες δυο ειδήσεις έχω ξεχωρίσει από το πολιτιστικό ρεπορτάζ. Την παρουσίαση του νέου μυθιστορήματος της Ιωάννας Καρυστιάνη «χίλιες ανάσες» στις 19/11 (σήμερα) στο θέατρο «Μίκης Θεοδωράκης» στο Ενετικό λιμάνι, και τις τιμητικές εκδηλώσεις στον κορυφαιο ηθοποιό Μάνο Κατράκη στην Κίσσαμο στις 20/12…Θαυμαζα τον υπέροχο Κισσαμιτη καλλιτέχνη , τον παρακολουθούσα στον κινηματογράφο (5)και το θέατρο τη δεκαετία του 70 τον είχα δει αρκετές φορές , ιδιαίτερα με ειχε συγκλονίσει η ερμηνεία του στο «Ντα» και είναι ίσως η μονή προσωπικότητα που έχω απωθημένο να δημιουργήσω την προτομή του.
ΤΑ “ΧΙΛΙΑ” ΟΝΕΙΡΑ ΤΗΣ ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗ
Αποφασίζω να παραμερίσω τα δυο τόσο σημαντικά βιβλία του Δημήτρη Αγγελάτου (6) που διαβάζω αυτή την εποχή και να ξεκινήσω το βιβλίο της Ιωάννας Καρυστιάνη, άλλωστε δεν έχω αλλα περιθωρια-σκεπτομαι εν όψει της παρουσίασης του. Την Ιωάννα την ξέρω από τα προ-φοιτητικά χρόνια, τη θαύμαζα από τότε για την τολμηρή πολιτικοποιημένη στάση της στον αντιδικτατορικό αγώνα. Έναν αγώνα που την έκανε μεταπολιτευτικά γνωστή και αγαπητή που όμως δεν «εξαργύρωσε» με πολιτικές θέσεις αλλά δόθηκε με παθός στη δημιουργία, αρχικά εικαστική και μετά συγγραφική. Έχω διαβάσει έξι βιβλία της με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αυτό νομίζω είναι το έβδομο, “χίλιες ανάσες”.
Ωρα 4.30 ξεκινώ το διάβασμα, η νύχτα λίγο πριν το χάραμα κρύα αλλά βρίσκομαι σε πλήρη εγρήγορση. Εξ αρχής το επινενοημένο μικρό νησί Κουκούτσι μου κάνει εντύπωση (είναι ο συμβολοποιημένος πυρήνας της βιωματικής ζωής της ιδίας της συγγραφέως ανεξάρτητα από τη ζωή των ηρώων της) άραγε θα έχει, περιγραφές ονείρων; είναι μια παράμετρος που με απασχολεί τόσο πολύ σε αυτή τη φάση της ζωής μου.
Η Ιωάννα κτίζει την πλοκή εξ αρχής χωρίς τρυκ με σασπένς, οι εναλλαγές είναι διακριτικές, ιστορία απλή, αποκαλυπτική, κινείται σε μια ανεπιτήδευτη λαϊκότροπη αφήγηση που κάνει τη γραφή της οικεία στον αναγνώστη χωρίς φιοριτούρες, χωρίς καλολογικά επίθετα, με τον λόγο της κόφτο-καθαρό, να διαρθρώνεται σε διάλογο πάντα στο ίδιο πνεύμα, σύγχρονο μιας καθομιλουμένης, που ενίοτε τολμά να χρησιμοποιήσει σα μαχαίρι που ξύνει την πληγή ακόμα και όταν χρειάζεται, στα πλαίσια του υφολογικού κοινωνικού ρεαλισμού να χρησιμοποιήσει «μπινελίκια», δηλαδή άμεσα αθυρόστομα λόγια. Η γκάμα της καταπιάνεται με τόσο πολλά, φόνο, αλληλεγγύη, γευσιγνωσία, τρόπους συμπεριφοράς, κοινωνικές ανισότητες, γραφειοκρατία, έρωτα, συνήθειες, προσφυγικό, τραπεζικά, κατανάλωση, σχέσεις, φιλίες… Οι βασικές ηρωίδες της που τα ονόματα τους ξεκινούν από Π (καθόλου τυχαίο) Πηγή, Πέπη Πόπη, Πηνειώ διαρθρώνουν ένα πλέγμα φανταστικού-πολιτισμικού –μουσείου που τροφοδοτεί στο βιβλίο μια μεγάλη γκάμα αναφορών-ονομάτων, θα έλεγες ενός μέσου αστού, αλλά και μιας προσωπικότητας ευαισθητοποιημένης με κουλτούρα-παιδεία όπως η Πόπη (στις επιλογές της ονόματα: Σοπέν, Μότσαρτ, Σούμπερτ, Μπομπ Ντυλαν, Μπιζέ, δεκάδες ηθοποιοί αλλά και ταινίες όπως “Καλά Χριστούγεννα κύριε Λόρενς” και βιβλία όπως “ο Πρώτος έρωτας” του Μπέκετ…). Η Καρυστιάνη, κινείται ευέλικτα δε δημιουργεί (πάρα τις αναφορές) ένα μαξιμαλιστικό συσωρευτικό έργο, κουραστικό στον αναγνωστη…για ένα λόγο ακόμη χρησιμοποιεί-όσο δεν τόλμησε σε προηγούμενα βιβλία της-ένα έντεχνο πλέγμα ως συναρμογή ονείρων (με περιγραφές κι αναφορές) τα ενσωματώνει ανά διαστήματα ως θεματικά ιντερμέτζο, μέτρησα 18 και σημάδεψα τις σελίδες με ένα κόκκινο αυτοκόλλητο χαρτάκι. Μια συνθετική αναπνοή που μου θύμισε τα ποτήρια με τα αναβράζοντα στην ταινία «η παράσταση αρχίζει» του Μπομπ Φος. Ρούφηξα το βιβλίο απνευστί. Ώρα 9.00 το πρωί, πως πέρασε η ώρα…
Σαββάτο 17 Νοεμβρίου έχω τελειώσει το κείμενο σε λίγο στις 10 το βράδυ στην ΕΡΤ 1 θα προβάλλει τη μίνι σειρά του Παντελή Βούλγαρη, “Πέτρινα χρόνια”, την έχω δει στο σινεμά αλλά πάντα με συγκινεί. Θυμάμαι την ατάκα της Ευτυχίας Υφαντή προς την κόρη της Ελένης Υφαντή «…σε έβλεπα στ όνειρο μου χθες το βράδυ, σε είδα με τα άρβυλα παραπονεμένη… γιατί ρε μάνα δεν υπόγραψες να βγεις…»
Θυμάμαι το πλάνο που η Ιωάννα Καρυστιάνη ως κομπάρσος είναι με το μικρό αγοράκι στο άλσος, νέα, μελαχρινή, όμορφη, φωτίζει με το καθαρό βλέμμα της τα μελλούμενα της,(7) μένει αξέχαστη και σηματοδοτεί (αφού έχουμε την ιδία ηλικία, γεν. το 1952) ένα μέλλον συμπόρευσης αντίθετο στο εύκολο κέρδος, με επίπονες κατακτήσεις. Για τις άλλες ταινίες τους, θα επανέλθω σε άλλο κείμενο.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
Ευχή και κατάρα να καταπιάνεσαι συστηματικά
στο ξύπνιο σου μ’ ό,τι βλέπεις στον ύπνο σου.
(1) από το «παραλλαγή» του Μιχάλη Γκανά (έχω ξαναγράψει γι’ αυτή τη συλλογή) εκδ. “Καστανιώτη”.
(2) Δε διεκδικώ δάφνες αντιστασιακού, ήμουν άπλα ένας απολιτικοποιητος νέος που ειχε γίνει «ένα» με το πλήθος λόγω ταπεραμέντου
(3) Με το σπουδαίο μουσικό., διευθυντή της Λυρικής με συνδέει αμοιβαία εκτίμηση από την εποχή που είχαμε εμπλοκή στα δρώμενα του χορού, το 1990
(4) Ο πατέρας μου στα 5.622 όνειρα που έχω καταγράψει, έχει τη μερίδα του λέοντος με περίπου 600-700 αναφορές ως πρόσωπο, αγαπητό αλλά και ενίοτε κυριαρχικό, καταπιεστικό
(5) Οι εμπορικές ταινίες που πρωταγωνιστούσε ο Κατράκης του έδιναν τη δυνατότητα να χρηματοδοτεί το θέατρο που τόσο αγαπούσε και υπηρετούσε και ως θιασάρχης. Το Ντα, το είχα δει 3 φορές, μαγεμένος από την εκπληκτική ερμηνεία του.
(6) Τα βιβλία του Δ.Α. «λογοτεχνία και ζωγραφική» που χρησιμοποιώ τον τίτλο και ενσωματώνω αποσπάσματα στο κείμενο και το συγκλονιστικό πόνημα του, «το έργο του Διονυσίου Σολωμού και ο κόσμος των λογοτεχνικών ειδών» που πρόσφατα μου δώρισε ο καθηγητής.
Παραθέτω ένα μικρό απόσπασμα από το κεφάλαιο «οι ελεύθεροι πολιορκημένοι: το σχεδίασμα, σελ. 351 «…περνώντας στον κόσμο του ονείρου , αν δηλαδή τα όνειρα τις οδηγούν παραπλανητικά στην εγκατάλειψη του χρέους απέναντι στην πατρίδα, πράγμα βέβαια που στην αντίληψη του δεν ισχύει για τους άνδρες, όπως του έδειξε το όνειρο του αδελφοποιτού του, όταν ο τελευταίος απέρριψε την παρελκυστικά προσφερόμενη δόξα και δικαίωση: “κι όλες εφώναξαν μαζί κι είπαν πως είδαν ένα/. Κι ό,τι αποφάσισαν μαζί να πουν τα ονείρατά τους,/ είπα να ιδώ τη γνώμη τους στην υπνοφαντασιά τους” (στιχ.11-13 ο.π.) Η «γνώμη» των γυναικών αποδίδει τη δύναμη του «Νου» , όπως διατυπώνεται σε παραλλαγή (ο σκοπός θέλει να διατυπώσει που κατευθύνεται ο “νους” μέσα στον ύπνο…»
(7) η Ιωάννα στο βιβλίο της, παραθέτει εκπληκτικές περιγραφές ονείρων. Ιδιαίτερη εντύπωση μου έκανε το όνειρο στο «ήμουν λέει στο Χάρβαρντ..», τόσο πειστικές περιγραφές έχω την απορία κατά πόσο μυθοπλασία έχει υπεισέλθει στην ονειρική της πραγματικότητα. Πάντως, η ίδια γράφει, σελ. 278 « γίνεται να θυμάσαι τόσες πολλές ατάκες από έναν διάλογο στον ύπνο σου ή με το που μισανοίγεις τα μάτια σου τον συμπληρώνεις και τον μεγαλώνεις;»
