Η αµπελιτσιά αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά -αν όχι το περισσότερο γνωστό- ενδηµικό δέντρο της Κρήτης. Εχει ερευνηθεί για πάρα πολλά χρόνια και όµως ακόµα και σήµερα οι ερευνητές έρχονται αντιµέτωποι µε ευχάριστες εκπλήξεις. Ωστόσο, οι απειλές για αυτό το µοναδικό δέντρο είναι υπαρκτές µε την υπερβόσκηση, την κλιµατική αλλαγή και τις ξηρασίες να είναι οι µεγαλύτεροι κίνδυνοι που αντιµετωπίζει αυτή την περίοδο.
Τα “Χανιώτικα νέα” είχαν την ευκαιρία να συνοµιλήσουν µε τον καθηγητή Gregor Kozlowski ∆ιευθυντή του Βοτανικού Κήπου του Πανεπιστηµίου του Φράιµπουργκ µε αφορµή την επερχόµενη έρευνα πεδίου που πρόκειται να πραγµατοποιήσει στο οροπέδιο του Οµαλού και στον Ψηλορείτη.
Αρχικά ρωτάµε τον κ. Kozlowski ποιος είναι ο κύριος στόχος της έρευνας. «Το έργο ξεκίνησε το 2010, αρχικά επικεντρωµένο στη διάδοση, τη δοµή του πληθυσµού και τη γενετική ποικιλότητα. Αργότερα χρησιµοποιήσαµε το Zelkova abelicea ως µοντέλο για τη µελέτη των απολιθωµένων δέντρων γενικά» µας απαντά και συνεχίζει λέγοντας πως «το έργο έγινε ιδιαίτερα διεπιστηµονικό: από τη δενδροχρονολογία, τη βιολογία ανθοφορίας, τους µηχανισµούς διασποράς, µέχρι τον ρόλο αυτού του είδους ως βιότοπο για άλλους οργανισµούς. Και επίσης διεθνές έργο, αφού συνεργαστήκαµε και συνεργαζόµαστε µε ερευνητές και ειδικούς της αµπελιτσιάς από την Ιταλία, την Πολωνία, το Ηνωµένο Βασίλειο, την Κίνα, κ.ά. Σκοπός ήταν να αποκτηθεί όσο το δυνατόν περισσότερη γνώση για να καταδειχθεί η επιστηµονική σηµασία αυτού του δέντρου. Στη τελευταία φάση, εστιάσαµε σε πιο εφαρµοσµένα ζητήµατα, κυρίως στην ανάπτυξη αποτελεσµατικών µέτρων διατήρησης.»
Οσον αφορά το ποιες είναι οι κύριες προκλήσεις που αντιµετωπίζει η αµπελιτσιά στην Κρήτη σήµερα ο καθηγητής είναι ξεκάθαρος «∆εν υπάρχει αµφιβολία ότι η υπερβολική βοσκή είναι ένας από τους πιο σηµαντικούς παράγοντες που επηρεάζουν την επιβίωση αυτού του είδους δέντρου. Σ’ αυτό προστίθεται, φυσικά, η κλιµατική αλλαγή και οι αυξανόµενοι ξηρασίες, ειδικά στην ανατολική πλευρά του νησιού.»
Αναρωτιόµαστε ποιες µέθοδοι έχουν χρησιµοποιηθεί για την µελέτη της αµπελιτσιάς κατά την διάρκεια των ερευνών «Έχουµε χρησιµοποιήσει ένα ευρύ φάσµα µεθόδων τα τελευταία 15 χρόνια. Εκτός από τις κλασικές έρευνες πεδίου, όπως οι καταγραφές φυτών και η µέτρηση της διαµέτρου ή του ύψους των δέντρων στο πεδίο, έχουµε πραγµατοποιήσει ποικιλία εργαστηριακών αναλύσεων: δενδροχρονολογία, µοριακές αναλύσεις DNA, µικροσκοπία, µοντελοποίηση κ.ά. Αργότερα, συγκεντρώσαµε και αναγνωρίσαµε εντατικά διάφορους οργανισµούς που χρησιµοποιούν το Zelkova abelicea ως βιότοπο: άλτης, ακάρεα, έντοµα και άλλα ασπόνδυλα.» µας απαντά ο κ. Kozlowski.
• Ποιες ενέργειες ή στρατηγικές προτείνετε για την προστασία και διατήρηση του Ζελκόβα την αµπελιτζία στην Κρήτη;
«∆εν υπάρχει σχεδόν τίποτα που να µπορεί γίνει τοπικά για να αντιµετωπιστεί η κλιµατική αλλαγή και οι ξηρασίες. Η άρδευση θα µπορούσε να είναι µια επιλογή… αλλά είναι απλώς µη ρεαλιστική σε µεγάλη κλίµακα. Από την άλλη πλευρά, η υπερβόσκηση µπορεί να περιοριστεί αποτελεσµατικά ή να σταµατήσει εντελώς µε την περίφραξη. Οι µελέτες µας έχουν δείξει ξεκάθαρα ότι µε την αποµάκρυνση της βοσκής, τα µικρά δέντρα που έχουν πληγεί µπορούν να ανακάµψουν σε λίγα µόνο χρόνια. Τουλάχιστον στη δυτική πλευρά του νησιού, όπου η βροχόπτωση είναι κάπως µεγαλύτερη. Ταυτόχρονα, όµως, πρέπει να αναπτυχθούν στρατηγικές για να πειστούν οι τοπικοί πληθυσµοί να στηρίξουν αυτά τα µέτρα και να αποζηµιωθούν οι βοσκοί.»
« Η αµπελιτσιά είναι ένα από τα πιο διάσηµα αρχαία δέντρα του κόσµου, εν µέρει λόγω της εργασίας και της έρευνάς µας. Χωρίς αµφιβολία, είναι ένας από τους πιο σηµαντικούς βοτανικούς θησαυρούς της Κρήτης. Έχει επιβιώσει στην Κρήτη για εκατοµµύρια χρόνια και έτσι µπορεί να µας βοηθήσει να κατανοήσουµε πώς τέτοιοι αρχαίοι οργανισµοί αντιµετωπίζουν τις περιβαλλοντικές και ανθρωπογενείς προκλήσεις. Παρά το γεγονός ότι είναι πολύ παλιό, αυτό το δέντρο εξακολουθεί να παίζει σηµαντικό ρόλο στα οικοσυστήµατα της Κρήτης» µας απαντά ο καθηγητής στην ερώτησή µας για τον ρόλο της αµπελιτσιάς στο κρητικό οικοσύστηµα και τη σηµασία για τη διατήρηση της.
• Ποιες είναι οι πιο σηµαντικές ανακαλύψεις ή ευρήµατα που έχετε συγκεντρώσει από την έρευνά σας µέχρι τώρα;
«Έχουµε δηµοσιεύσει πάνω από 20 επιστηµονικά άρθρα και αρκετά βιβλία αφιερωµένα στην αµπελιτσιά. Τα τελευταία 15 χρόνια ήταν ένα συναρπαστικό ταξίδι. Το δέντρο είναι ίσως ένα από τα καλύτερα µελετηµένα δέντρα παγκοσµίως. Ξανά και ξανά, εκπλαγήκαµε από το πόσα µυστικά µπορεί να κρύβει ένα µόνο είδος δέντρου. Ιδιαίτερα συναρπαστική ήταν η ανακάλυψη νέων οργανισµών που ζουν στην αµπελιτσιά και που δεν είχαν περιγραφεί ποτέ πριν. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το νέο είδος δίπτερου εντόµου, Contarinia ampelitsiae, που ανακαλύφθηκε από την Laurence Fazan, διδακτορική φοιτήτρια στο Πανεπιστήµιο της Φράιµπουργκ (Ελβετία). Το µικρό έντοµο εξαρτάται πλήρως από την αµπελιτσιά»
• Πώς προέκυψε η µελέτη αυτού του συγκεκριµένου πεδίου από το πανεπιστήµιό σας;
«Η ερευνητική οµάδα του Βοτανικού Κήπου του Πανεπιστηµίου του Φράιµπουργκ ειδικεύεται στη µελέτη ενδηµικών, αρχαίων και απειλούµενων ξυλωδών φυτών. Εποµένως, δεν είναι καθόλου παράξενο που ενδιαφερθήκαµε για την αµπελιτσιά της Κρήτης από πολύ νωρίς. Το δέντρο µας έχει προσφέρει τόσα πολλά, και είµαστε πολύ ευγνώµονες που έχουµε την ευκαιρία να µελετήσουµε ένα τόσο συναρπαστικό είδος. Επίσης, ευχαριστούµε όλους τους τοπικούς εταίρους και τα διεθνή ιδρύµατα, ιδιαίτερα τη Fondation Franklinia, που υποστήριξαν αυτό το έργο µε πολύ ενθουσιασµό από την αρχή. Ελπίζουµε ειλικρινά ότι τα ευρήµατά µας θα συµβάλουν στη µακροπρόθεσµη διατήρηση του δέντρου»
• Υπάρχουν συνεργασίες µε τοπικές αρχές ή άλλους οργανισµούς για τη διαχείριση ή προστασία της αµπελιτσιάς;
«Από την αρχή, το έργο επωφελήθηκε από τη στενή συνεργασία µε το Μεσογειακό Αγρονοµικό Ινστιτούτο Χανίων (ΜΑΙΧ), τη ∆ιεύθυνση ∆ασών Χανίων, τον ∆ήµο Πλατανιά, αλλά και το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών και άλλες ∆ιευθύνσεις ∆ασών στην Κρήτη. Χωρίς αυτούς τους τοπικούς εταίρους, οποιαδήποτε επιστηµονική και διατηρητική δραστηριότητα θα ήταν αδύνατη»
• Ποια είναι τα επόµενα βήµατα στην έρευνα για αµπελιτσιά και ποιο είναι το χρονοδιάγραµµα για τα µελλοντικά έργα;
«Το έργο είναι επίσηµα ολοκληρωµένο. Έχουµε ετοιµάσει λεπτοµερείς κατευθυντήριες γραµµές και συστάσεις για τη µακροχρόνια διατήρηση της αµπελιτσιάς στην Κρήτη. Αυτή η αναφορά έχει διανεµηθεί στις πιο σηµαντικές τοπικές και ελληνικές αρχές. Επιστηµονικά, θα πραγµατοποιήσουµε φέτος τις τελευταίες έρευνες στο πεδίο και αναλύσεις»
