Γενικά
Οι γεωπολιτικές εξελίξεις των τελευταίων χρόνων έχουν δημιουργήσει αναστάτωση στους ξένους επενδυτές, καθώς η οικονομική συνέπεια και η πολιτική σταθερότητα θεωρούνται ανάμεσα στις σημαντικότερες προϋποθέσεις προσέλκυσης άμεσων ξένων επενδύσεων, ειδικά στην περίπτωση των greenfield projects.
H αλληλοσυσχέτιση των οικονομιών λόγω της παγκοσμιοποίησης φανερώνει ότι ο κίνδυνος μιας χώρας επηρεάζει άμεσα -πέρα από τις ίδιες τις χώρες- τους επενδυτές, τις τράπεζες, τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς ( βλ. Country Risk Evaluation: Methods and Application, Kosmidou, Doumpos, Zopounidis, Springer Ed., 2008) . Γεγονότα όπως το Brexit και οι αποσχιστικές τάσεις της Καταλονίας έδωσαν το μήνυμα στους επενδυτές ότι η οικονομική ευημερία ή η οικονομική ανάκαμψη δεν διασφαλίζουν τη σταθερότητα μιας χώρας, αλλά ότι η πολιτική σκήνη μπορεί να αποτελέσει καθοριστικό παράγοντα ως προς τον κίνδυνο χώρας.
Κίνδυνος, Διαφθορά, Επενδύσεις
Ο κίνδυνος χώρας σχετίζεται με ένα φάσμα κινδύνων που συνδέονται με την επένδυση σε μια ξένη χώρα (βλ. Evaluation du Risque Pays, Hurson, Ricci-Xella, Doumpos, Zopounidis, Ed. Economica, 2006). Οι κίνδυνοι αυτοί περιλαμβάνουν τον πολιτικό, το συναλλαγματικό, τον οικονομικό, τον κίνδυνο κυριαρχίας και τον κίνδυνο μεταβίβασης, ο οποίος είναι ο κίνδυνος κλειδώματος ή παγώματος κεφαλαίων με κυβερνητική δράση. Ο κίνδυνος χώρας ποικίλλει από χώρα σε χώρα. Η αύξηση των περιστατικών νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες σε ολόκληρο τον κόσμο υπογραμμίζει την ανάγκη ενίσχυσης της παρακολούθησης του κινδύνου χώρας. Η αξιολόγηση κινδύνου χώρας μπορεί να λειτουργήσει ως αποτελεσματικό εργαλείο, μόνο εάν υπάρχει ευρεία συνεργασία μεταξύ χωρών ανά τον κόσμο.
Η διαφθορά αποτελεί ένα σύνθετο και πολυδιάστατο φαινόμενο που υφίσταται από τις πρώτες μορφές οργάνωσης της ανθρώπινης κοινωνίας (http://www.ekdd.gr/ekdda/files/ergasies_esdd/18/2/1195.pdf). Στην κλασσική πολιτική φιλοσοφία αυτή ορίζεται ως ο εκφυλισμός των πολιτικών θεσμών, δηλαδή ως η παραποίηση των αρχών που αποτελούν τα θεμέλια του πολιτικού συστήματος.
Η σχέση προσφοράς και ζήτησης δημιουργεί τις προϋποθέσεις διεφθαρμένων συναλλαγών καθώς και τα συστήματα εξουσίας και διαφθοράς είναι αλληλένδετα και το κράτος δικαίου το ζητούμενο (http://www.nbonline.gr/journals/70/volumes/304/issues/1378/lemmas/4887473). Η διαφθορά δηλητηριάζει το δημόσιο βίο, υποβαθμίζει το κύρος και την αξιοπιστία της χώρας, καθοδηγείται από ιδιοτελείς σκοπούς και οφέλη, αγνοεί τις αρχές της ηθικής.
Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει η διεθνής ΜΚΟ “Διεθνής Διαφάνεια” (Transparency International), η διαφθορά ορίζεται ως η κατάχρηση της εξουσίας την οποία οι άνθρωποι έχουν εμπιστευτεί σε κάποιους άλλους για ιδιωτικό όφελος. Υπάρχει διαφοροποίηση μεταξύ της διαφθοράς «σύμφωνα με το νόμο», που αφορά πληρωμές διευκόλυνσης για να υπάρξει προνομιακή αντιμετώπιση για κάποιο αντικείμενο ή κατάσταση, το οποίο ο δέκτης του χρηματισμού οφείλει εκ νόμου να το πράξει και της διαφθοράς «ενάντια στον νόμο» που αφορά χρηματισμό που γίνεται για την παροχή υπηρεσιών που απαγορεύεται από το νόμο να δοθούν.
Εντούτοις ελκυστικές επενδύσεις και ευκαιρίες ανάπτυξης βρίσκονται συχνά σε χώρες με υψηλά επίπεδα κινδύνου. Ακόμα και αν θεωρείται επικίνδυνο κάποιος να επενδύσει σε χώρες με αδύναμο κράτος δικαίου, με αυξημένα επίπεδα της διαφθοράς ή με χαμηλά στάνταρντ όσον αφορά τον έλεγχο των χρηματικών ροών, οι χώρες αυτές μπορεί να παρουσιάζουν σημαντικές επιχειρηματικές ευκαιρίες.
Πολλές από αυτές τις χώρες έχουν υψηλό ρυθμό ανάπτυξης και είναι συνεπώς ελκυστικές για επενδύσεις, όχι μόνο για μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες αλλά και για μικρο-μεσσαίες εταιρείες και χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς. Το σημείο εκκίνησης της διαδικασίας εκτίμησης κινδύνου είναι συνήθως ο προσδιορισμός του περιβάλλοντος στον οποίο δραστηριοποιείται η επιχείρηση. Ένας βασικός παράγοντας που επηρεάζει σχετίζεται με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της χώρας.
Προκειμένου να αξιολογηθεί ο κίνδυνος χώρας, η διαφθορά και οι επιπτώσεις τους στην προσέλκυση επενδύσεων, προτείνονται οι παρακάτω παράγοντες/εργαλεία:
• Corruption Perceptions Index (Δείκτης Αντίληψης Διαφθοράς): Η διαφθορά είναι ένας από τους βασικούς λόγους για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες σε όλο τον κόσμο. Προκειμένου να εντοπιστεί η χώρα σε σχέση με τη διαφθορά, ο Δείκτης Διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας μπορεί να λειτουργήσει ως αποτελεσματικό εργαλείο.
• Sanctions and corruption ratings (Δείκτες κυρώσεων και αξιολόγησης της διαφθοράς): Ο κατάλογος κυρώσεων είναι ένα από τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται για τον έλεγχο του κινδύνου χώρας. Ορισμένοι από τους καταλόγους κυρώσεων ειναι ο κατάλογος των κυρώσεων των Ηνωμένων Εθνών, ο κατάλογος των ξένων περιουσιακών στοιχείων και ελέγχου (OFAC), ο κατάλογος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και ο κατάλογος Υπουργείου Οικονομικών. Οι κυρώσεις αυτές περιλαμβάνουν απαγορεύσεις εξαγωγής ή εισαγωγής (εμπορικές κυρώσεις που μπορούν να ισχύουν για συγκεκριμένα προϊόντα όπως πετρέλαιο, ξυλεία ή διαμάντια), απαγόρευση παροχής ειδικών υπηρεσιών (μεσιτεία, χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, τεχνική βοήθεια) , τις επενδύσεις, τις πληρωμές και τις κινήσεις κεφαλαίων ή την απόσυρση των δασμολογικών προτιμήσεων.
• World Bank worldwide governance indicator report ( Έκθεση παγκόσμιου δείκτη διακυβέρνησης): Το έργο Παγκόσμιου Δείκτη Διακυβέρνησης (WGI) αναφέρει συγκεντρωτικούς και ατομικούς δείκτες διακυβέρνησης για περισσότερες από 200 χώρες και εδάφη κατά την περίοδο 1996-2016, για τους παρακάτω έξι τομείς διακυβέρνησης: (1) Έκφρασης και ευθύνης, (2) Πολιτικής σταθερότητας και απουσία βίας, (3) Κυβερνητική αποτελεσματικότητα, (4) Ποιότητα κανονιστικών ρυθμίσεων, (5) Κανόνας δικαίου και (6) Έλεγχος της διαφθοράς.
