«Η αδιαφορία των μαθητών για γνώση είναι αποτυχία του σχολείου»,
Γ. Τόμπρας, καθηγητής ΕΚΠΑ σε συνέντευξή του στο Βήμα (6.6.21)
Γιατί μερικά άτομα έχουν περισσότερα κίνητρα από άλλους; Γιατί κάποιοι είναι λάτρεις του καναπέ; “Πώς κινητοποιούμε τους αδιάφορους;”
Τέτοιες ερωτήσεις απασχολούν γονείς, εκπαιδευτικούς και πολλούς περισσότερους από όσους φανταζόμαστε…
Σύμφωνα με έρευνα (Δεκέμβριος 2020) του Pew Research Center (ΗΠΑ), το 42% των ατόμων ηλικίας 18-49 ετών παραδέχθηκαν ότι δεν είχαν κίνητρο να εργαστούν από την αρχή της πανδημίας.
Στον αντίποδα είναι αυτοί που ξυπνάνε αξημέρωτα για άθληση και εργασία. Αν κάνετε ένα περίπατο στις 7 π.μ. στο κέντρο της πόλης μας θα αναγνωρίστε τους προκομένους Χανιώτες.
Στο σημείωμα παραθέτω ευρήματα και παραδείγματα για τα μυστικά των ενεργών, των μερακλήδων και των δημιουργικών.
Δυναμικά κίνητρα
Η παροχή κινήτρων είναι στον πυρήνα πολλών πρωτοβουλιών σήμερα. Μας δίνουν κίνητρα για να πετύχουμε στόχους, για να κάνουμε παιδιά, για να προτιμήσουμε ηλεκτρικά αυτοκίνητα…
Τα κίνητρα μετατρέπουν τους στόχους μας σε ενέργειες, Αυτή η διαδικασία περιλαμβάνει βιολογικά και ψυχολογικά στοιχεία, όλα σε λεπτή αλληλεπίδραση με τις εμπειρίες μας.
Το μυστικό κρύβεται στις ατομικές διαφορές. Όμως, βιολόγοι και γενετιστές διαφωνούν για τον ρόλο του DNA.
Είναι υπόθεση αλληλεπίδρασης μεταξύ της έμφυτης διάθεσής μας και του περιβάλλοντος ή μήπως το κίνητρο είναι μόνο στα γονίδια μας;
Έρευνα (2015) σε 13.000 σετ διδύμων από 6 χώρες, ηλικίας 9-16 ετών, έδειξε ότι το 40-50% των διαφορών στο κίνητρο για μάθηση αποδίδεται στη γενετική. Τι σημαίνει αυτό;
Ότι το υπόλοιπο 50-60% των διαφορών στο κίνητρο για μάθηση μπορούν να αποδοθούν στο περιβάλλον.
Εξοικονόμηση ενέργειας
Ερευνητές διαπίστωσαν (2018) ότι ο εγκέφαλός μας καταβάλει μεγαλύτερη προσπάθεια για να αποφύγει καθιστικές συνήθειες.
Αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλος μας προτιμά να ελαχιστοποιεί την προσπάθεια του.
“Τι μας λένε οι ερευνητές ότι η αδιαφορία είναι φυσιολογική;”.
Αν είναι έτσι, ο καθηγητής Τόμπρας κάνει λάθος.
Υπάρχει μια ειδοποιός διαφορά. Η εξοικονόμηση ενέργειας δίνει πλεονεκτήματα υπεροχής στους μαθητές, υπό τον όρο ότι…
• Οργανώνουν τον χρόνο και τις δραστηριότητες τους για να ξεπεράσουν την τάση προς στην τεμπελιά.
Όπως κάνει κάθε υπεύθυνος καλλιεργητής.
• Οι μαθητές ασκούνται σε στρατηγικές μελέτης-μνήμης, για να λειτουργεί ο εγκέφαλός τους πιο αποτελεσματικά.
• Η μνήμη εργασίας των εκπαιδευμένων δεν υπερφορτώνεται.
• Οι εκπαιδευμένοι χρειάζονται λιγότερους γνωστικούς πόρους για να κινητοποιηθούν.
Το αποτέλεσμα είναι αυτοί οι μαθητές να γίνονται ενεργοί σε εξωσχολικά ενδιαφέροντα, ξένες γλώσσες και αθλήματα. Τα παραδείγματα Χανιωτών άριστων μαθητών-πρωταθλητών πολλά.
Διατροφή πρωταθλητών
Η διατροφή ίσως να ευθύνεται για την αδιαφορία και την αναβλητικότητα μας.
Υποστηρίζεται ότι τα πλούσια σε πρωτεΐνες τρόφιμα βοηθούν να παράγονται στον εγκέφαλο χημικές ουσίες που είναι η πηγή για την ενεργοποίηση μας.
Η προσεγμένη διατροφή των πρωταθλητών περιλαμβάνει τέτοιες τροφές. Οι διατροφολόγοι μας μπορούν να σας ενημερώσουν σχετικά.
Δυναμική ρεαλιστική σκέψη
Σκέπτομαι θετικά και οραματίζομαι το επιθυμητό μου μέλλον. Είναι αρκετό; Όχι. Οφείλουμε να είμαστε ρεαλιστές, να αμφισβητούμε και να κάνουμε προσαρμογές.
Η στρατηγική μας οφείλει να συνδυάζει το επιθυμητό μέλλον ως πιθανό, αλλά και τα εμπόδια που συνεπάγεται η επίτευξή του.
Η ενεργοποίηση της μελλοντικής επεισοδικής μας μνήμης είναι το πρώτο στάδιο.
Συνεχής επιβράβευση
Γνωρίζουμε ότι “Κάθε ενέργεια που ανταμείβεται είναι πιθανό να επαναληφθεί”. Αν δεν σας έχουν συνηθίσει σε επιβράβευση ανακαλύψετε έναν τρόπο να ανταμείψετε τον εαυτό σας. «Αγάντα και τα κατάφερα» μια απλή φράση που λέμε ενδόμυχα είναι σκαλοπάτι για περισσότερη προσπάθεια.
Παρατήρησα ότι σε παιδιά μικρής-μέσης ηλικίας απλές πράξεις επιβράβευσης – μια αγκαλιά, ένα αυτοκόλλητο, ένα παγωτό- είναι αποτελεσματικές. Ενισχύουν την περιέργεια και την αυτενέργεια τους.
Σε εφήβους και ενηλίκου τα οικονομικά κίνητρα αυξάνουν την προθυμία τους να ασκηθούν, να είναι συνεπείς ή δημιουργικοί. Πρωτοπόρο για την Ελλάδα ήταν το σύστημα επιβράβευσης της Τράπεζας της Ελλάδος πριν δεκαετίες.
Γνωρίζουμε ότι κάθε ανταμοιβή είναι σχετική. Για παράδειγμα η Τράπεζα της Ελλάδος έδινε τότε (1990) χρηματικά βραβεία που ισοδυναμούσαν με μερικά μεροκάματα. Κάποιοι το εκτιμούσαν, άλλοι όχι!
Τα μυστήρια του εγκέφαλου
• Έρευνες δείχνουν ότι πολλοί που βιώνουν κατάθλιψη αναφέρουν έλλειψη κινήτρων.
• Έρευνα (2020) διαπίστωσε ότι η αναλογία δύο χημικών ενώσεων, της γλουταμίνης και του γλουταμινικού, προέβλεπε το βαθμό που τα άτομα έμεναν ενεργά στη διάρκεια μιας σωματικά απαιτητικής εργασίας.
• Η σωματική άσκηση ενισχύει το μηχανισμό των κίνητρων. Έρευνες έδειξαν ότι η άσκηση βελτιώνει τις γνωστικές μας λειτουργίες και τη σύνθεση της ντοπαμίνης στον εγκέφαλο μας. Το ερώτημα είναι πως πείθεται κάποιος να ασκηθεί;
Μαθητές Γυμνασίου – Λυκείου
Μελέτες στο Πανεπιστήμιο της Ν.Καλιφόρνιας έδειξαν ότι όταν οι μαθητές Γυμνασίου διδάσκονται να οραματίζονται το μέλλον τους σε θετικά και αρνητικά σενάρια, εργάζονται σκληρότερα και παίρνουν καλύτερους βαθμούς.
Η προσέγγιση αυτή επιτυγχάνεται με ασκήσεις στη λύση μελλοντικών προβλημάτων. Δηλαδή, να φαντάζονται τον εαυτό τους μήνες ή χρόνια από τώρα, σε ένα μέλλον όπου όλες οι πιθανότητες είναι υπαρκτές.
Είναι ακριβώς η προβολή που κάνει κάθε καλλιεργητής για τα καρποφόρα του.
Τέτοιες προσομοιώσεις κάνουμε στο Ινστιτούτο Μάθησης (Χανιά) για μαθητές Λυκείου σε συνάρτηση με το πρόγραμμα επαγγελματικού προσανατολισμού.
Συμπερασματικά
• Οι παράγοντες που επιδρούν στο μηχανισμό των κινήτρων όπως διατροφή, άσκηση, περιβάλλον, καλή διάθεση, περιέργεια, προσωπική αντίληψη για τα κίνητρα, είναι αλληλεξαρτώμενοι.
• Απαιτούνται ισχυρά, πάγια, κοινωνικά κίνητρα για να πυροδοτήσουν ένα μηχανισμό κινήτρων.
• Παρά το γεγονός ότι στην Ελλάδα τέτοια κίνητρα είναι στα σπάργανα οι ενεργοί, οι μερακλήδες και οι δημιουργικοί κινούν τα νήματα της καρποφορίας.
• Αν ένας αδιάφορος συνειδητοποιήσει ότι το προσωπικό του μέλλον είναι πλησιέστερα από ότι θεωρεί, τότε ενισχύει το προσωπικό του κίνητρο.
• Εκτιμώ ότι τα νέα πειραματικά σχολεία θα κινητοποιούν τους αδιάφορους με προσεγγίσεις κατανόησης και υποστήριξης.
